Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki
Ilustracja
Tadeusz Łomnicki w 1969
Data i miejsce urodzenia

18 lipca 1927
Podhajce

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1992
Poznań

Zawód

aktor

Współmałżonek

Maria Bojarska

Lata aktywności

1946–1992

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
(1945–1946)
Teatr Śląski w Katowicach
(1946–1947)
Teatry Dramatyczne w Krakowie
(1947–1949)
Teatr Współczesny w Warszawie
(1949–1974)
Teatr Narodowy w Warszawie
(1974–1976)
Teatr na Woli w Warszawie
(1976–1981)
Teatr Polski w Warszawie
(1981–1984)
Teatr Studio w Warszawie
(1984–1988)
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej
Strona internetowa
Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy w filmie Stalowe serca
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce Sen nocy letniej, Teatr w Krakowie, 1948
Tadeusz Łomnicki (z lewej) i Tadeusz Janczar w filmie Pokolenie, 1954
Tablica pamiątkowa przy wejściu do kamienicy przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie, w której w latach 1966–1992 mieszkał Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dramaturg, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru na Woli.

Dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru telewizji, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród napisanych przez niego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji. Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii polskiej kinematografii[1][2].

Życiorys

Po ukończeniu Gimnazjum Handlowego w Dębicy (1942), przybył do Krakowa, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W czasie II wojny światowej Łomnicki należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem Armii Krajowej. Po wkroczeniu w 1945 roku Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił do Milicji Obywatelskiej, którą opuścił niespełna rok później, aby urzeczywistnić swoje artystyczne marzenia. W 1946 ukończył Studio Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947–1949 występował w funkcjonujących wtedy Miejskich Teatrach Dramatycznych (Kraków), gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka Noe i jego menażeria). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1954 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim PWST w Warszawie (dyplom w 1965). W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970–1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w Gdy rozum śpi Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, Fantazego w Fantazym Słowackiego i Salieriego w Amadeuszu Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też drugą kadencję rektora PWST.

Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu[3]. Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko dwuletnią przerwę w jego życiu zawodowym.

W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany etatowo z żadną sceną, występował nadal gościnnie w teatrach: Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).

Tadeusz Łomnicki zagrał wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak Pokolenie, Niewinni czarodzieje i Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Eroica Andrzeja Munka, Kontrakt Krzysztofa Zanussiego, Przypadek i Dekalog VIII Krzysztofa Kieślowskiego oraz Pan Wołodyjowski i Potop Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.

W ostatnich miesiącach życia pochłaniała go praca nad szekspirowskim Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu. Zmarł na atak serca, w czasie jednej z prób do tej sztuki[4][5]. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”. Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.

Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A30-tuje-14)[6].

Życie prywatne

Brat reżysera i scenarzysty Jana Łomnickiego, ojciec operatora filmowego Jacka Łomnickiego. Aktor był pięciokrotnie żonaty[7]. Jego ostatnią żoną była Maria Bojarska[8].

Działalność polityczna

W 1951 roku złożył deklarację o przystąpienie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. (Jego piąta żona Maria Bojarska w książce Król Lear nie żyje wspomina o zaświadczeniu, z którego wynika, że należał do partii już w 1948 roku). Początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której zresztą nie ukrywał. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe, w grudniu 1975 roku, ponownie na VIII Zjeździe w 1980 roku oraz po Nadzwyczajnym IX Zjeździe PZPR w lipcu 1981 r. Łomnicki był wybierany członkiem KC PZPR. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. Od 1974 był także członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Ocena kariery aktorskiej

Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze TV.

Nagrody i upamiętnienie

Laureat Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1963) za rolę Artura Uli w Teatrze Współczesnym w Warszawie[9]. 22 lipca 1968 otrzymał nagrodę państwową I stopnia[10]. Dwukrotny laureat Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr”. Najpierw otrzymał ją w pierwszej edycji nagrody, za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie. Natomiast drugi raz otrzymał ją pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze TV.

Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.

Filmografia

Scenariusz

Dubbing

Odznaczenia

Role w Teatrze TV (wybór)

Przypisy

  1. Tadeusz Łomnicki: Nie znosił kina – Film w INTERIA.PL, film.interia.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  2. Tadeusz Łomnicki – aktor, który umarł na scenie – Film – rp.pl, www.rp.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  3. Holland: Polański nie daje się uczesać Wywiad Magdaleny Żakowskiej z Agnieszką Holland [dostęp 2010-04-18].
  4. Tadeusz Łomnicki. Biografia.. film.onet.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)].
  5. Tadeusz Łomnicki. Najgorsza z ról. (archiwum: web.archive.org).
  6. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  7. Tygodnik Życie na Gorąco nr 25, 18 czerwca 2014, s. 35.
  8. Zofia Mozelowska, Tadeusz Łomnicki: życie u jego boku nie było sielanką, film.wp.pl, 18 lipca 2017 [dostęp 2021-10-02] (pol.).
  9. Tadeusz Łomnicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2017-02-21].
  10. Dziennik Polski, rok XXIV, nr 172 (7599), s. 6.

Bibliografia

  • Tadeusz ŁomnickiWitold Filler, 1976 (sygn. BN 874.794 A)
  • Spotkania teatralne – Tadeusz Łomnicki, wybór i oprac. Maria Bojarska, 1984, ISBN 83-06-01131-7.
  • Król Lear nie żyje – Maria Bojarska, 1994, ISBN 83-901178-7-8.
  • Szkic – esej o twórczości Tadeusza Łomnickiego: Najwybitniejszy aktor XX wieku, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ISBN 978-83-65078-10-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
POL Medal 30-lecia Polski Ludowej BAR.svg
Baretka: Medal 30-lecia Polski Ludowej
Nagrobek tadeusza lomnickiego.JPG
Grób Tadeusza Łomnickiego
Tablica Tadeusz Łomnicki Piwna 21.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Tadeusza Łomnickiego przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie
Tadeusz Lomnicki gwiazda Lodz.jpg
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łódź Walk of Fame - Tadeusz Łomnicki
Stalowe serca - Film nr 21 - 1947-07-01 - 6.JPG
Kręcenie filmu Stalowe serca 600 m pod ziemia: Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde - Sen nocy letniej - Film nr 54 - 1948-12-012.JPG
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce "Sen nocy letniej", Teatr w Krakowie
Tadeusz Lomnicki Polish actor 1969.jpg
Tadeusz Łomnicki, Polish actor
Tadeusz Łomnicki Tadeusz Janczar kadr z filmu Pokolenie.jpg
Tadeusz Łomnicki i Tadeusz Janczar, kadr z filmu Pokolenie