Tadeusz Borowski (pisarz)

Tadeusz Borowski

Data i miejsce urodzenia	12 listopada 1922 Żytomierz
Data i miejsce śmierci	3 lipca 1951 Warszawa
Odznaczenia

(c) Bundesarchiv, Bild 183-S98592 / Rudolph / CC-BY-SA 3.0

Tadeusz Borowski (po lewej) i Mieczysław Jastrun na kongresie pisarzy w NRD, 4 lipca 1950

Grób Tadeusza Borowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Kaliskiej 17 w Warszawie, w którym w latach 1947–1951 mieszkał Tadeusz Borowski

Tadeusz Borowski (ur. 12 listopada 1922 w Żytomierzu, zm. 3 lipca 1951 w Warszawie) – polski pisarz, poeta i publicysta. Należał do pokolenia Kolumbów.

Życiorys

Urodził się w Żytomierzu jako drugi syn Stanisława i Teofili Borowskich. W 1926 ojciec został aresztowany i wywieziony do rosyjskiej Karelii z powodu dawnej przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Cztery lata później matka podzieliła losy męża, została wywieziona na Syberię nad rzekę Jenisej. Dwaj mali chłopcy pozostali sami. Starszy – Juliusz – trafił do internatu, młodszy Tadeusz dostał się pod opiekę ciotki.

W 1932 roku Stanisław Borowski został wymieniony za więzionych w Polsce komunistów i znalazł się w Polsce. Dwaj chłopcy: czternastoletni wtedy Juliusz i dziesięcioletni Tadeusz wyruszyli w samodzielną podróż z Żytomierza przez Koziatyn, Kijów do Moskwy, skąd, zaopatrzeni w oficjalne papiery Czerwonego Krzyża, jechali dalej, do Polski. Prawie nieznany ojciec oczekiwał na synów przy granicy, w Baranowiczach. Matka przybyła do Polski dwa lata później, czyli latem 1934 roku.

Rodzina Borowskich osiedliła się w Warszawie. Tadeusz w 1940 roku ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego na tajnych kompletach, co zostało opisane w opowiadaniu Matura na Targowej. Studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Marię Rundo (wiele scen z tego okresu zostało włączonych do utworów opublikowanych po wojnie: opowiadania Pożegnania z Marią i szkicu Profesorowie i studenci). Pracował w prywatnej firmie budowlanej i współpracował z miesięcznikiem „Droga” ukazującym się w stolicy.

Zadebiutował tomikiem Gdziekolwiek ziemia, wykonanym własnoręcznie techniką powielaczową w 1942 r. W wykonaniu tomiku pomagał mu przyjaciel Piotr Słonimski. W 1943 Borowski został aresztowany w „kotle” i uwięziony na Pawiaku. Potem został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 119198. Kontynuował tam twórczość literacką, pisząc m.in. wiersze, piosenki i kolędy, a także listy do narzeczonej Marii, która również znajdowała się w oświęcimskim obozie. Obozowa rzeczywistość została opisana w opowiadaniu U nas, w Auschwitzu..., którego podstawą były wspomniane już listy do Marii Rundo. W sierpniu 1944 roku przewieziono go wraz z innymi więźniami do obozu w Dautmergen, filii obozu koncentracyjnego Natzweiler-Struthof, a potem do Dachau. 1 maja 1945 r. więźniowie zostali wyzwoleni przez armię amerykańską. Następnie został przeniesiony do obozu dla dipisów, w którym pozostawał do września 1945.

Po wojnie przebywał w Monachium. W maju 1946 roku wrócił do kraju. Współpracował z wieloma pismami. Był w awangardzie młodych bezkompromisowych twórców (był zaliczany do grupy „Pryszczatych”), wychwalających nowy ustrój. W tym czasie stał na czele sekcji literackiej Klubu Młodych Artystów i Naukowców^[1]. Brał udział w Kongresie w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948 r., jako wicedyrektor biura prasowego i redaktor gazety kongresowej. Cztery lata po powrocie do Polski, jego twórczość zaowocowała Państwową Nagrodą Artystyczną.

W 1948 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)^[2].

W okresie od czerwca 1949 do marca 1950 przebywał w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Oficjalnie jako referent kulturalny, nieoficjalnie jako współpracownik wywiadu wojskowego.

26 czerwca 1951 urodziła mu się córka Małgorzata. Jeszcze 1 lipca Borowski odwiedził żonę w szpitalu, a dzień później trafił z objawami zatrucia do szpitala. Był w stanie zamroczenia gazem i środkami nasennymi. Zmarł 3 lipca 1951. Przyczyną śmierci było najprawdopodobniej samobójstwo. W spekulacjach na temat przyczyn tego kroku wymienia się z jednej strony rozczarowanie komunizmem (w tym czasie został zmuszony do złożenia samokrytyki^[3], w której dociekał, jak mogło w ogóle dojść do powstania opowiadań obozowych; zdaniem Agnieszki Szewczyk było to jego pierwsze, symboliczne samobójstwo^[1]) i depresję z powodu własnej roli w jego propagowaniu, a z drugiej strony nieszczęśliwy romans z Dżennet Połtorzycką^[4], w który się uwikłał właśnie, gdy rodziło mu się dziecko. Śmierć Borowskiego była wstrząsem dla współczesnych mu ludzi pióra, porównywanym do samobójstwa Majakowskiego 21 lat wcześniej. Legenda uczyniła z niego pierwszą ofiarę własnej komunistycznej przeszłości.

Pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 24A-tuje-1)^[5]. Na wniosek Ministra Kultury i Sztuki pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski - za wybitną działalność publicystyczną i literacką.^{[6] [7]}

Twórczość

• Tomiki:
  • Gdziekolwiek ziemia... (1942)
  • Arkusz poetycki nr 2 (1944)
• Opowiadania:
  • Byliśmy w Oświęcimiu (1946. z K.Olszewskim, J. Nel-Siedleckim)
  • Pewien żołnierz. Opowieści szkolne (1947)
  • Kamienny świat (1948)
  • Pożegnanie z Marią
  • Matura na Targowej
  • Chłopiec z Biblią
  • U nas w Auschwitzu
  • Ludzie, którzy szli
  • Dzień na Harmenzach
  • Proszę państwa do gazu
  • Śmierć powstańca
  • Bitwa pod Grunwaldem
  • Kamienny świat
  • Opowiadania z książek i gazet
  • Rozmowy

W 1950 roku z okazji Święta 22 lipca otrzymał Nagrodę Państwową III. stopnia^[8].

W kulturze masowej

Został sportretowany przez Czesława Miłosza w książce Zniewolony umysł jako Beta. Antoni Halor i Józef Gębski w oparciu o prozę Borowskiego, z wykorzystaniem oryginalnych taśm filmowych z lat 1939–1945, zrealizowali wielokrotnie nagradzany film dokumentalny „Testament”.

Twórcą biografii Borowskiego Ucieczka z Kamiennego świata jest jego przyjaciel, wykładowca na UW Tadeusz Drewnowski. Jest także edytorem Niedyskrecji pocztowych. Korespondencja Tadeusza Borowskiego.

Dwa wiersze Borowskiego, Licytacja i Pieśń, wykonywał do własnej muzyki Roman Kołakowski.

Na płycie „Sierpień” zespołu Fabryka wydanego w 2016 nakładem Narodowego Centrum Kultury znalazł się jeden utwór do tekstu Tadeusza Borowskiego – Pieśń (jako Nad nami noc)^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Lawina i kamienie. Warszawa, 2006

Linki zewnętrzne

• Utwory Tadeusza Borowskiego w bibliotece Wolne Lektury.