Tadeusz Breza

Tadeusz Breza
Ilustracja
Tadeusz Breza
Data i miejsce urodzenia

31 grudnia 1905
Szekerynci, Wołyń

Data i miejsce śmierci

19 maja 1970
Warszawa

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Dziedzina sztuki

powieść polityczna, psychologiczna

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy
Grób Tadeusza Brezy na warszawskich Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Tadeusz Breza (ur. 31 grudnia 1905 w Szekeryncach pod Ostrogiem na Wołyniu, zm. 19 maja 1970 w Warszawie) – powieściopisarz i eseista, a także dyplomata w służbie II Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Życiorys

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był siostrzeńcem Marii Jehanne Wielopolskiej. Maturę zdał w 1926, po ukończeniu I Liceum Ogólnokształcącego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, gdzie przebywał u krewnych. Tam rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim. Potem wstąpił do zakonu benedyktynów w belgijskim miasteczku Lophen. Po powrocie do kraju rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (słuchał wykładów m.in. W. Tatarkiewicza i T. Kotarbińskiego), które z kolei ukończył w Londynie.

W latach 1929–1932 przebywał w Anglii, pełniąc funkcję sekretarza prasowego i attaché ambasady polskiej (dzięki czemu miał sposobność wiele podróżować po Europie). W latach 1933–1937 pracował w warszawskim „Kurierze Porannym”. W latach 1937–1939 kierował „Młodym Teatrem” założonym przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego.

W czasie II wojny światowej działał w ruchu oporu.

Po wojnie współpracował z prasą literacką, najpierw w Krakowie, później w Warszawie (w latach 1946–1948 jako recenzent działu teatralnego pisma „Odrodzenie”). W późniejszych latach był radcą kulturalnym ambasady polskiej w Rzymie (1955–1959), a następnie w Paryżu (1961–1965).

W 1955 odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II klasy[1].

Był bratem architekta Achillesa Brezy i Heleny Wierzbickiej.

Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 32A-2-7)[2].

Twórczość

Debiutował w 1925 utworem poetyckim w konkursie młodych talentów. W początkach twórczości pozostawał pod wpływem modnej wówczas prozy psychologicznej, debiutując powieścią Adam Grywałd.

Po wojnie tworzył już w nurcie problematyki polityczno-społecznej, odnosząc się krytycznie do przeszłości, i aprobująco względem rzeczywistości bierutowskiego PRL. Wyrazem tego były powstałe jeszcze podczas okupacji powieści Mury Jerycha[3] (pierwsza nagroda czasopisma „Odrodzenie”) oraz Niebo i ziemia[4], ukazujące ironicznie obraz schyłku Polski przedwrześniowej, jak również opowiadania współczesne o tle sensacyjnym i wydźwięku propagandowym (Uczta Baltazara, Jokkmokk, W potrzasku). Dzięki temu, w powojennym dziesięcioleciu (mimo „sanacyjnej” przeszłości) należał do grona pisarzy aprobowanych i dobrze ocenianych przez władzę, na równi z J. Andrzejewskim, K. Brandysem, Wł. Broniewskim, J. Iwaszkiewiczem, W. Żukrowskim i in.[5]

Krytycznemu spojrzeniu na przedsoborowy Watykan i hierarchię Kościoła katolickiego w kraju poświęcił głośną powieść Urząd, oraz eseistyczny dziennik pt. Spiżowa brama. Notatnik rzymski, będące plonem pobytu na placówce we Włoszech[6]. Rezultatem podróży na Kubę były z kolei szkice zawarte w tomie zatytułowanym Listy hawańskie, ukazujące w korzystnym świetle kraj po przewrocie dokonanym przez Fidela Castro. Za dwa ostatnie utwory otrzymał najwyższą nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w 1962. Trzy spośród jego utworów doczekały się w PRL adaptacji filmowych: Uczta Baltazara, Urząd i Yokmok[7].

Nagrody

  • 1946 – nagroda tygodnika „Odrodzenie”
  • 1952 – Nagroda Państwowa II stopnia
  • 1962 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia
  • 1968 – Nagroda Państwowa I stopnia w dziedzinie literatury

Twórczość beletrystyczna

  • Adam Grywałd (1936) – powieść
  • Mury Jerycha (1946) – powieść
  • Niebo i ziemia (tom 1-2, 1949–1950) – powieść
  • Uczta Baltazara (1952) – powieść
  • Jokkmokk[8] (1953) – opowiadanie
  • W potrzasku (1955) – opowiadanie
  • Notatnik literacki (1956) – eseje
  • Spiżowa brama (1960) – eseje
  • Urząd (1960) – powieść
  • Listy hawańskie (1961) – eseje
  • Nelly. O kolegach i o sobie. Wspomnienia i eseje (1970)
  • Zawiść (1973) – powieść (powstała w 1939, wydana pośmiertnie; pierwotny tytuł: Biała laska)

Dramat

Przypisy

  1. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 11 lipca 1955 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144) „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  2. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 22.
  3. ↑ Por. Kazimierz Wyka, „Powieści o polityce” [w] Pogranicze powieści, Kraków 1948.
  4. ↑ Stanisław Majchrowski, «Mury Jerycha» i «Niebo i ziemia» Tadeusza Brezy jako powieści polityczne, Łódź 1967.
  5. ↑ Podkreśla to również jego wkład w propagandowej publikacji Wśród przyjaciół – wspomnienia pisarzy z pobytu w ZSRR (1953).
  6. ↑ Tadeusz Breza, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  7. ↑ Kinematografia w Polsce Ludowej, Warszawa 1975.
  8. ↑ Tytuł znany w zapisie również jako Jokk-Mokk, a także Yokmok (film).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Tadeusz Breza grave.jpg
Autor: Cezary Piwowarski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Tadeusza Brezy na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach