Tadeusz Chmielewski (nauczyciel)

Tadeusz Chmielewski

Data i miejsce urodzenia	4 września 1906 Sanok
Data śmierci	8 września 1990
Zawód, zajęcie	nauczyciel
Narodowość	polska
Odznaczenia

Tadeusz Chmielewski (ur. 4 września 1906 w Sanoku, zm. 8 września 1990) – polski nauczyciel.

Życiorys

Tadeusz Chmielewski urodził się 4 września 1906 w Sanoku^[1][2][3]. Był synem Władysława (1860-1918, urzędnik bankowy)^[1][4][2][5] i Teresy z domu Ostapowicz (1865-1947)^[2][6][7]. Miał siostrę Władysławę Zofię (1901-1980, pielęgniarka, żołnierz wywiadu Armii Krajowej)^[8][9], brata Romana (1903-1908)^[10][11]. W Sanoku rodzina Chmielewskich zamieszkiwała przy ulicy Rymanowskiej (w 1918 pod numerem 199^{[10][4][2][12]}, później numer 1^[12][6]).

Kształcił się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, w którym w 1923 ukończył VII klasę^[13], w 1924 klasę VIII^[14], a w roku szkolnym 1924/1925 zdał egzamin dojrzałości^[15]. Po maturze podjął studia uniwersyteckie^[14]. Będąc studentem historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie działał w Akademickim Kole Sanoczan oraz sympatyzował z PPS i uczestniczył w spotkaniach z działaczem tej partii, Franciszkiem Dederko w Sanoku^[16]. Uzyskał tytuł magistra^[17].

W latach II Rzeczypospolitej 1939 pracował jako nauczyciel w Rybniku^[18]. Zaangażował się w harcerstwo, od 1930 do 1935 był drużynowym DS przy Węźle Kolejowym w Rybniku, a od 1935 do 1939 drużynowym DS w Gimnazjum Klasycznym w Rybniku^[19]. Przed wojną był nauczycielem-historykiem w Państwowym Liceum i Gimnazjum w Cieszynie^[20][21][22]. W planach Głównej Kwatery ZHP sprzed 1939 miał wyjechać do pracy harcerskiej w gronie Polonii Amerykańskiej w 1940, czemu przeszkodził wybuch II wojny światowej^[19].

Po nastaniu okupacji niemieckiej powrócił do Sanoka i zamieszkiwał w domu rodzinnym z matką i siostrami^[21][23]. W grudniu 1939 dokonał zabezpieczenia zbiorów biblioteki nauczycielskiej w Sanoku, część z nich deponując u siebie w mieszkaniu^[3]. Od stycznia 1940 współpracował z inż. Stanisławem Szczepańcem i Józefem Recem w zakresie organizacji planów przerzutowych ludzi przez zieloną granicę na Węgry (obaj ww. zostali aresztowani w tym roku)^[24][25]. Wiosną 1941 roku był przez pewien czas zatrudniony w Radzie Głównej Opiekuńczej w Sanoku^[26]. W kwietniu 1941 otrzymał od władz okupacyjnych zezwolenie na opracowanie monografii historycznej pt. Sanok w świetle XVIII, XIX i XX wieku i w tym celu otrzymał zgodę na wstęp do budynków i archiwum^[26]. W tym okresie współorganizował spółdzielnię „Podhalanka”^[27].

Pozostając bez pracy w maju 1941 przyjął propozycję zatrudnienia w charakterze sprzedawcy w sklepie galanteryjno-tekstylnym, prowadzonym przez swojego kolegę szkolnego z przeszłości, mającego obywatelstwo niemieckie Zdzisława Robla^[21][28][27]. Na przełomie 1940/1941 przystąpił do tajnego nauczania, zachęcony do tego przez swojego znajomego z Jaćmierza^[27]. Działał w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i w ramach Związku Walki Zbrojnej–Armii Krajowej^[19]. W konspiracji przyjął pseudonim „Dzik”^[29]. Używał też fałszywych tożsamości: „Tadeusz Smoleń” (ur. 1899), „Jan Orszański”, „Jacek Woliński”^[3]. W miejscu jego pracy sklepowej istniała konspiracyjna skrzynka kontaktowa (w działalność podziemną była zaangażowana żona właściciela sklepu, Ida)^[30]. Wiedzą zdobytą w charakterze sprzedawcy wykorzystywał w działalności konspiracyjnej, m.in. przy identyfikacji funkcjonariuszy i żołnierzy niemieckich oraz do rozpracowywania konfidentów^[22][31]. Znając język niemiecki oraz uwarunkowania z obszaru śląsko-opolskiego w 1941 uczestniczył w realizacji akcji „N”, działając również w miejscu swojej pracy^[26][32]. Wszedł w skład placówki I w strukturze obwodu AK Sanok^[33]. Około 1942/1943 był przydzielony do działu BiP (obwodu AK Sanok) kierowanego przez Jana Radożyckiego ps. „Owczarek”^[34]. Kierował działem niemieckim w BiP^[35]. W AK kierował samodzielnym referatem propagandowo-informacyjnym w Sanoku^[36][37]. W marcu 1944 został mianowany przez komendanta obwodu „San”, Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin” samodzielnym oficerem kontrwywiadu działu niemieckiego^[38]. Został mianowany sierżantem rezerwy z cenzusem, a następnie oficerem czasu wojny^[23] (w późniejszym czasie określono go jako porucznika AK^[39]). W swojej działalności współpracował ściśle m.in. z Władysławem Skałkowskim ps. „Dąb”, który w maju 1944 uprzedził go o rozpracowaniu jego osoby przez gestapo, w związku z czym natychmiast musiał opuścić miejsce zamieszkania^[40][23].

W sferze oświatowej decyzją delegata Biura Okręgowego w Krakowie (oświatowych władz podziemnych), Karola Ziarno ps. „Sikora” został mianowany członkiem Powiatowej Tajnej Komisji Oświaty i Kultury (według różnych wersji powołanej w 1941 lub 1941^[41]), obejmując funkcję referenta do spraw szkolnictwa średniego i walki cywilnej pod pseudonimem „Dzik” (prócz niego powołani zostali jako przewodnicząca Zofia Skołozdro ps. „Orlińska” i jako jej zastępca Józef Stachowicz ps. „Halban”)^{[20][42][43][44][45][46][47][48][49][27]}. W składzie tego trzyosobowego gremium uczestniczył w kształtowaniu konspiracyjnego życia oświatowego na obszarze powiatu sanockiego, a w ramach działalności tejże powołano Państwową Komisję Egzaminacyjną (PKE) dla szkół średnich, której został członkiem^{[50][17][51][52]}. Z ramienia PKOiK był opiekunem gminnych komisji egzaminacyjnych, powołując komisje w Bukowsku, Mrzygłodzie, Zagórzu (poza Rymanowem i Zarszynem)^[53]. PKE przeprowadziła ona łącznie 519 egzaminów (w tym małej i dużej matury)^[54]. Działała do końca okupacji niemieckiej w Sanoku i nadejścia frontu wschodniego^[55]. Po wkroczeniu Armii Czerwonej Chmielewski (początek sierpnia 1944) dokonał ujawnienia funkcjonowania konspiracyjnego szkolnictwa^[56][55]. Wraz z Władysławem Haduchem i Andrzejem Szczudlikiem udał się do zainstalowanych w Sanoku władz radzieckich celem ustanowienia polskiej administracji^[46].

Po wojnie trafił na Ziemie Odzyskane. Około 1946 był dyrektorem Szkoły Przysposobienia Spółdzielczego w Sławęcicach^[39]. Od 1946 do 1971 uczył geografii i historii w szkole w Sławęcicach^[57] (początkowo Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowego, potem szkoła chemiczna^[39], Technikum Chemiczne^[58]). W 1950 został kierownikiem wydziału stolarskiego w powołanym wtedy Gimnazjum Chemicznym i Liceum Chemicznym oraz Gimnazjum Mechanicznym, a od 1957 był jednym z zastępców dyrektora Technikum Chemicznego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej (obecnie Zespół Szkół nr 3 w Kędzierzynie-Koźlu)^[59]. Został określony jednym z pionierów szkolnictwa na Opolszczyźnie^[60]. Od 1946 do 1948 był opiekunem DS w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach^[19]. Był opiekunem, szczepowym, a od 1957 do 1972 komendantem XXII Szczepu Starszoharcerskiego im. Bohaterów Warszawy przy Zespole Szkół Chemicznych^[19]. Był członkiem Komisji Historycznej Hufca^[19]. Otrzymał stopień harcmistrza Polski Ludowej oraz tytuł instruktora – seniora ZHP^[19].

W księdze pamiątkowej sanockiego gimnazjum z 1958 opublikowano jego cztery artykuły, w tym wspomnienie prof. Władysława Dajewskiego^[14]. W „Roczniku Sanockim” z 1988 wydano jego biogramy opisujące Andrzeja Szczudlika^[61] i Włodzimierza Bańkowskiego^[62].

Zmarł 8 września 1990^[58][19].

Publikacje

• Artykuły w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958 (1858):
  • Inżynier Józef Bryndza Brynikowski^[63]
  • Mistrz tańców Witkaj^[64]
  • Arbiter elegentiarum^[14]
  • Studenckie figle^[65]
• Bunkier X zamilkł (w: „Nowiny” nr 182/1971)^[66]
• Wrześniowy bój (w: „Nowiny” nr 245/1971)^[67]
• Pamięci kolegów – przyjaciół i towarzyszy partyjnych (w: Księga pamiątkowa obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku, 1980)^[68]
• Tamte złe dni (w: „Podkarpacie” nr 15/1986)^[69]
• Złoty wiek sanockiego gimnazjum (w: „Podkarpacie” nr 34/1986)^[70][71]
• Artykuły w: „Rocznik Sanocki” tom VI/1988:
  • Andrzej Szczudlik – robotnik i działacz (1900–1971) (w: „Rocznik Sanocki” Tom VI/1988)^[72]
  • Włodzimierz Bańkowski – zasłużony pedagog sanockiego gimnazjum (w: „Rocznik Sanocki” Tom VI/1988)^[73][74]
• Tajna Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury w Sanoku (rękopis)^[41]
• Relacja (w: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944, 2012)^[75]

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[19]
• Złoty Krzyż Zasługi^[19]
• Krzyż Armii Krajowej^[19]
• Krzyż Partyzancki^[19]
• Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”^[19]
• Odznaka „Zasłużonemu Opolszczyźnie”^[19]

Przypisy

Bibliografia

• Józef Stachowicz: Tajne nauczanie. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 82-94.
• Zofia Bandurka. Współczesne zdobycze oświatowo-kulturalne Sanoczyzny na tle stosunków oświatowych w dobie rozbiorów i w okresie miedzywojennym. „Rocznik Sanocki”. Tom I, s. 313-344, 1963. 
• Wojciech Sołtys. Tajna oświata w powiecie sanockim jako forma walki z okupantem hitlerowskim. „Rocznik Sanocki”. Tom IV, s. 79-139, 1979. 
• Tadeusz Chmielewski: Pamięci kolegów – przyjaciół i towarzyszy partyjnych. W: Księga pamiątkowa obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku. 1980: Sanok, s. 91-95.
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 1-291.
• Olga Strug. Zarys dziejów I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku (1880-2003). „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne”. Nr 15, s. 101-116, 2005. 
• Tadeusz Chmielewski: Relacja. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 303-312. ISBN 978-83-903080-5-0.