Tadeusz Kasprzycki

Tadeusz Kasprzycki

Tadeusz Kasprzycki w mundurze generała brygady
generał dywizji
Data i miejsce urodzenia	16 stycznia 1891 Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 1978 Montreal
Przebieg służby
Lata służby	od 1914
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	Ministerstwo Spraw Wojskowych
Stanowiska	minister spraw wojskowych
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Oficerowie Legionów, Zakopane 16 grudnia 1914. Od lewej Tytus Czaki, Wacław Sieroszewski, Józef Piłsudski, Tadeusz Kasprzycki, Walery Sławek

Zofia Kajzerówna i Tadeusz Kasprzycki (Warszawa, karnawał 1939)

Juliusz Łukasiewicz, Tadeusz Kasprzycki i Maurice Gamelin (Paryż, maj 1939)

Tadeusz Adam Kasprzycki (ur. 16 stycznia 1891 w Warszawie, zm. 4 grudnia 1978 w Montrealu) – generał dywizji Wojska Polskiego, minister spraw wojskowych w latach 1935–1939, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się 16 stycznia 1891 w Warszawie, w rodzinie Józefa, przemysłowca i Marii ze Staworzyńskich^[1]. Absolwent Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego^[2] w Warszawie (1909), studiował nauki społeczne, przyrodnicze i prawo w Sorbonie i w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Paryżu oraz w Uniwersytecie w Genewie.

Działał w Związku Walki Czynnej i w Związku Strzeleckim. Ukończył Oficerską Szkołę Strzelecką w Stróży i Kurs Wyższej Szkoły Oficerskiej, oraz brał czynny udział w pracach Związku Strzeleckiego, komenderując oddziałem Związku w Paryżu.

Od sierpnia 1914 dowódca Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów Polskich, potem w sztabie I Brygady (porucznik i kapitan). Od listopada 1914 organizator i komendant POW w Warszawie i Lublinie. W 1915 przeniesiony do pracy w Polskiej Organizacji Wojskowej, komendant organizacji w Warszawie i Lublinie. W 1917 utworzył Związek Polskich Organizacji Wojskowych. Był pracownikiem Biura Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu^[3].

7 listopada 1918 objął dział organizacyjny w Dowództwie Wojsk Polskich w Lublinie. Od 3 grudnia 1918 kierował Adiutanturą Generalną Naczelnego Wodza i Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. W latach 1919–1921 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Paryżu. Równocześnie studiował w Prywatnej Szkole Nauk Politycznych (franc. École libre des sciences politiques). Od 1921 do marca 1927 był kolejno szefem Wydziału Planów – zastępcą szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej, szefem Oddziału IIIa BŚRW i szefem Oddziału III Sztabu Generalnego. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 23. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 1 pułk piechoty Legionów w Wilnie^[4]. 31 marca 1924 został awansowany do stopnia pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 4. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[5].

17 marca 1927 Prezydent RP mianował go dowódcą 19 Dywizji Piechoty w Wilnie^[6]. Obowiązki dowódcy dywizji łączył z funkcją delegata Polski na konferencję rozbrojeniową i Komisję Wojskową Ligi Narodów. 1 stycznia 1929 Prezydent RP awansował go na stopień generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 i 5. lokatą w korpusie generałów^[7]. 19 czerwca 1931 zwolniony został ze stanowiska dowódcy 19 DP, a 7 lipca tego roku wyznaczony na stanowisko zastępcy I wiceministra Spraw Wojskowych^[8]. 2 lipca 1934 Prezydent RP mianował go I wiceministrem spraw wojskowych^[9]. 12 maja 1935, po śmierci Józefa Piłsudskiego, Prezydent RP, na wniosek Prezydenta Rady Ministrów Walerego Sławka powierzył mu kierownictwo Ministerstwa Spraw Wojskowych^[10]. Od 13 października 1935 do 30 września 1939 był ministrem spraw wojskowych w rządach Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego. Na stopień generała dywizji został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 3. lokatą w korpusie generałów^[11].

Do 1935 był prezesem zarządu Towarzystwa Wiedzy Wojskowej^[12]. 24 kwietnia 1936 przyjął, nadany mu dwa dni wcześniej, dyplom honorowego obywatelstwa gminy Zawoja^[13][14]. W 1936 został przewodniczącym Komitetu Głównego Zjazdu Górskiego zorganizowanego w sierpniu 1936 w Sanoku^[15]. W tym czasie został wyróżniony tytułami obywatelstwa honorowego gminy Komańcza (30 lipca 1936)^[16] oraz gminy Jaśliska^[17]. W 1938 otrzymał tytuł członka honorowego powiatu leskiego, jego gmin zbiorowych oraz miast Lesko i Ustrzyki Dolne^[18]. 20 grudnia 1937 został prezesem powołanego wówczas Polskiego Towarzystwa Wypraw Badawczych^[19]. Był też członkiem władz Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich^[20]. Na Gubałówce koło Kościeliska generał Kasprzycki wykupił grunty i razem z siostrą Zofią i Tadeuszem Katelbachem zaczął w 1937 budować hotel Salamandra (zwanym nieoficjalnie od nazwiska kochanki generała Kajzerhofem), na poczet czego zaciągnął kredyt w wysokości 90 tys. zł w banku BGK^[21][22]. W związku z tym ze środków wojskowych powstała droga wiodąca grzbietem Gubałówki, co budziło znaczne kontrowersje^[22].

12 maja 1939 zmarła żona generała Maria Jadwiga z Rybczyńskich, inżynier, która została pochowana w grobie rodzinnym na cmentarzu Wilanowie^[23]. Miała popełnić samobójstwo, a syn – uczeń gimnazjum – zerwał kontakty z ojcem^[24]. Prawdopodobną przyczyną tych rodzinnych komplikacji był romans z aktorką Zofią Kajzerówną (1911–2002), z którą zaraz po śmierci żony generał się ożenił, mimo sprzeciwu marszałka Śmigłego-Rydza.

Podczas kampanii wrześniowej wraz z rządem i młodą żoną ewakuował się do Rumunii, gdzie został internowany. Z Rumunii w 1944 przez Turcję przybył do Wielkiej Brytanii. Od 1954 przebywał na emigracji w Kanadzie, gdzie zmarł.

Podanie Kasprzyckiego o przyjęcie do służby wojskowej na Zachodzie zostało odrzucone przez rząd Sikorskiego: Pan jest odpowiedzialny za nieprzygotowanie do wojny nowoczesnej, a więc i za poniesioną klęskę, która nie jest wolna od hańby. Niech Pan Generał pozostanie w Băile Herculane. Ojczyzna nie chce Pana usług^[25]. Minister opieki społecznej w rządzie Sikorskiego Jan Stańczyk (PPS) chciał postawić m.in. Kasprzyckiego przed Trybunałem Stanu.

Na emigracji stronił od polityki i nie usiłował odgrywać żadnej roli publicznej. Był teozofem. Kasprzycki jest autorem Kartek z dziennika oficera I Brygady. W 1977 uzyskał doktorat honoris causa nauk politycznych na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie (PUNO).

Pochowany na cmentarzu przy kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie^[26].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 5252 – 28 kwietnia 1921^[27]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[28]
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)^[29]
• Krzyż Walecznych trzykrotnie^[30]
• Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)^[31]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[32]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[32]
• Znak oficerski „Parasol”
• Odznaka „Znak Pancerny”
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)
• Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (25 stycznia 1939)^[33]
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia^[34]
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”^[35]

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Legii Honorowej^[36]
• Order Legii Honorowej III, IV i V klasy (Francja)^[32]
• Order Lwa Białego III klasy (Czechosłowacja, 1928)^[37]
• Order Gwiazdy Rumunii III klasy (Rumunia)^[32]
• Order Korony Rumunii III klasy (Rumunia)^[32]
• Order Korony Jugosłowiańskiej I klasy (Jugosławia)^[32]
• Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa, 1928)^[38]
• Order Krzyża Orła I klasy (Estonia, 1938)^[39]
• Order Miecza I klasy (Szwecja, 1938)^[40]
• Order Zasługi I klasy (Węgry, przed 1935)^[41]

Zobacz też

• Polscy absolwenci francuskich wyższych szkół wojskowych

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
• Waldemar Strzałkowski: Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r.. W: Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990. ISBN 83-211-1096-7.