Tadeusz Katelbach

Tadeusz Katelbach

Data i miejsce urodzenia	24 lutego 1897 Warszawa, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 listopada 1977 Nowy Jork, Stany Zjednoczone
Senator V kadencji
Okres	od 28 listopada 1938 do 2 października 1939
Przynależność polityczna	Obóz Zjednoczenia Narodowego
Odznaczenia

Tadeusz Maciej Katelbach, ps. Koterski (ur. 24 lutego 1897 w Warszawie, zm. 9 listopada 1977 w Nowym Jorku)^[1] – polski polityk, dziennikarz, publicysta, senator II RP V kadencji, oficer rezerwy WP, członek Prezydium Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego w 1939 roku^[2], działacz emigracji politycznej i Polonii w Stanach Zjednoczonych.

Życiorys

W czasie nauki w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie w 1910 wstąpił do tajnego Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, od 1913 członek Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej od sierpnia 1914 członek Polskiej Organizacji Wojskowej.

Gdy po opuszczeniu przez wojsko rosyjskie Warszawy, w październiku 1915 okupacyjne władze niemieckie zezwoliły na otwarcie polskiego Uniwersytetu Warszawskiego Katelbach wstąpił w listopadzie 1915 na Wydział Prawa i Nauk Państwowych UW^[3]. Wstąpił wówczas do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, pozostając jednocześnie w POW. Jeden z przywódców strajku akademickiego w 1917.

Od listopada 1918 do marca 1919 uczestniczył w walkach z Ukraińcami o Lwów i starciach na froncie galicyjskim^[4]. Następnie krótko służył w Warszawie w 36 pp. W sierpniu 1919 organizował wraz ze strukturami POW powstanie sejneńskie skierowane przeciw próbom przejęcia władzy nad Sejnami przez administrację litewską. Od tego czasu związany z Oddziałem II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, członek Towarzystwa Straży Kresowej. Po tzw. buncie Żeligowskiego przybył do Wilna, gdzie do końca 1920 był redaktorem naczelnym Gazety Wileńskiej.

W 1926 awansowany do stopnia podporucznika rezerwy piechoty^[4].

W 1922 przez kilka miesięcy przebywał w Wolnym Mieście Gdańsku, prawdopodobnie na zlecenie Oddziału II. W styczniu 1923, kilka dni po ślubie z Zenaidą Semplińską, Katelbach wyjechał do Berlina, oficjalnie jako redaktor naczelny Dziennika Berlińskiego i korespondent prasy polskiej: poznańskiego Przeglądu Porannego i Wieczoru Warszawskiego, faktycznie jako poufny przedstawiciel Związku Obrony Kresów Zachodnich przy tworzącym się wówczas Związku Polaków w Niemczech i był w 1923 bezpośrednim łącznikiem pomiędzy Związkiem Polaków a Warszawą. W końcu 1923 powrócił do Polski i przez rok pracował w banku w Warszawie.

W listopadzie 1925 został wysłany oficjalnie jako korespondent prasy krajowej, faktycznie jako rezydent polskiego wywiadu do Genewy, w przededniu zamachu majowego został odwołany do kraju. Wszedł do Związku Naprawy Rzeczypospolitej. Po przewrocie majowym i spotkaniu z Józefem Piłsudskim został w styczniu 1927 doradcą rządu RP przy Związku Polaków w Niemczech. Głównym celem jego misji była centralizacja ruchu polskiego w Republice Weimarskiej. Berlin opuścił 2 sierpnia 1933 i wyjechał do Kowna, gdzie do początków 1937 był oficjalnie korespondentem Gazety Polskiej, a nieoficjalnie przedstawicielem państwa polskiego na Litwie^[5] (oba kraje w latach 1920–1938 nie utrzymywały oficjalnych stosunków dyplomatycznych). W 1935 badał możliwość nawiązania znormalizowanych stosunków dyplomatycznych pomiędzy zwaśnionymi krajami w rozmowach z MSZ Litwy, Stasysem Lozoraitisem, który pośredniczył w relacjach z prezydentem Smetoną. W finalizacji misji przeszkodziła śmierć marszałka Piłsudskiego^[5].

Miejsce pochówku Tadeusza Katelbacha w katakumbach na Starych Powązkach w Warszawie

Po powrocie do kraju był kierownikiem wydziału filmowego Polskiej Agencji Telegraficznej i wraz z bratem Stefanem zaangażował się w budowę polskiego przemysłu filmowego. W kwietniu 1938 wszedł w skład Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. W wyborach parlamentarnych w listopadzie 1938 bez powodzenia kandydował do Sejmu RP V kadencji z okręgu wyborczego nr 1 w Warszawie^[6], zaś został wówczas wybrany do Senatu RP V kadencji z województwa lubelskiego^[7]. Był członkiem Zarządu Koła Parlamentarnego OZN w 1938^[8]. W tym czasie zamieszkiwał w Warszawie przy ulicy Szpitalnej 1.

Po agresji Niemiec na Polskę został 12 września 1939 mianowany przez ministra propagandy RP Michała Grażyńskiego pełnomocnikiem do zorganizowania placówki informacyjno-prasowej Ministerstwa Propagandy w Bukareszcie. 14 września w siedzibie starostwa w Zaleszczykach doszło do spotkania Katelbacha z opozycyjnymi wobec rządu sanacji politykami: Stanisławem Strońskim, Henrykiem Strasburgerem, Aleksandrem Ładosiem, Augustem Zaleskim i Tadeuszem Tomaszewskim – wszyscy oni mieli wkrótce tworzyć trzon ekipy rządowej rządu gen. Władysława Sikorskiego na emigracji we Francji. Katelbach nawiązał z nimi współpracę. 14 września wyjechał do Rumunii, 18 września, po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej przez rząd gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego włączył się czynnie w działania grupy związanej z ambasadorem Rogerem Raczyńskim, której przewodzili radca ambasady Alfred Poniński i attaché wojskowy RP płk Tadeusz Zakrzewski i która sabotowała wszystkie działania przebywającego w Slănic Moldova rządu polskiego, przyczyniając się częściowo do jego internowania w Rumunii. 21 września 1939 wystosował do premiera Składkowskiego list z wezwaniem do dymisji rządu. 22 września wyjechał samochodem przez Jugosławię i Włochy do Francji. 6 października 1939 dotarł do Paryża.

Stanisław Stroński, wicepremier w rządzie Władysława Sikorskiego zaangażował natychmiast Katelbacha w Dziale Dokumentacyjnym Urzędu Informacji i Dokumentacji RP (następnie Dział Prasowo-Polityczny Centrali Informacji i Dokumentacji RP, wreszcie od 11 września 1940 Ministerstwo Informacji i Dokumentacji).

Po klęsce Francji Katelbach 23 czerwca 1940 przez Hiszpanię wyjechał do Portugalii. Wszedł do Komitetu Pomocy Uchodźcom Polskim w Lizbonie, gdzie współpracował z płk Janem Kowalewskim, rezygnując z pierwotnych planów emigracji do Brazylii. Po otrzymaniu w czerwcu 1941 wizy brytyjskiej przybył 14 lipca 1941 do Londynu, gdzie został zaangażowany przez ministra informacji Stanisława Strońskiego jako szef referatu niemieckiego w Dziale Dokumentacji. Stanowisko referenta sekcji niemieckiej w Ministerstwie Informacji Katelbach pełnił nieprzerwanie od lipca 1941 do lipca 1945 – wycofania uznania dyplomatycznego Wielkiej Brytanii Rządowi RP na uchodźstwie.

Pozostał na emigracji. W latach 1945–1956 mieszkał w Londynie, uczestnicząc w życiu politycznym polskiej emigracji. W latach 1952–1956 współorganizował akcję zjednoczeniową polskich środowisk emigracyjnych, od 1947 r. podzielonych na dwa obozy, zgromadzone w dwóch alternatywnych „parlamentach”, Radzie Politycznej (skupiającej opozycję) oraz Radzie Narodowej (powołanej przez prezydenta Augusta Zaleskiego). Twarzą akcji zjednoczeniowej był cieszący się powszechnym autorytetem gen. Kazimierz Sosnkowski, który przyjechał w tym celu do Londynu z Kanady. Katelbach uchodził w tym czasie za najbliższego współpracownika gen. Sosnkowskiego. Współtworzony przez niego program zjednoczenia zakładał zniesienie faktycznego dualizmu parlamentarnego, skupienie polityki zagranicznej w rękach konstytucyjnych organów państwowych oraz wyznaczenie gen. Sosnkowskiego na następcę przez prezydenta Zaleskiego. Akcja zjednoczeniowa nie doszła jednak do skutku, ze względu na obstrukcję ze strony prezydenta Augusta Zaleskiego^[9]. Przebieg akcji zjednoczeniowej Katelbach szczegółowo opisał w wydanej w 1975 r. książce O zjednoczenie i legalizm. Ostatni akt życia publicznego Kazimierza Sosnkowskiego. Za tę książkę w 1976 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów^[10].

W czerwcu 1955 wyjechał do Monachium, gdzie Jan Nowak-Jeziorański zaproponował mu współpracę z sekcją polską Radia Wolna Europa. Rekomendowany przez Kazimierza Sosnkowskiego i Tadeusza Bieleckiego w styczniu 1956 został zatrudniony w RWE jako etatowy pracownik rozgłośni. Pracę w rozgłośni zakończył w lipcu 1965, przechodząc na emeryturę. W grudniu 1965 wraz z żoną opuścił Monachium i wyjechał do Seattle w Stanach Zjednoczonych, gdzie zamieszkiwała ich córka Janina. W maju 1966 przeniósł się z żoną do Nowego Jorku. Publikował w prasie emigracyjnej, uczestniczył w życiu społecznym Polonii amerykańskiej.

Ciężko chory na cukrzycę, zmarł w oczekiwaniu na operację na zawał serca 9 listopada 1977^[11]. Tadeusz i Zenaida Katelbachowie oraz ich córka zostali pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera katakumby-115-3)^[12].

Życie prywatne

Od 1923 był żonaty z Zenaidą z Semplińskich^[13] (1900–1973). Mieli córkę Janinę – Ninę Polan (1927–2014)^[14].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 20 listopada 1977)^[15][4]
• Krzyż Niepodległości (12 maja 1931)^[16][4]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[17][4]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[18]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie)^[11][4]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie)^[4]
• Krzyż Obrony Lwowa^[4]
• Krzyż Legionowy^[4]

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Katelbach O zjednoczenie i legalizm. Ostatni akt życia publicznego Kazimierza Sosnkowskiego. Nowy Jork 1975.
• Tadeusz Katelbach Spowiedź pokolenia, wyd. I krajowe Gdańsk 2001, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Wilna i Grodna, Osobita, ISBN 83-914386-0-0.
• Tadeusz Katelbach Rok złych wróżb, Paryż 1959 wyd. Instytut Literacki, wyd. I krajowe Warszawa 2005 ISBN 83-88736-60-4.
• Sławomir Cenckiewicz: Tadeusz Katelbach. Biografia polityczna (1897–1977), Warszawa 2005, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Instytutów Józefa Piłsudskiego Zagranicą, Wydawnictwo LTW. ISBN 83-88736-59-0.

Linki zewnętrzne

• Leszek Moczulski: Spowiedź pokolenia, Katelbach, Tadeusz „Gazeta Wyborcza”, 7 czerwca 2002.
• Archiwum Tadeusza Katelbacha. pilsudski.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-23)]. w zbiorach Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce.