Tadeusz Komorowski
generał dywizji | |
Data i miejsce urodzenia | 1 czerwca 1895 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 24 sierpnia 1966 |
Przebieg służby | |
Lata służby | 1913–1947 |
Siły zbrojne | Cesarsko-królewska Obrona Krajowa |
Stanowiska | dowódca Armii Krajowej |
Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
Odznaczenia | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie | |
Okres | od 2 lipca 1947 |
Poprzednik | |
Następca | |
Członek Rady Trzech | |
Okres | od 1956 |
Poprzednik | |
Następca |
Tadeusz Marian Komorowski herbu Korczak, ps. „Bór”, „Znicz”, „Lawina”, „Korczak”, „Gajowy”, „Prawdzic” (ur. 1 czerwca 1895 w Chorobrowie, zm. 24 sierpnia 1966 w okolicach Buckley[1]) – generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu RP na uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947), Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od 1956)[2], kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.
Życiorys
Rodzina, wykształcenie, początki kariery wojskowej
Urodził się w rodzinie Mieczysława Mariana Komorowskiego h. Korczak (1860–1926)[3] i Wandy Prawdzic-Zaleskiej (1863–1955)[4]. Spokrewniony z generałem Tadeuszem Rozwadowskim, w którego majątku przyszedł na świat.
W 1913 ukończył gimnazjum we Lwowie i w tym samym roku[5] został przyjęty do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt[6]. Po ukończeniu akademii został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 marca 1915 w korpusie oficerów kawalerii i wcielony do Pułku Ułanów Obrony Krajowej Nr 3[7], który dwa lata później został przemianowany na Pułk Strzelców Konnych Nr 3[8]. W jego szeregach walczył na froncie rosyjskim i włoskim I wojny światowej[6]. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1916 w korpusie oficerów kawalerii[9].
Okres międzywojenny
Z dniem 15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia porucznika ze starszeństwem z dniem 1 listopada 1916[10] i przydzielony do 9 pułku ułanów[11]. W szeregach tego pułku wziął udział w wojnie z Ukraińcami, a później wojnie z bolszewikami. Od grudnia do maja 1919 walczył w rejonie Mościska – Krysowice[12]. Na początku lipca 1920, w rejonie Łucka, dowodził zbiorczym szwadronem 9 pułku ułanów[13]. 20 sierpnia 1920 objął dowództwo 12 pułku ułanów podolskich. 31 sierpnia 1920, pierwszego dnia bitwy pod Komarowem został ranny[14]. Po wyleczeniu wrócił do 9 pułku ułanów. W 1921 był zastępcą dowódcy 9 pułku ułanów w Żółkwi. W 1922 ukończył dziewięciomiesięczny kurs ekwitacji w Grudziądzu[15].
W latach 1922–1923 był instruktorem jazdy konnej w Oficerskiej Szkole Artylerii w Warszawie i Toruniu[16]. W grudniu 1923 został przeniesiony do 9 pułku ułanów małopolskich „z pozostawieniem jako odkomenderowany w Centralnej Szkole Kawalerii” w Grudziądzu[17]. 31 marca 1924 awansował na majora. W lipcu 1924 został przeniesiony do 8 pułku ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie[18]. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko kwatermistrza pułku[19], a później zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 15 lipca 1926 roku został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii i przydzielony do Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii we Lwowie na stanowisko komendanta[20]. W grudniu 1927 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 9 pułku ułanów małopolskich w Czortkowie i Trembowli[21]. Od stycznia 1928, po przeniesieniu pułkownika SG Jana Pryzińskiego do dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych[22], pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika[23]. W styczniu 1929 został mianowany dowódcą 9 pułku ułanów małopolskich[24][25]. 21 grudnia 1932 awansował na pułkownika. Pułkiem dowodził przez dziesięć lat. W listopadzie 1938 został komendantem Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu[6].
Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej. W 1924, w Paryżu, uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w jeździectwie[26]. W 1936, w Berlinie, był kierownikiem ekipy jeździeckiej, która zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich[27].
II wojna światowa
Podczas kampanii wrześniowej był najpierw dowódcą Ośrodka Zapasowego Zgrupowania Kawalerii w Garwolinie (stanowisko to objął w sierpniu 1939)[28], a następnie zastępcą dowódcy Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego w składzie Armii „Lublin” z którą walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem[6]. Pułkownik Komorowski uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa[29].
Pod koniec 1939 stworzył w Krakowie konspiracyjną Organizację Wojskową i kierował nią do stycznia 1940, kiedy podporządkowała się ZWZ[29]. Komorowski przyjął wówczas pseudonim „Korczak”[29]. Komendant Obszaru Kraków ZWZ, od 8 lutego 1940 generał brygady, po dekonspiracji i przedostaniu się latem 1941 do Warszawy został mianowany zastępca komendanta głównego ZWZ. Od jesieni 1941 do czerwca 1943 był również komendantem Obszaru Zachodniego, obejmującego okręgi: poznański i pomorski[29]. Od maja 1942 uczestniczył w rozmowach ze Stefanem Sachą i Władysławem Jaworskim w sprawie scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej z AK, do czego doszło w listopadzie tego roku[28]. Po aresztowaniu przez Niemców gen. Grota-Roweckiego, od 1 lipca 1943 (formalnie od 17 lipca) objął stanowisko Komendanta Głównego Armii Krajowej. Jego nominacja na to stanowisko wzbudziła kontrowersje wśród niektórych wyższych oficerów KG AK[30].
W 1943 roku wydał rozkaz stanowiący podstawę zastosowania zasady odpowiedzialności zbiorowej wobec niemieckich osadników biorących udział w akcji wysiedlania Polaków z Zamojszczyzny, nakazując uderzenia na osady niemieckie, których mieszkańcy brali bezpośredni lub pośredni udział w zbrodniach okupanta („Wsie takie nakazałem spalić, a ludność wyciąć w pień”)[31]. Wydał również rozkaz odwetowych pacyfikacji osiedli ukraińskich podczas trwania rzezi wołyńskiej[32].
Uznając duże prawdopodobieństwo wejścia w konflikt zbrojny z oddziałami Gwardii Ludowej i partyzantów radzieckich, był zwolennikiem wprowadzenia do kraju w „krytycznym momencie” nie tylko oddziałów Sił Zbrojnych na Zachodzie, ale też jednostek anglosaskich do wsparcia AK w walce z siłami komunistycznymi[33], o czym informował w październiku 1943 roku rząd w Londynie. 20 listopada 1943 wydał rozkaz do rozpoczęcia akcji „Burza”.
14 marca 1944 Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski mianował go generałem dywizji z dniem 1 marca 1944 w korpusie generałów[34].
Podjął decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Decyzja ta – według Andrzeja L. Sowy – została uznana pośrednio przez Naczelnego Wodza za przekroczenie kompetencji, które Komorowski posiadał[35].
Uznawał, że zawdzięczanie uwolnienia Warszawy przez Rosję byłoby zrezygnowaniem z niepodległości i poddaniem się Rosji[36].
ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich.
Podczas powstania warszawskiego Komorowski w zasadzie nie uczestniczył w dowodzeniu walkami, był w złej kondycji psychicznej i fizycznej[37]. Cierpiał na zapalenie zatok przynosowych. Jego dolegliwości pogłębiły się, kiedy 13 sierpnia został kontuzjowany w wyniku wybuchu „czołgu pułapki” (borgwarda) na ulicy Kilińskiego[38]. Po 5 września podjął inicjatywę niemiecką dotyczącą rozmów w sprawie kapitulacji, mimo sprzeciwu faktycznie dowodzącego powstaniem płk. Chruściela „Montera”, który radził, by, w krytycznej sytuacji, w jakiej znalazło się powstanie, zwrócić się o pomoc dla powstania do polskich przywódców komunistycznych. „Bór” odmówił, nazywając to zdradą. W tym czasie doszło też do próby odsunięcia Komorowskiego od dowodzenia powstaniem podjętej przez grupę wyższych dowódców powstańczych uznających, że „Bór” jest w kontekście dowodzenia osobą nieporadną[39].
30 września 1944 prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Naczelnym Wodzem z zastrzeżeniem, że „wstępuje w prawa i obowiązki Naczelnego Wodza z chwilą rozpoczęcia swych czynności w siedzibie Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu”, czyli w Londynie[40]. Jako jedną z przyczyn zamiany Sosnkowskiego na Komorowskiego prezydent Raczkiewicz podawał wzgląd na współpracę z aliantami anglosaskimi[41].
2 października 1944 udzielił pełnomocnictwa pułkownikowi dyplomowanemu Kazimierzowi Iranek-Osmeckiemu i ppłk. Zygmuntowi Dobrowolskiemu do zawarcia z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. 4 października 1944 w Ożarowie spotkał się z generałem von dem Bachem. 5 października 1944 o godz. 8.00 dokonał przeglądu plutonu osłonowego pod dowództwem kapitana Stanisława Jankowskiego ps. „Agaton”, a o godz. 9.45 pomaszerował na czele oddziałów powstańczych do niewoli[42]. Tego samego dnia został przewieziony koleją z Ożarowa do Sochaczewa i dalej do Prus Wschodnich. Towarzyszyło mu pięciu generałów, pięciu oficerów do zleceń, adiutant i pięciu ordynansów. 6 października 1944 przybył do miejscowości Kruklanki (niem. Kruglanken), położonej 9 kilometrów na południowy wschód od miejscowości Pozezdrze w pobliżu, której mieściła się polowa kwatera Himmlera „Hochwald”. Następnego dnia, ponownie spotkał się z nim generał von dem Bach i poinformował o planowanym spotkaniu z Reichsführerem-SS Heinrichem Himmlerem, do którego jednak nie doszło. 8 lub 9 października 1944 został przewieziony do Berlina, do siedziby Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, gdzie znów miało dojść do spotkania z Himmlerem. Następnego dnia został przewieziony do Oflagu 73 Nürnberg-Langwasser pod Norymbergą, umieszczony w oddzielnym baraku i izolowany od innych jeńców. 5 lutego 1945 został przewieziony do Oflagu IV C Colditz. W nocy z 12 na 13 kwietnia 1945 został przewieziony do Twierdzy Königstein w Saksonii. Następnej nocy do obozu cywilnego w Laufen w Bawarii, a kolejnej nocy do Tittmoning, gdzie mieścił się obóz dla jeńców holenderskich. Po kilku dniach powrócił do obozu w Laufen. Pod koniec kwietnia 1945 został przewieziony do Stalagu XVIIIC w Markt Pongau koło Salzburga. Tam SS-Obergruppenführer Gottlob Berger, nakłoniony przez szwajcarskiego posła Feldschera, zwolnił go z niewoli. W okolicach Innsbrucku został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty. W Innsbrucku spotkał się z francuskimi generałami Maximem Weygandem i Mauricem Gamelinem, którzy w tym samym czasie zostali uwolnieni z niewoli. Po kilku dniach został przewieziony do Polskiego Ośrodka Wojskowego, byłego Oflagu VII A Murnau, a stąd do Paryża[43].
Losy powojenne
12 maja 1945 przybył do Londynu. Na lotnisku został przywitany okazale i owacyjnie przez premiera Tomasza Arciszewskiego z ministrami, przedstawiciela prezydenta RP i wyższego wojskowego brytyjskiego z ramienia szefa Sztabu Imperialnego[44]. 28 maja 1945 objął obowiązki Naczelnego Wodza[45]. 20 września 1945, „wobec nieuznawania przez władze brytyjskie stanowiska Naczelnego Wodza” przekazał szefowi Sztabu Głównego „ogólne dowodzenie wojskiem oraz koordynację zagadnień wspólnych dla wojska, marynarki wojennej i sił powietrznych”[46]. 8 listopada 1946 Prezydent RP zwolnił go ze stanowiska Naczelnego Wodza[47].
2 lipca 1947 Prezydent RP mianował go prezesem Rady Ministrów[6]. 10 lutego 1949 prezydent RP August Zaleski zwolnił go z urzędów: prezesa Rady Ministrów, kierownika Ministerstwa Skarbu, kierownika Ministerstwa Przemysłu, Handlu i Żeglugi, a także kierownika Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej oraz powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego rządu, co nastąpiło 7 kwietnia 1949[48].
Od lipca 1956 wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole Byłych Żołnierzy Armii Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe – Krzyż Armii Krajowej[49].
Na emigracji zarabiał na życie jako tapicer[50]. Zmarł na atak serca w trakcie polowania[51]. Pochowany został na cmentarzu Gunnersbury w Londynie. W 1994 prochy generała przywiózł do Polski jego syn. Złożono je w kwaterze Komendy Głównej AK na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 28-7-7)[52].
Awanse
- porucznik – ze starszeństwem z 1 dniem listopada 1916
- rotmistrz – zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 73. lokatą w korpusie oficerów jazdy[53]
- major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 22. lokatą w korpusie oficerów jazdy
- podpułkownik – 23 stycznia 1928 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 18. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
- pułkownik – 21 grudnia 1932 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
- generał brygady – 8 lutego 1940
- generał dywizji – 14 marca 1944 ze starszeństwem z dniem 1 marca 1944
Ordery i odznaczenia
- Order Orła Białego (pośmiertnie, 1995)[54]
- Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari (1947)[55]
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 33 (1944)[55][56][57][58]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)[55][56][59]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)[60][61][56]
- Krzyż Walecznych (trzykrotnie[56]: przed i dwukrotnie po 1939[55] )
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami[55]
- Medal Wojska[55]
- Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)[62]
- Srebrny Krzyż Zasługi (1925)[56]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Krzyż Armii Krajowej[55] (1 sierpnia 1966)
- Komandorska Legia Zasługi (pośmiertnie, 1984, USA)[63]
- W czasie służby w c. k. Obronie Krajowej otrzymał:
- Srebrny Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej dwukrotnie,
- Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej[8].
Upamiętnienie
- W 1990 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 200 000 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 750 w nakładzie 25 000 egzemplarzy, miała średnicę 35 mm i wagę 19,3 g, rant gładki[64].
- W wielu polskich miastach istnieją ulice jego imienia (na przykład ulica gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego w Warszawie).
- Na osiedlu Kawalerii Polskiej w Grudziądzu znajduje się jego pomnik.
- Honorowy obywatel Głowna (2004).
- 31 lipca 2008 w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie odsłonięto tablicę pamiątkową ku jego czci.
- Postać generała Bora-Komorowskiego pojawia się ponadto w wielu filmach, m.in. Żołnierze wolności (1977)[65], Generał Nil (2009)[66], Kurier (2019)[67] oraz spektaklu telewizyjnym Sprawa Polska 1944 (1974)[68]. Wcieli się w niego tacy aktorzy, jak Jan Burek, Stefan Szmidt, Grzegorz Małecki czy Henryk Machalica.
- Decyzją prezesa Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 12 listopada 2019 roku na wniosek prezesa koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób T. Komorowskiego na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera A26, nr grobu 0 – 3) został wpisany do prowadzonej przez IPN ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski pod numerem ewidencyjnym 211[69].
Życie prywatne
Od 1930 żonaty z Ireną Lamezan-Salins (1904–1968)[70], córką gen. Roberta Lamezana-Salins. Miał z nią dwóch synów urodzonych podczas okupacji: Adama (ur. 1942)[71][72] i Jerzego (ur. 1944)[73]. Ten drugi urodził się obarczony zespołem Downa[74].
Publikacje
- 1951 – Armia Podziemna
- 2006 – Powstanie warszawskie (wydane pośmiertne)
Przypisy
- ↑ Tadeusz «Bór» hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2019-02-03] .
- ↑ Armia Krajowa – szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, Krzysztof Komorowski (red.), Warszawa 1999, s. 370, 374.
- ↑ Marek Jerzy Minakowski , Mieczysław Marian Piotr hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06] .
- ↑ Marek Jerzy Minakowski , Wanda Zaleska h. Prawdzic, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06] .
- ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 105.
- ↑ a b c d e O kawalerii polskiej XX wieku, s. 118.
- ↑ Ranglisten 1916 ↓, s. 128.
- ↑ a b Ranglisten 1918 ↓, s. 428.
- ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 407.
- ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych z 11 marca 1919 r. Nr 27, poz. 854.
- ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych z 15 marca 1919 r. Nr 29, poz. 934.
- ↑ Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, s. 7.
- ↑ Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, s. 22, reszta oddziału pod dowództwem rotmistrza Jampolskiego odeszła w rejon Zamościa celem wypoczynku i uzupełnienia.
- ↑ Józef Turkiewicz, Zarys historii wojennej 12-go Pułku Ułanów Podolskich, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1928, s. 24–25.
- ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 106.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 617, 1522.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 22 grudnia 1923 r., Nr 79, s. 738.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 67 z 17 lipca 1924 roku, s. 387.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 557, 600.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 28 z 19 lipca 1926 roku, s. 221.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 23 grudnia 1927 r., Nr 28, s. 364.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 28 stycznia 1928 r., Nr 3, s. 25.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 298, 339.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 29 stycznia 1929 roku, s. 9.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 141, 636.
- ↑ Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Tadeusz Komorowski. [dostęp 2012-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-06)]. (ang.).
- ↑ Relacja Adama Komorowskiego. Norman Davies, Powstanie..., s. 58.
- ↑ a b Powstańcze Biogramy – Tadeusz Komorowski, www.1944.pl [dostęp 2019-02-03] .
- ↑ a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 107.
- ↑ „Niektórzy wyżsi oficerowie KG AK mieli poważne obiekcje co do nominacji Bora-Komorowskiego, ponoć ze względu na jego prawicowe poglądy. Szef Biura Propagandy i Informacji AK płk dypl. Jan Rzepecki oceniał, iż „na tle stosunków politycznych w kraju” mianowanie gen. Bora – Komorowskiego na dowódcę AK będzie miało jak najgorsze następstwa. Interweniował on też w tej sprawie u Szefa Sztabu: „Przedstawiłem mu swój pogląd, że jest wysoce niepożądane by w czasie gdy w kraju postępuje silna radykalizacja społeczeństwa na lewo, na czele AK stawał człowiek o profilu politycznym generała Komorowskiego i zapytałem czy i jaką widziałby drogę, by spowodować mianowanie kogoś innego, względnie skłonić Komorowskiego do rezygnacji” – Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. s. 227 ISBN 978-83-7549-074-9.
- ↑ Grzegorz Motyka , Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 277, ISBN 978-83-08-04576-3, OCLC 751572861 .
- ↑ „W wypadku większego nasilenia mordów nakazano stosować odwet akcji pacyfikacyjnej przeciwko osiedlom ukraińskim” – Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, Wydawnictwo Literackie, 2011, s. 206, ISBN 978-83-08-04576-3.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940 – 1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 200.
- ↑ Zarządzenie Naczelnego Wodza L.dz. 630/Tjn. Pers. 44 r.. [w:] A.XII.1/82 [on-line]. IPMS, 1944-03-14. [dostęp 2018-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-22)].
- ↑ Naczelny Wódz, po miesiącu walk w Warszawie, w depeszy z 31 sierpnia 1944 roku pisał do władz AK w kraju: „Imponderabilia związane z nastrojami społeczeństwa w Kraju i stanem moralnym żołnierzy Armii Krajowej ocenić możecie jedynie Wy i na tej ocenie muszę polegać całkowicie. (…) Argument, że proponowane ograniczenie „Burzy” miałoby załamać moralnie Armię Krajową i Społeczeństwo jest oczywiście argumentem, wobec którego jestem bezsilny. Musicie wobec tego sami określić dopuszczalny sposób ograniczenia „Burzy” i zredukowania ofiar. Ze swej strony wzywam Was z całym naciskiem do zaniechania wszelkich inicjatyw nadających „Burzy” cechy i formy powstania. – za Wyjaśnienie Instrukcji z dnia 25.08.1944 dotyczącej ograniczenia „Burzy”, Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, tom IV, lipiec-październik 1944, wyd. Ossolineum, 1991, s. 233., za Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940 – 1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 339.
- ↑ Jan Ciechanowski, Powstanie Warszawskie, Bellona S.A., s. 431, ISBN 978-83-7549-074-9.
- ↑ Pozostający w składzie pierwszego rzutu Komendy Głównej AK major Tadeusz Wardejn-Zagórski 20 sierpnia meldował płk. Rzepeckiemu: „Komendant chory. Cały dzień śpi.”. Nowak-Jeziorański notował, że Komorowski był „osowiały i apatyczny” – za Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 609.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 493.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940 – 1944) i sposoby ich realizacji.” Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 611.
- ↑ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 11 z 30 września 1944 r., s. 79.
- ↑ Jan Ciechanowski, Powstanie Warszawskie, Bellona S.A., s. 483, ISBN 978-83-7549-074-9.
- ↑ Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, s. 431, 436, 443.
- ↑ Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, s. 446–447, 450–455.
- ↑ Stanisław Kopański, Wspomnienia wojenne 1939–1946, s. 391–392.
- ↑ Andrzej Krzysztof Kunert, Generał Tadeusz Bór-Komorowski w relacjach i dokumentach, s. 423, Komunikat Gabinetu Wojskowego Prezydenta Rzeczypospolitej o objęciu przez gen. dyw. Tadeusza Bora-Komorowskiego obowiązków Naczelnego Wodza 28 V 1945.
- ↑ Stanisław Kopański, Wspomnienia wojenne 1939–1946, s. 397–398.
- ↑ Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, s. 33.
- ↑ Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 1 z 30 kwietnia 1949 r., s. 2–3.
- ↑ Generałowie II Rzeczypospolitej, s. 112.
- ↑ Biografia Tadeusz Komorowski – postacie II wojny światowej, www.sww.w.szu.pl [dostęp 2019-02-03] .
- ↑ Tadeusz Bór Komorowski. polskieradio.pl, 26 lutego 2009.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze, www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-11-12] .
- ↑ Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku, Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 160. „Rocznik oficerski” 1923, s. 678.
- ↑ M.P. z 1996 r. nr 11, poz. 124.
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 203, 205.
- ↑ a b c d e Andrzej Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944. T. 2. Warszawa: PAX, 1987, s. 92.
- ↑ Zbigniew Puchalski, Ireneusz J. Wojciechowski: Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie. Warszawa: KAW, 1987, s. 113.
- ↑ Łukomski G. , Polak B. , Suchcitz A. , Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 370 .
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3462 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 5).
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 17, 11 listopada 1936.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
- ↑ Wiktor Krzysztof Cygan, Jacek Skalski: Polska – w obronie wolności 1939–1945. Warszawa: Barwa i Broń, 2005, s. 81.
- ↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 191. ISBN 83-902670-1-2.
- ↑ Sołdaty swobody, filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
- ↑ Generał Nil, filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
- ↑ Kurier, filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
- ↑ SPRAWA POLSKA 1944, filmpolski.pl [dostęp 2019-06-28] (pol.).
- ↑ Ewidencja grobów weteranów walk o Wolność i Niepodległość Polski, BIP Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp 2020-08-03] (pol.).
- ↑ Marek Jerzy Minakowski , Irena Pelagia Maria de Lamezan-Salins-Salins, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06] .
- ↑ Marek Jerzy Minakowski , Adam hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06] .
- ↑ Archiwum Historii Mówionej – Adam Komorowski [dostęp 2018-10-06] (ang.).
- ↑ Marek Jerzy Minakowski , Jerzy hr. Komorowski z Komorowa h. Korczak, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2018-10-06] .
- ↑ Relacja Adama Komorowskiego. Norman Davies, Powstanie..., s. 754.
Bibliografia
- Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1916. Wiedeń: 1916. (niem.).
- Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918. (niem.).
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Norman Davies, Powstanie ’44, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, ISBN 83-240-0459-9.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 782–783. ISBN 83-211-1096-7.
- Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08338-X.
- Stanisław Kopański, Wspomnienia wojenne 1939–1946, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, ISBN 83-11-07819-X .
- Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione.
- Generał Tadeusz Bór-Komorowski w relacjach i dokumentach, Andrzej Krzysztof Kunert (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Rytm, 2000, ISBN 83-87893-86-2 .
- Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 118. ISBN 83-04-03364-X.
- Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 105–112. ISBN 83-7021-096-1.
- Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1929.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T. 2. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 90–93. ISBN 83-211-0758-3.
- Komorowski Tadeusz (1895–1966). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XIII. Polska Akademia Nauk, 1968, s. 433-434.
Linki zewnętrzne
- Polski Komitet Olimpijski: Tadeusz Komorowski – sylwetka w portalu www.olimpijski.pl. www.olimpijski.pl. [dostęp 2014-05-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (24 września 2015)]. (pol.).
- Wywiad udzielony amerykańskiej telewizji w 1951. [dostęp 2019-02-03].
- ISNI: 0000 0001 1023 5186
- VIAF: 29790252
- LCCN: n81138968
- GND: 120738201
- BnF: 146431744
- SUDOC: 069377286
- SBN: IEIV018035
- NKC: mzk2002107443
- NTA: 074338080
- CiNii: DA12788656
- Open Library: OL5927173A, OL8443528A
- PLWABN: 9810638865705606
- NUKAT: n93126764
- J9U: 987007272297805171
- CANTIC: a19625820
- WorldCat: lccn-n81138968
Media użyte na tej stronie
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.
It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.
After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.Poland badge. Second World War period Polish Army (post-1939 Free Polish Army) shoulder title.
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Baretka: Krzyż Walecznych (1941) nadany dwukrotnie.
Baretka: Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).
Tadeusz Bór-Komorowski (1895-1966) – General of Polish Army. Photo in a uniform of Colonel before 1939
Międzynarodowe Zawody Hippiczne w Berlinie w 1936. Polscy kawalerzyści biorący udział w zawodach. Widoczni od lewej: por. Janusz Komorowski, mjr Wilhelm Lewicki, płk Tadeusz Komorowski (szef ekipy), mjr Zdzisław Dziadulski, por. Stanisław Czerniawski.
Identity card of Tadeusz Bór-Komorowski (1895-1966) issued on a false name ‘’Jerzy Korabski” by Polish underground 1942
Baretka: Wstążka Wojenna (Kriegsbande) z okuciem złotych mieczy dla odznaczeń austro-węgierskich (m.in.: Militär-Verdienstkreuz; Militär-Verdienstmedaille (Signum Laudis); Franz-Joseph-Orden; Tapferkeitsmedaille).
Polish General Tadeusz Bor Komorowski, C/O of the Polish Home Army in World War II. Picture taken in 1946.
Godło Rzeczypospolitej Polskiej ustalone Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980)
Tadeusz Bór-Komorowski. An official photo of General as C i C of Polish Army in Britain
Naramiennik generała dywizji Wojska Polskiego (1919-39).
Herb Rzeczypospolitej Polskiej obowiązujący od 8 grudnia 1956 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 3, poz.1)
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Tadeusz Bór-Komorowski (1895-1966) before signing the document of capitulation of the Polish forces (Warszawski Korpus Armii Krajowej or Home Army Warsaw Corps) in the German headquarters in Ożarów