Tadeusz Kupczyński

Tadeusz Piotr Kupczyński

Tadeusz Kupczyński
Data i miejsce urodzenia	28 października 1885 Radziechowice
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 1967 Gdynia
Organizacja harcerska	Związek Harcerstwa Polskiego
p.o. Przewodniczącego ZHP
Okres sprawowania	od sierpień 1942 do 17 stycznia 1945
Poprzednik	ks. hm. RP Jan Mauersberger
Następca	Stanisław Nowakowski
Odznaczenia

Tadeusz Piotr Kupczyński^[a], ps. Tadeusz Wójcicki (ur. 28 października 1885 w Radziechowicach, zm. 5 sierpnia 1967 w Gdyni) – polski historyk, pedagog, działacz niepodległościowy, archiwista, p.o. Przewodniczącego ZHP w czasie II wojny światowej, encyklopedysta^[1].

Życiorys

Urodził się w Radziechowicach w powiecie radomszczańskim, w rodzinie Tomasza, wójta wsi Radziechowice, i Michaliny ze Szremplów. W czasie nauki w gimnazjum w Piotrkowie był jednym z organizatorów strajku szkolnego w 1905 roku. Od 1907 roku studiował na Wydziale Filozofii (historię) i Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując absolutorium na tym ostatnim wydziale. W 1913 roku uzyskał stopień doktora historii UJ na podstawie pracy: Kraków w powstaniu kościuszkowskim.

Praca pedagogiczna

Od 1916 roku uczył w 3 szkołach w Warszawie: w gimnazjum Chrupczałowskiego, na kursach pedagogicznych dla kobiet, w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. Elizy Orzeszkowej. Był również organizatorem systemu kształcenia nauczycieli, od 1921 roku był dyrektorem Państwowego Instytutu Nauczycielskiego, a od 1926 roku – Wyższego Kursu Nauczycielskiego. Jego uczniem w tym czasie był m.in. Czesław Wycech. Od 1927 roku był kuratorem Okręgu Szkolnego Krakowskiego (do 1931), dyrektorem wydziału w Ministerstwie Oświaty (1931–1933), naczelnikiem Wydziału Oświecenia Publicznego Województwa Śląskiego (1933–1937) i kuratorem Okręgu Szkolnego Lwowskiego (od sierpnia 1937^[2] do 1939). Jednocześnie prowadził wiele wykładów o organizacji szkolnictwa.

Był encyklopedystą, edytorem dwutomowej Podręcznej encyklopedii pedagogicznej wydanej w latach 1923–1925 we Lwowie przez Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych i Średnich i Wydawnictwo Książnica Polska. Napisał do niej hasło Historia^[1].

Działalność niepodległościowa

Już w czasie nauki w gimnazjum należał do tajnego związku „PET”, w czasie studiów – do tajnej organizacji „Zet” i jawnej: „Zjednoczenie”. Na początku 1910 roku – po wystąpieniu z „Zetu” i „Zjednoczenia” – stał się jednym z założycieli OMN „Zarzewie”. W latach 1911–1914 działał również w innych niepodległościowych organizacjach (m.in. w Drużynach Strzeleckich). Podczas I wojny światowej czynny politycznie, m.in. członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (XII 1916 – II 1917)^[3]. W 1920 roku zgłosił się ochotniczo do wojska i służył w wojnie polsko-bolszewickiej.

II wojna światowa i praca konspiracyjna

W czasie II wojny światowej był zatrudniony w centrali Związku Spółdzielni Spożywców „Społem”, gdzie zajmował się rozwojem spółdzielczych kursów korespondencyjnych. Jednocześnie wykładał na tajnych kompletach organizowanych przez Wolną Wszechnicę Polską.

W lipcu 1940 roku – po aresztowaniu Kazimierza Pierackiego – został kierownikiem Komisji Oświecenia Publicznego, powstałej z inicjatywy Związku Walki Zbrojnej, rozwijającej tajne nauczanie do 1941 roku, później podporządkowanej Departamentowi Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj. W marcu 1944 roku Kupczyński objął kierownictwo Komisji Oświaty i Kultury na m. Warszawę Delegatury Rządu.

Harcerstwo

W 1936 został wybrany przewodniczącym Zarządu Okręgu Śląskiego ZHP^[4], którą to funkcję pełnił do czasu służbowego przeniesienia w 1937 roku^[5]. Po śmierci ks. Jana Mauersbergera objął stanowisko p.o. Przewodniczącego ZHP i pełnił tę funkcję do rozwiązania ZHP 17 stycznia 1945 roku. W tym czasie wywarł istotny wpływ na wiele decyzji kształtujących działalność Szarych Szeregów, w szczególności w zakresie ich współpracy z Komendą Główną Armii Krajowej i Naczelnym Komitetem Harcerskim w Londynie. Skonsolidował działania męskich i żeńskich oddziałów Szarych Szeregów.

W czasie powstania warszawskiego pełnił swoją funkcję w Warszawie.

Po wojnie

W 1945 roku przeniósł się do Łodzi, gdzie kontynuował pracę w „Społem”. Objął tam stanowisko kierownika wydziału lustracyjnego. Wykładał jednocześnie w tamtejszej Wyższej Szkole Pedagogicznej, będąc zastępcą przewodniczącego jej komisji organizacyjnej.

W 1947 roku Kupczyński objął stanowisko kustosza w Archiwum Gdańskim, zajmując się rewindykacją z Niemiec archiwaliów gdańskich i elbląskich. W 1948 roku został przewodniczącym Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, a jesienią 1950 roku został dyrektorem Archiwum Państwowego w Szczecinie.

W 1951 roku przeszedł na emeryturę. Powrócił do Gdyni i prowadził bibliotekę Polskich Linii Oceanicznych. W latach 1958–1962 był przewodniczącym I Wydziału Nauk Społecznych i Humanistycznych Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, a od 1962 roku pełnił tam funkcję wiceprezesa zarządu.

Pochowany na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (kwatera 67-13-18_2)^[6].

Grób Tadeusza Kupczyńskiego na Cmentarzu Witomińskim

Życie prywatne

Kupczyński ożenił się 22 sierpnia 1918 roku z Wandą Pętkowską^[7]. Miał córkę, Marię Łepkowską. Przed wojną działał w Polskim Związku Narciarskim^[7].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[8]
• Krzyż Niepodległości (12 marca 1931)^[9]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: po raz drugi 10 listopada 1938^[10])

Zobacz też

• Harcerstwo podczas II wojny światowej
• Przewodniczący ZHP

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Kierski Feliks: Podręczna encyklopedia pedagogiczna. T. I. Lwów, Warszawa: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Wydawnictwo Książnica Polska, 1923.
• Polski Słownik Biograficzny. T. 16. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971, s. 212–214.
• Stanisław Broniewski „Stefan Orsza”: Całym życiem – Szare Szeregi w relacji naczelnika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-01-04269-9.