Tadeusz Malarski

Tadeusz Malarski

Data i miejsce urodzenia	23 września 1883 Dalowice (powiat miechowski)
Data i miejsce śmierci	8 marca 1952 Kraków
profesor nauk fizycznych
Specjalność: fizykochemia koloidów, radiotechnika
Alma Mater	Politechnika Lwowska, Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1920 – fizykochemia koloidów Politechnika Lwowska
Profesura	1927 – prof. nadzwyczajny 1936 – prof. zwyczajny
Praca naukowo-dydaktyczna
uczelnia/szkoła	Politechnika Lwowska, Państwowa Szkoła Przemysłowa we Lwowie, Politechnika Śląska, AGH w Krakowie
Odznaczenia

Tadeusz Malarski (ur. 23 września 1883 w Dalowicach w powiecie miechowskim, zm. 8 marca 1952 w Krakowie) – polski fizyk, radiotechnik, profesor Politechniki Lwowskiej, Politechniki Śląskiej i AGH w Krakowie.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się we wsi Dalowice w powiecie miechowskim. Jego rodzicami byli: Stanisław, rządca majątków rolnych, i Emilia z domu Klimek. Miał brata Henryka, młodszego o cztery lata (w przyszłości cenionego zootechnika). Ukończył w roku 1902 gimnazjum w Krakowie^[1][2].

Lwów

Studia i praca w okresie 1907–1939

Studiował mechanikę, fizykę i matematykę we Lwowie, równocześnie na Politechnice Lwowskiej i Uniwersytecie Jana Kazimierza. Był słuchaczem wykładów prof. Smoluchowskiego, którego nazwisko jest wiązane np. z mechaniką statystyczną i historią badań ruchów Browna, i był nimi zafascynowany. Wydział Mechaniczny PL ukończył w roku 1907, otrzymując dyplom inżyniera-mechanika^[2].

Po studiach odbył zagraniczne staże naukowe, a następnie został zatrudniony w lwowskiej Szkole Przemysłowej, od roku 1919 jako asystent i od roku 1921 – profesor^[2]. W Politechnice Lwowskiej prowadził zlecone wykłady z fizyki na Wydziale Chemicznym i Mechanicznym oraz na Wydziale Rolniczo-Lasowym^[2].

W latach 1918–1921 służył w Wojsku Polskim. Był dowódcą stacji radiotelegraficznej w bitwie o Lwów (1918), a później radiostacji przemyskiej^[1] i – w kolejnych latach – szefem służby radiotelegraficznej VI Armii WP^[3].

Politechnika Lwowska

W roku akademickim 1923/1924 rozpoczął na Politechnice Lwowskiej wykłady z podstaw radiotechniki, a następnie inne zajęcia dydaktyczne na kierunku studiów radiotechnicznych, obejmującym problematykę lamp elektronowych i pomiarów radiotechnicznych („grupa słaboprądowa” w Oddziale Elektrotechnicznym na Wydziale Mechanicznym). W roku 1938 uruchomił i kierował oddzielną Grupą Tele- i Radiotechniczną (Sekcje Radiowa i Teletechniczna). Dla Sekcji Radiotechnicznej prowadzono m.in. wykłady: „Elektronika stosowana” (Z. Klemensiewicz) i „Technika próżni” (J. Nikliborc^[4]), a dla Sekcji Teletechnicznej m.in.: „Urządzenia teletechniczne” (Ł. Dorosz^[5]) i „Linie teletechniczne” (A. Kowalenko). Ówcześni absolwenci Politechniki Lwowskiej odegrali w przyszłości istotną rolę w rozwoju polskiej nauki i przemysłu w powojennej Polsce (m.in. Zbigniew Bartz, Wiesław Barwicz, Tadeusz Jaskólski^[6], Andrzej Jellonek^[7], Kazimierz Królisz, Tadeusz Zagajewski)^[3].

Pierwsze prace naukowe Tadeusz Malarski wykonywał jako asystent Tadeusza Godlewskiego, ucznia Ernesta Rutherforda (tematyka: fizykochemia koloidów, dysocjacja elektrolityczna, promieniotwórczość)^[2]. Otrzymał stopień doktora (1920), habilitację oraz stanowisko profesora nadzwyczajnego (1927). W roku 1936 został profesorem zwyczajnym^[3][2].

Poza pracą naukową i dydaktyczną intensywnie popularyzował radiotechnikę – nową wówczas dziedzinę wiedzy – m.in. publikując artykuły popularnonaukowe lub wygłaszając odczyty pt. „Szkice z historii radiotechniki”, emitowane przez uruchomioną w roku 1930 stację nadawczą FM 380,7 m. Był prezesem lwowskiego koła Stowarzyszenia Radiotechników Polskich (zob. historia SEP) i Lwowskiego Klubu Krótkofalowców^[3][8] (zob. historia PZK).

Okres 1939–1945

Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan Politechnika Lwowska została przekształcona w Lwowskij Politechniczeskij Institut, któremu zezwolono na prowadzenie wykładów w języku polskim (1939–1941). Na Wydziale Elektrotechnicznym powołano Katedrę Radiotechniki, a jej kierownictwo objął prof. Janusz Groszkowski, który przyjechał z Warszawy (we Lwowie znalazła się również grupa studentów Politechniki Warszawskiej, którzy tam kontynuowali studia). Po przejęciu Lwowa przez Niemców pozostała możliwość edukacji podstawowej i zawodowej^[a], m.in. w „Państwowej Technicznej Szkoły Zawodowej” (Staatliche Technische Fachschule z polskim językiem nauczania) oraz – od przełomu 1941/1942 – na „Państwowych Kursach Zawodowych” i „Państwowych Kursach Technicznych” (Staatliche Fachkurse i Staatliche Technische Fachkurse, oficjalnie z niemieckim językiem wykładowym, a w praktyce również z językiem polskim i ukraińskim). Prof. Tadeusz Malarski był przez cały czas okupacji niemieckiej kierownikiem Katedry Fizyki na Wydziale Elektrycznym Kursów Technicznych. Poza oficjalną działalnością na poziomie zawodowym prowadził konspiracyjne studia wyższe^[b][3].

Gliwice i Kraków

(c) I, Pimke, CC-BY-SA-3.0

Wydział Elektryczny Politechniki Śląskiej

W roku 1945 prof. Malarski zamieszkał w Gliwicach. Na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej został kierownikiem Katedry Fizyki, którą zorganizował. Zorganizował również Katedrę Radiotechniki^[2], Studium Telekomunikacyjne, Wydzielony Zakład Optyki i Mechaniki Precyzyjnej oraz Katedrę Fizyki Teoretycznej^[1] (kierował zespołem katedr fizyki^[2]). Jednym z jego współpracowników był wcześniejszy uczeń, absolwent UJK we Lwowie, Józef Szpilecki (później – autor publikacji wspomnieniowych^[3])^[1].

W tym samym okresie wykładał fizykę na ówczesnym Wydziale Komunikacji Wydziałów Politechnicznych AGH w Krakowie, na którym zorganizował katedrę fizyki^[1].

Był czynnym członkiem Śląsko-Dąbrowskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Katowicach i Polskiego Towarzystwa Fizycznego (od roku 1948 – przewodniczącym oddziału gliwickiego)^[1].

Zmarł nagle w Krakowie w marcu 1952 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim^[2][1].

Tematyka badań naukowych

Prowadził badania naukowe w dziedzinie termodynamiki, fizyki molekularnej i radiotechniki^[3]. Najchętniej zajmował się – od młodości do końca życia – zagadnieniami z zakresu fizykochemii koloidów, którymi zainteresował go jego mistrz, Marian Smoluchowski. Zachęcał do podejmowania tych tematów swoich wychowanków i współpracowników. Jeden z nich, Kazimierz Gostkowski, wspominał radę prof. Malarskiego^[2]:

Wskazaną przez Smoluchowskiego tematykę badań Malarski podjął bezpośrednio po studiach. W ramach swojej pracy, opublikowanej w roku 1918 w kilku językach, analizował zjawiska występujące w czasie filtracji hydrozoli (zob. zole, koloidy liofilowe i liofobowe, zjawisko elektrokinetyczne, potencjał elektrokinetyczny). Wykazał np., że ładunek miceli hydrozolu żelaza zmienia znak na przeciwny po kilkukrotnym filtrowaniu przez bibułę lub watę szklaną, a micele zolu srebra zmieniają ładunek + na - i odwrotnie pod wpływem dodatku AlCl₃ i filtrowania. Te odkrywcze spostrzeżenia i wyniki dalszych badań stały się podstawą nadania T. Malarskiemu stopnia doktora, a następnie habilitacji. Były cytowane m.in. przez Herberta Freundlicha w jego „Kapillarchemie”, oraz innych wybitnych specjalistów w tej dziedzinie. Istotnym osiągnięciem T. Malarskiego było również wprowadzenie ulepszeń do aparatury Christiansena i innych aparatów pomiarowych, dzięki którym stało się możliwe badanie zjawiska elektryzacji kropel rozpylanych wodnych roztworów elektrolitów, pomiary prądów Helmholtza, wyznaczanie potencjału elektrokinetycznego oraz badania jego związku z granicznym przewodnictwem równoważnikowym (zob. prawo Kohlrauscha). Wielu opracowań z niejasnych powodów nie opublikował. Kazimierz Gostkowski napisał^[2].

Publikacje

W zakładzie kierowanym przez prof. T. Malarskiego w Politechnice Lwowskiej przygotowano do publikacji 12 prac z dziedziny koloidów, 3 prace dotyczące radiotechniki oraz kilka biografii zasłużonych fizyków, w tym m.in.^[2]:

• 1918 – On the influence of Filtration on Hydrosols (Ueber den Einfluß des Filtrierens auf Hydrosole)^[9]
• 1923 – O radiotelegrafii
• 1924 – Prądy termoelektronowe (lampy katodowe)
• 1925 – Ze studiów nad filtrowaniem hydrosoli
• 1927 – O nowszych badaniach nad emisją elektronów przez ciała ogrzane do wysokich temperatur
• 1927 – Kinetyczne wyprowadzenie wzoru Richardsona na prąd emisji elektronowej
• 1927 – W 10-tą rocznicę zgonu Mariana Smoluchowskiego
• 1928 – Z fizyki koloidów
• 1932 – Marian Smoluchowski. W 15 rocznicę zgonu
• 1932 – W stulecie urodzin Jamesa Clarka Maxwella
• 1933 – Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski
• 1934 – Über den Einfluss der Elektrolyte auf die Elektrisierung des durch ein Kapillarrohr gepressten Wassers (wsp. K. Gostkowski)
• 1937 – Teoria a praktyka w rozwoju radiotechniki

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

Tadeusz Malarski został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski w 1938^[10][11]. Jego imię nadano jednej z sal w budynku Politechniki Śląskiej. W sali umieszczono płaskorzeźbę jego głowy. Zdjęcie znajduje się na planszy pionierów radiotechniki polskiej, eksponowanej w Muzeum Techniki w Warszawie^[1].

Życie rodzinne

Tadeusz Malarski ożenił się w roku 1909 z Felicją Zajączkowską. Mieli dwie córki: Barbarę (w przyszłości lekarkę, po mężu Krupińską) i Marię (po mężu Świerzawską)^[1].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Prace Tadeusza Malarskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Tadeusz Malarski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-30].