Tadeusz Michał Nittman

Tadeusz Michał Nittman
Ilustracja
rotmistrz rotmistrz
Data i miejsce urodzenia

6 września 1896
Lwów

Data śmierci

1942

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier,
Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Cesarsko-królewska Obrona Krajowa
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie

Formacja

Orzełek legionowy.svg Legiony Polskie,
Pennant of the Volunteer Army (Second Polish Republic) in War 1920.png Armia Ochotnicza

Jednostki

1 Pułk Piechoty,
Pułk Strzelców Cesarskich Nr III,
19 Pułk Strzelców Krajowych,
2 Pułk Ułanów

Stanowiska

dowódca oddziału

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920-1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Krzyż Obrony Lwowa Odznaka pamiątkowa IV Odcinka „Obrony Lwowa”
Tadeusz Nittman jako żołnierz
Tadeusz Michał Nittman dokonuje dekoracji Domu Akademickiego im. Adama Mickiewicza we Lwowie Krzyżem Obrony Lwowa 31 października 1928

Tadeusz Michał Nittman (ur. 6 września 1896 we Lwowie, zm. 1942) – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Virtuti Militari, literat, dziennikarz, podróżnik.

Życiorys

Tadeusz Michał Nittman[1] urodził się 6 września 1896 we Lwowie[2][3][4][5][6]. Był synem Karola (1863-1929, profesor gimnazjalny, historyk) i Wandy (1867-1931, aktorka teatralna, nauczycielka)[3][6][7][8][9][10][11][12]. Miał siostrę[8][9].

Od 1910 do 1914 należał do harcerstwa, od 1913 do 1914 do drużyn strzeleckich[3]. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i od 1914 do 1915 służył w szeregach 1 pułku piechoty w składzie I Brygady[13][3][14]. Następnie został wcielony do C. K. Armii i przebywał na froncie włoskim i bałkańskim oraz w szeregach tzw. „dywizji tureckiej” na obszarze Azji Mniejszej[13][3]. Potem w C. K. Obronie Krajowej został mianowany podporucznikiem piechoty z dniem 1 stycznia 1917[15]. Do 1918 był przydzielony do pułku strzelców cesarskich Nr III[16] oraz do 19 pułku strzelców[17]. U kresu wojny działał we Lwowie w związku „Wolność”, a po aresztowaniu por. dr. Adama Próchnika ps. „Halny”, został wybrany komendantem tej organizacji[18][19][20][21]. Działał też w Polskiej Organizacji Wojskowej pod pseudonimem „Michał”[22][23][19].

Od początku listopada 1918 uczestniczył w obronie Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej walcząc w stopniu podporucznika[19][4]. W pierwszych dniach był oficerem do zleceń Naczelnej Komendy Wojsk Polskich[19]. 3 listopada 1918 w składzie ochotników przeszedł ze Szkoły im. Konarskiego na Dworzec Główny[19]. Tam został mianowany przez komendanta dworca por. Ludwika de Laveaux komendantem załogi dworca[19]. Tam brał udział w działaniach, przyczyniając się do zachowania dworca w rękach polskich[24]. 4 listopada został przydzielony przez NKWP do placówki na Wulce, gdzie punktem polskiego oporu był Dom Techników[25]. 5 listopada wystąpił z propozycją utworzenia kawaleryjskiego lotnego oddziału konnego karabinów maszynowych, który następnie organizował w Szkole im. Sienkiewicza i został jego dowódcą (jednostka została określona mianem jako „lotna maszynka”)[26][27][28]. Wraz ze sformowanym oddziałem działał poza Lwowem, we wsiach Rzęsna Ruska, Kozice, Domażyr, Rzęsna Polska, rozbijając siły ukraińskie i biorąc jeńców[29]. Około połowy listopada oddział „lotna maszynka” przydzielono pod komendę por. Tadeusza Krynickiego, dowódcy ułanów lwowskich „Wilków”, wraz z którym tworzył jednostkę (która potem stanowiła dywizjon ułanów lwowskich)[30][31]. W niej Nittman objął funkcję wachmistrza-szefa szwadronu[32]. W połowie miesiąca brał udział w zwycięskich walkach na Zamarstynowie i Podzamczu[33]. 18 listopada jego oddział skierowano do operacji na Gródek Jagielloński, gdzie przeprowadził skuteczną akcję przeciw wrogom[34]. Następnie wraz z kawalerzystami powrócił do Lwowa, oswobodzonego przez Polaków 22 listopada, zajmując koszary przy ul. Piekarskiej[35]. Łącznie w walkach o miasto jego oddział był kierowany w różne rejony walk, odznaczając się decydującą w walkach skutecznością używanych lotnych karabinów maszynowych[36]. Od 25 listopada uformowany był już szwadron karabinów maszynowych, dysponujący 3 plutonami po 2 km, w sile około 100 koni i 60 ludzi[36].

Potem walczył na froncie ukraińskim i w wojnie polsko-bolszewickiej[3]. 14 lipca 1920, w stopniu porucznika, został dowódcą dywizjonu karabinów maszynowych Detachement rtm. Abrahama, którego proporzec bojowy „lotnej maszynki ułańskiej” został poświęcony 25 lipca 1920 przed kościołem św. Marcina na Podzamczu[37]. 9 sierpnia 1920 został ciężko ranny pod Chodaczkowem[7][38][3]. Wówczas w trakcie kontroli karabinów maszynowych, rozstawionych w różnych pozycjach, został trafiony przy ostrzale ze strony wroga[39]. Rannego wynosiło go sześciu towarzyszy, z których trzech zostało wtedy śmiertelnie postrzelonych, a czwarty ranny[39]. W rezultacie Nittman trafił do niewoli sowieckiej[7][39][3].

W Wojsku Polskim został awansowany na stopień rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[40][41][4]. W 1923 był oficerem w stanie nieczynnym 2 pułku ułanów z Suwałk[42]. Był inwalidą[3]. Około 1924 został przeniesiony w stan spoczynku[2][43]. Jako emerytowany oficer[44] zamieszkiwał we Lwowie[43][2]. Był członkiem kapituły Krzyża Obrony Lwowa[45]. W 1934 jako rotmistrz w stanie spoczynku był przydzielony do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr I jako oficer w dyspozycji dowódcy O.K. I i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III[46]. Został osadnikiem wojskowym w majątku Sienkiewicze nr 2 i 9 na terenie osady Duże Zahajce (gmina Dederkały, Powiat krzemieniecki)[47][48]. Był członkiem założycielem Związku Obrońców Lwowa[3]. W 1928 pełnił funkcję prezesa zarządu Legii Inwalidów Wojsk Polskich[3][49][50][51][52][53]. Współtworzył Federację Polskich Związków Obrońców Ojczyzny[3]. Działał w organizacjach inwalidów i młodzieżowych[3]. Był ławnikiem w Inwalidzkim Sądzie Administracyjnym.

Ukończył studia prawnicze i nauk politycznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[13][3]. Studiował też filozofię na Uniwersytecie w Heidelbergu i Uniwersytecie w Monachium[13][3]. Uzyskał stopień doktora praw i nauk politycznych[2][3]. Był literatem, dziennikarzem[4]. Pisał powieści (w tym dotyczące tematyki egzotycznych państw, które odwiedzał[54]), nowele, artykuły do prasy[3]. Tworzył także wiersze[55][56][57][58], w 1919 wydał poezje legionowe[7], był też krytykiem literackim[59]. W kwietniu 1933 w Warszawie został wybrany członkiem zarządu Zrzeszenia Beletrystów Polskich[60]. Był współautorem przedstawienia Szachy Pana Marszałka[61]. Redagował wydawane w latach 30. czasopismo „Głos Orląt”, bezpłatny dodatek do „Wiarusa” dla dzieci rodzin podoficerskich[62]. Był również podróżnikiem, w 1924 jako korespondent czasopism podróżował po Afryce Północnej i Zachodniej (Maroko, Algieria, Południowa Sahara)[63][3][4]. Następnie przebywał we Francji i w Hiszpanii, w 1932 na Węgrzech i w Czechosłowacji, a w 1933 we Włoszech, Jugosławii, Bułgarii i w Rumunii (w tym czasie zajmował się kwestią macedońską)[54]. Latem 1935 został wybrany delegatem okręgowego zgromadzenia wyborczego w Okręgu nr 3 w Warszawie[64]. Wygłaszał prelekcje[65], także na antenie radiowej[66][67].

Pod koniec 1937, jadąc pociągiem z Wiednia do Warszawy został okradziony (przed stacją w Radziwiłłowie) z pieniędzy przez dwóch sprawców, którzy przysiadając się do przedziału poczęstowali to uprzednio czekoladkami, które wywołały rozstrój żołądka (podróżujący wraz z nim obywatel belgijski Abram Wit Żak także został okradziony)[68].

Był żonaty z Haliną[69]. Do 1939 zamieszkiwał w Warszawie przy ulicy Czerniakowskiej 202[3]. Zmarł w 1942[4]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie[4].

Publikacje

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ W ewidencji wojskowych c. k. armii był określany w języku niemieckim jako „Thaddäus Michael Nittmann”.
  2. ↑ a b c d Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 906.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 356.
  4. ↑ a b c d e f g Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 356. ISBN 83-04-02817-4.
  5. ↑ W niektórych źródłach podano datę dzienną urodzenia 5 września 1896. Taką podał np. Stanisław Zieliński oraz Tadeusz Michał Nittman. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-05-13]. Tadeusz Michał Nittman. sejm-wielki.pl. [dostęp 2020-05-13].
  6. ↑ a b Tadeusz Michał Nittman. sejm-wielki.pl. [dostęp 2020-05-13].
  7. ↑ a b c d Kronika. We Lwowie. „Kurjer Lwowski”. Nr 203, s. 6, 20 sierpnia 1920. 
  8. ↑ a b Ś. p. Karol Nittman. „Gazeta Lwowska”. Nr 64, s. 3, 17 marca 1929. 
  9. ↑ a b Wanda Nittman. Nekrolog. „Słowo Polskie”. Nr 233, s. 4, 26 sierpnia 1931. 
  10. ↑ Podziękowanie. „Kurier Warszawski”. Nr 246, s. 3, 9 września 1931. 
  11. ↑ Wanda Alina Apolonia Poznańska h. Bożawola. sejm-wielki.pl. [dostęp 2020-05-13].
  12. ↑ Wanda Charlemont, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2020-05-13].
  13. ↑ a b c d Zieliński ↓, s. 325.
  14. ↑ Tadeusz Nitman. zolnierze-niepodleglosci.pl. [dostęp 2020-05-13].
  15. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 128.
  16. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 398.
  17. ↑ Edmund Stark: Konspiracyjne próby w 15 p.p. austriackim we Lwowie. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 419. ISBN 83-85218-56-4.
  18. ↑ Edmund Stark: Konspiracyjne próby w 15 p.p. austriackim we Lwowie. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 419, 420. ISBN 83-85218-56-4.
  19. ↑ a b c d e f g Nittman. Walki ↓, s. 262.
  20. ↑ P. O. W. we Lwowie. „Gazeta Lwowska”. Nr 269, s. 4, 22 listopada 1928. 
  21. ↑ Z. P. O. W. we Lwowie. „Panteon Polski”. Nr 53, s. 1, 1929. 
  22. ↑ M. J. Olexińska. Polskie pseudonimy wojskowe 1908-1918. „Panteon Polski”. Nr 73, s. 11, 1930. 
  23. ↑ Zygmunt Zygmuntowicz: Mój udział w akcji POW i w zajęciu głównego dworca. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 596. ISBN 83-85218-56-4.
  24. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 263–270.
  25. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 270.
  26. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 271.
  27. ↑ Mączyński (II) ↓, s. 141.
  28. ↑ Zjazd b. ułanów lwowskich ochotników z lat 1918–1920. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 174B, s. 7, 17 listopada 1935. 
  29. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 272–273.
  30. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 273.
  31. ↑ Mączyński (II) ↓, s. 143.
  32. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 274.
  33. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 274–275.
  34. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 276–277.
  35. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 277–278.
  36. ↑ a b Nittman. Walki ↓, s. 279.
  37. ↑ Pod broń! Poświęcenie proporca bojowego. „Kurjer Lwowski”. Nr 181, s. 4, 25 lipca 1920. 
  38. ↑ Ułani, ułani ↓, s. 24.
  39. ↑ a b c Ułani, ułani ↓, s. 32.
  40. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 680.
  41. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 337.
  42. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 603.
  43. ↑ a b Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1415.
  44. ↑ W Rocznikach Oficerskich 1924, 1928 wymieniany w stopniu kapitana.
  45. ↑ Uroczystość dekoracji Domu Akademickiego im. Adama Mickiewicza we Lwowie Krzyżem Obrony Lwowa. audiovis.nac.gov.pl. [dostęp 2020-05-13].
  46. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 848.
  47. ↑ Tadeusz Michał Nittman. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-05-14].
  48. ↑ Osadnicy wojskowi – lista kompletna. kresy.genealodzy.pl. s. 137. [dostęp 2020-05-14].
  49. ↑ Macki komunistyczne w Legji Inwalidów. „Wieczór Warszawski”. Nr 60, s. 1, 6 lipca 1928. 
  50. ↑ „Sztandar” Przysposobienia Wojskowego i Rezerwistów- Legja na Kresach Wschodnich. „Gazeta Poranna Dawniej 2 Grosze”. Nr 123, s. 5, 28 czerwca 1928. 
  51. ↑ Uroczystość ku czci gen. Sowińskiego. „Epoka”. Nr 246, s. 5, 5 września 1928. 
  52. ↑ Perfidna metoda walki p. Kantora z Legją inwalidów wojennych. „Kurjer Poranny”. Nr 289, s. 5, 18 października 1929. 
  53. ↑ Obchód ku czci bohatera Woli. „Kurjer Poranny”. Nr 248, s. 3, 7 września 1929. 
  54. ↑ a b Zieliński ↓, s. 326.
  55. ↑ Tadeusz Michał Nittman. Louvre. „Nowości Illustrowane”. Nr 1, s. 4, 5 stycznia 1924. 
  56. ↑ Tadeusz Michał Nittman. Komendancie!. „Panteon Polski”. Nr 6 (10), s. 9, 1925. 
  57. ↑ Tadeusz Michał Nittman: Do mojej szabli. W: Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny dla upamiętnienia dziesięciolecia niepodległości 1918 X 1928. Warszawa: 1928, s. 74.
  58. ↑ Tadeusz Michał Nittman. Hymn do Marji Panny. „Oświata”. Nr 19, s. 2, 10 maja 1931. 
  59. ↑ Maria Kazecka: Kwiaty dalekie. Wiersze. T. V. Lwów: Księgarnia „Oświata”, 1932, s. 5.
  60. ↑ Nowy zarząd Zrzeszenia beletrystów. „Kurier Warszawski”. Nr 104, s. 3, 14 kwietnia 1933. 
  61. ↑ Człowiek, który był czwartkiem. Sztuka w 4-ch aktach według powieści G. K. Chestertona; Wielka Warszawska Szopka Polityczna 1934 roku; Szachy pana marszałka; No, No, Nanette. Operetka w 3 aktach muzyka Vincent Youmans; Fotel 47 komedja w 4 aktach l. Verneuill’a. 1933.
  62. ↑ Wstęp. „Głos Orląt”. Nr 24, s. 1, 11 czerwca 1938. 
  63. ↑ Zieliński ↓, s. 325–326.
  64. ↑ Kogo wybrała Tymczasowa Rada Miejska do okręgowych zgromadzeń wyborczych w Warszawie?. „Kurier Polski”. Nr 211, s. 2, 1 sierpnia 1935. 
  65. ↑ Ogłoszenie. „Dwie kampanie afrykańskie Marokko 1925 – Abisynja 1935”. „Kurier Polski”. Nr 348, s. 6, 16 grudnia 1935. 
  66. ↑ Odczyt / Program radiowy. „Kurier Warszawski”. Nr 318, s. 3, 8, 20 listopada 1931. 
  67. ↑ Radjo. „Kurier Polski”. Nr 340, s. 4, 9 grudnia 1932. 
  68. ↑ Nowy trick międzynarodowych złodziei kolejowych. „Katolik”. Nr 282, s. 6, 9 grudnia 1937. 
  69. ↑ W cieniu ↓, s. IX.
  70. ↑ a b c d e W cieniu ↓, s. IV.
  71. ↑ Tadeusz M. Nittman. Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej). „Panteon Polski”. Nr 17 (21), s. 5–6, 1925. 
  72. ↑ Tadeusz M. Nittman. Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej). „Panteon Polski”. Nr 22, s. 4–5, 1926. 
  73. ↑ Tadeusz M. Nittman. Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej). „Panteon Polski”. Nr 23, s. 8, 1926. 
  74. ↑ Tadeusz M. Nittman. Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej). „Panteon Polski”. Nr 25, s. 9–10, 1926. 
  75. ↑ Tadeusz M. Nittman. Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej). „Panteon Polski”. Nr 27, s. 8–10, 1926. 
  76. ↑ Kronika. „Ziemia Przemyska”. Nr 38, s. 4, 18 września 1926. 
  77. ↑ W cieniu ↓, s. VI.
  78. ↑ Tadeusz Michał Nittman. Wierszem i prozą o Lwowie. O ławce, Kilińskim i żołnierzu. „Almanach Lwowski”. R. 1, s. 190–197, 1928. 
  79. ↑ Tadeusz Michał Nittman: Jaś – 10-lecie. W: Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny dla upamiętnienia dziesięciolecia niepodległości 1918 X 1928. Warszawa: 1928, s. 121–124.
  80. ↑ Z wydawnictw periodycznych. „Świat kobiecy”. „Gazeta Lwowska”. Nr 278, s. 8, 1 grudnia 1931. 
  81. ↑ Kronika. „Gazeta Literacka”. Nr 1, s. 48, październik 1931. 
  82. ↑ Nittman. Walki ↓, s. 262–279.
  83. ↑ Relacja w „Polsce Zbrojnej” składała się z czterech części, a relacja w Obronie Lwowa. T. 2 miała trzy części.
  84. ↑ Z wydawnictw. „Gazeta Lwowska”. Nr 68, s. 3, 23 marca 1935. 
  85. ↑ Ogłoszenie. „Goniec Warszawski”. Nr 56, s. 6, 25 lutego 1938. 
  86. ↑ Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921. 
  87. ↑ M.P. z 1931 r. nr 156, poz. 227.
  88. ↑ Spis odznaczonych pamiątkową odznaką IV. Odcinka „Obrony Lwowa”. „Panteon Polski”. Nr 16 (20), s. 18, 1925. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

PL Epolet kpt.svg
Naramiennik kapitana Wojska Polskiego (1919-39).
Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Orzełek legionowy.svg
Orzełek legionowy
Krzyż Obrony Lwowa.jpg
Autor: Praca własna, Licencja: CC BY-SA 3.0
Krzyż Obrony Lwowa, 1918
Pennant of the Volunteer Army (Second Polish Republic) in War 1920.png
Autor: image taken by Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pennant of the Volunteer Army (Second Polish Republic) in War 1920
Uroczystość dekoracji Domu Akademickiego im. Adama Mickiewicza we Lwowie Krzyżem Obrony Lwowa (1928).jpg
Uroczystość dekoracji Domu Akademickiego im. Adama Mickiewicza we Lwowie Krzyżem Obrony Lwowa. Dekoracji dokonuje przedstawiciel Kapituły Krzyża Obrony Lwowa rtm. dr Tadeusz Michał Nittman.
Tadeusz Nittman as soldier.jpg
Tadeusz Nittman jako żołnierz
Odznaka IV Odcinka Obrony Lwowa (SF).jpg
Odznaka IV Odcinka Obrony Lwowa
Tadeusz Michał Nittman (-1938).jpg
Tadeusz Michał Nittman (przed 1938)