Tadeusz Puszczyński

Tadeusz Puszczyński

Zapała, Konrad, Konrad Wawelberg

w mundurze Legionów
podpułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	2 lutego 1895 Piotrków Trybunalski, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	24 lutego 1939 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie Korpus Ochrony Pogranicza
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka Powstania śląskie
Odznaczenia

Tadeusz Puszczyński jako „Konrad Wawelberg” w 1921

Tadeusz Puszczyński, ps. „Zapała”, „Konrad”, „Konrad Wawelberg” (ur. 2 lutego 1895 w Piotrkowie Trybunalskim^[1], zm. 24 lutego 1939 w Warszawie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, uczestnik III powstania śląskiego, dowódca „Grupy Wawelberga” prowadzącej działania specjalne.

Życiorys

Syn dzierżawcy majątków ziemskich^[2] Władysława i Pelagii z Ochlewskich^[3]. Początkowo uczył się w gimnazjum rządowym, a po strajku szkolnym w prywatnym gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie był przyjacielem Zygmunta Zaremby, Tadeusza Żarskiego i Stefana Roweckiego. Od 1910 był członkiem Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej „Filarecja”. Był jednym z kierowników organizacji pod pseudonimem „Zapała”. W 1912 w związku z nielegalną działalnością był aresztowany i osadzony w więzieniu na dziewięć miesięcy^[3]. Po uwolnieniu za kaucją przeniósł się do Białej Cerkwi, gdzie złożył egzamin maturalny^[4], a stamtąd zagrożony ponownym aresztowaniem wyjechał w 1914 do Krakowa na dalsze studia^[5]. Od 1913 był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Równocześnie wstąpił do „Strzelca”, gdzie ukończył kurs podoficerski^[5].

Od sierpnia 1914 był żołnierzem IV batalionu I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Tadeusza Furgalskiego „Wyrwa”. Dowodził plutonem w bitwach pod Brzegami, Ksanami, Czarnkową i Winiarami^[5]. w Jakubowicach został mianowany sierżantem. Od maja 1915 z powodu stanu zdrowia został przydzielony do Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego^[5], działając w powiecie radomszczańskim jako zastępca oficera werbunkowego^[4].

W tym samym czasie, od listopada 1915 został komendantem obwodu Polskiej Organizacji Wojskowej w Okręgu Kieleckim. Po przejściu do działalności nielegalnej w grudniu 1915 jako „Konrad” był do marca 1916 zastępcą komendanta Okręgu Piotrkowskiego, i od maja 1916 do marca 1917 zastępcą komendanta Okręgu Kieleckiego POW^[4]. Kierował m.in. wyszkoleniem bojowym prowadząc kursy i szkoły wojskowe w Kielcach, Busku Zdroju i Miechowie. Jednocześnie wspomagał tworzenie struktur lewicy niepodległościowej^[4].

Od marca 1917 został dowódcą Okręgu Radomskiego. W maju 1918 został komendantem lotnych oddziałów bojowych na okupacje austriacką, zaś od 8 października 1918 szefem sztabu Komendy Naczelnej IV POW w Lublinie, zaś 4 listopada 1918 objął po ppłk. Stanisławie Burhardt-Bukackim Komendę Naczelną POW na okupację austriacką^[5].

Od 7 listopada 1918 w Wojsku Polskim, podlegając bezpośrednio ministrowi spraw wojskowych Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej gen. por. Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi^[5]. W listopadzie otrzymał awans na porucznika.

Od stycznia 1919 dowodził Okręgiem Radomskim Milicji Ludowej, a następnie od kwietnia 1919 był dowódcą kompanii^[6] i VIII batalionu strzelców Milicji Ludowej, wcielony w lipcu 1919 do Białostockiego Pułku Piechoty (późniejszy 79 pułk piechoty). Był ranny w bitwie pod Rzuchowicami^[5].

W czasie I powstania śląskiego był obserwatorem z ramienia Ministerstwa Spraw Wojskowych. Od kwietnia 1920 kierował Wydziałem Plebiscytowym dla Górnego Śląska. Od sierpnia 1920 był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Jednocześnie od 1921 kierował referatem I (Techniki wywiadu) Oddziału II Sztabu Generalnego WP. 19 stycznia 1921 został zatwierdzony w stopniu kapitana z dniem 1 kwietnia 1920, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[7].

Dowodził grupą dywersyjną (Grupa Destrukcyjna Wawelberga) zorganizowanej przez II Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, działającej na rzecz III powstania śląskiego. 1 kwietnia 1921 Puszczyński zameldował się hotelu „Deutsche Haus” w Strzelcach Opolskich jako kupiec drzewny Konrad Wawelberg. W jego apartamencie często przebywali ludzie podający się za pośredników handlowych. W rzeczywistości byli to łącznicy oddziałów komandosów, które po wcześniejszym przeszkoleniu zostały rozlokowane w zakonspirowanych placówkach od Praszki i Kluczborka, po Opawę, Prudnik i Rybnik. 1 maja do hotelu przybył łącznik z rozkazem wykonania akcji „Mosty”. Następnego dnia Puszczyński wyjechał do Opola, by osobiście nadzorować akcję wysadzania mostów kolejowych w Szczepanowicach i Czarnowąsach. Wysadzenie mostów było sygnałem do rozpoczęcia powstania^[8].

W czasach II Rzeczypospolitej w okresie 1922–1927 był oficerem Sztabu Generalnego WP. W 1929 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną, następnie był wykładowcą w szkole i dowódcą batalionu w 65 pułku piechoty. 20 września 1930 roku ogłoszono jego przeniesienie do Dowództwa 12 Dywizji Piechoty w Tarnopolu na stanowisko szefa sztabu^[9].

23 marca 1932 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko szefa sztabu^[10]. 17 września 1936 został mianowany dowódcą Pułku KOP „Sarny”. 4 października 1936 objął obowiązki dowódcy pułku. Od 1 listopada 1936 do 15 marca 1937 dowodził w zastępstwie Brygadą KOP „Polesie”. 16 marca 1937 został dowódcą Pułku KOP „Snów”. 14 listopada 1938 powrócił do Dowództwa KOP w Warszawie na stanowisko szefa sztabu^[6]. Ciężko chory ostatni rok spędził w szpitalu. Zmarł 24 lutego 1939 w Warszawie na nowotwór mózgu. Pośmiertnie awansowany do stopnia pułkownika. Pochowany 27 lutego 1939 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B5-1-4)^[11].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7800
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (20 stycznia 1931)^[12]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)^[13]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[14]
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)^[15]
• Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)^[16]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I klasy
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[17]
• Odznaka „Za wierną służbę”^[18]
• Odznaka Sztabu Generalnego

Upamiętnienie

Od 2019 roku Tadeusz Puszczyński jest patronem 13 Śląskiej Brygady Obrony Terytorialnej^[19][20].

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• O.P. (fakt. Tadeusz Szturm de Sztrem). Śp. Pułkownik Tadeusz Puszczyński. „Żołnierz Legionów i POW”. 1–2 Rok III, styczeń-kwiecień 1939. 
• Encyklopedia Powstań Śląskich, Opole 1982.
• Zaremba Z., Wspomnienia. Pokolenie przełomu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983.
• ZytaZ. Zarzycka ZytaZ., Polskie działania specjalne na Górnym Śląsku 1919–1921, Warszawa: Wydaw. Min. Obrony Narodowej, 1989, ISBN 83-11-07583-2, OCLC 749852577 .
• Jerzy Zbigniew Pająk: Raporty Tadeusza Puszczyńskiego „Konrada” do Narodowej Rady Okręgowej Ziemi Kieleckiej. W: ...Et quorum pars magna fui..., księga pamiątkowa poświęcona profesorowi Zbigniewowi Janowi Góralskiemu, pod red. W. Kalwata i A. Penkalii. Kielce: 2003.https://repozytorium.ujk.edu.pl/.
• Mieczysław Starczewski: Płk dypl. Tadeusz Puszczyński współtwórca działań specjalnych (dywersji pozafrontowej) w Polsce w okresie międzywojennym. dlibra.bg.ajd.czest.pl. [dostęp 2016-11-01].

Linki zewnętrzne

• Oddział II Sztabu Głównego w latach 1921–1939, [w:] Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 28, 2006.