Tadeusz Topór-Wąsowski

Tadeusz Topór-Wąsowski

„Rupert”, „Topór”, „Nowicki”

major piechoty
Data i miejsce urodzenia	31 lipca 1886 Chlewiska
Data i miejsce śmierci	27 czerwca 1946 Komijska ASRR
Przebieg służby
Lata służby	1913–1914, 1915–1931, 1939–1946
Siły zbrojne	Gwardia Narodowa Stanów Zjednoczonych Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia

Tadeusz Ignacy Topór-Wąsowski ps. „Rupert”, „Topór”, „Nowicki” (ur. 31 lipca 1886 w Chlewiskach, zm. 27 czerwca 1946 na terytorium Komijskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) – major piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Tadeusz Ignacy Topór-Wąsowski urodził się 31 lipca 1886 roku w Chlewiskach, w rodzinie Władysława i Heleny z Pogonowskich^[1].

W marcu 1904 roku jako uczeń 7 klasy gimnazjum został usunięty ze szkoły za działalność konspiracyjną. W lipcu tego roku rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej na terenie Wierzbnika, obecnej dzielnicy Starachowic, a później w Organizacji Bojowej PPS. W 1905 roku był uczestnikiem rewolucji w Królestwie Polskim. W 1906 roku został członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Radomiu. Od maja do grudnia 1906 roku oraz od czerwca do lipca 1907 roku był więziony. Następnie przeniósł się do zaboru austriackiego. Mieszkał we Lwowie i Krakowie. Należał do Związku Walki Czynnej. Od stycznia 1912 roku do maja 1913 roku był członkiem Związku Strzeleckiego. W czerwcu 1913 roku, na polecenie przełożonych, wyjechał do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie podjął działalność w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Od września 1913 roku służył w 2 Chicagowskim pułku piechoty Gwardii Narodowej. We wrześniu 1914 roku został mianowany podporucznikiem. W grudniu 1914 roku złożył dymisję i w styczniu następnego roku powrócił do kraju^[1].

2 lutego 1915 roku wstąpił do Legionów Polskich. Początkowo pełnił służbę w 1 kompanii I batalionu 1 pułku piechoty, a później w Oddziale Wywiadowczym Rajmunda Jaworowskiego. W kwietniu 1916 roku został przydzielony do Polskiej Organizacji Wojskowej na Lubelszczyźnie^[1].

W listopadzie 1918 roku pełnił funkcję dowódcy koszar I batalionu 23 pułku piechoty. Od 16 grudnia 1918 roku kierował Stacją Zborną w Lublinie. 12 stycznia 1919 roku zachorował i do 13 marca przebywał w szpitalu. Po rekonwalescencji został skierowany do służby w Żandarmerii Polowej^[1].

Dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 7 maja 1919 roku został przyjęty z „grupy byłych Legionów Polskich” do Wojska Polskiego, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika taborów, z zaliczeniem do I Rezerwy armii i jednoczesnym powołaniem do czynnej służby na czas wojny aż do demobilizacji. Równocześnie Minister Spraw Wojskowych potwierdził jego przydział z dniem 1 listopada 1918 roku do Generalnej Ekspozytury Żandarmerii^[2]. 11 maja 1919 roku przybył do Wilna i objął dowództwo Ekspozytury Żandarmerii Polowej. Zastąpił na tym stanowisku porucznika Raczkiewicza, który został usunięty przez generała porucznika Stanisława Szeptyckiego z powodu sporu kompetencyjnego z podporucznikiem Krassuskim, szefem Oddziału Kontrwywiadowczego przy Sztabie Frontu Litewsko-Białoruskiego w Wilnie^[3][4][5]. Generał Szeptycki miał usunąć podporucznika Raczkiewicza bez wiedzy i bez porozumienia z majorem Stanisławem Krzaczyńskim, ówczesnym szefem Ekspozytury Generalnej Żandarmerii Polowej, któremu bezpośrednio podlegała Ekspozytura Żandarmerii Polowej w Wilnie^[6]. Z raportu sporządzonego 26 maja 1919 roku przez Walerego Sławka ówczesnego szefa Oddziału I Sztabu Frontu Litewsko-Białoruskiego wynika, że podporucznik Krassuski w następstwie rewizji przeprowadzonej przez majora Krzaczyńskiego miał być zawieszony w czynnościach służbowych i oddany przez generała Szeptyckiego pod sąd. W swoim raporcie Walery Sławek informuje Józefa Piłsudskiego, że podporucznik Krassuski w dalszym ciągu pełni obowiązki szefa defensywy frontu^[7].

Tadeusz Topór-Wąsowski uczestniczył w wojnie z bolszewikami. 24 lipca 1920 roku podczas walki pod Kuźnicą Białostocką, skutecznie zabezpieczał odwrót artylerii polskiej, za co później został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari^[1].

1 czerwca 1921 roku pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Generalnego „Warszawa”, a jego oddziałem macierzystym był 1 pułk piechoty Legionów^[8]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 1710. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 1 pułk piechoty Legionów^[9]. W następnych latach nadal pełnił służbę w 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie^[10][11]. W listopadzie 1928 roku został przeniesiony macierzyście do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przydziałem do Powiatowej Komendy Uzupełnień Wilno Powiat na sześciomiesięczną praktykę poborową^[12][13].

20 września 1930 roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska w PKU Wilno Powiat i pozostawiony bez przynależności służbowej z równoczesnym oddaniem do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III^[14]. Z dniem 31 marca 1931 roku został przeniesiony w stan spoczynku ^[15]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Wilno Miasto. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr III. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[16].

W czasie okupacji sowieckiej, a następnie niemieckiej działał w wileńskiej konspiracji. Był komendantem dzielnicy „B”, a w 1944 roku komendantem dzielnicy „C” garnizonu AK Wilno. 27 grudnia 1944 roku, po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną, został aresztowany. W dniach 17–18 sierpnia 1945 roku Trybunał Wojskowy NKWD skazał go na karę 15 lat robót w łagrze. 19 grudnia 1945 roku został przetransportowany do Workutłagu. Zmarł 27 czerwca 1946 roku w obozie^[1].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[17]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami – 16 marca 1937 roku (zamiast uprzednio nadanego Krzyża Niepodległości)^[18]
• Krzyż Niepodległości – 19 grudnia 1933 roku^[19]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 „Polska Swemu Obrońcy”
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Odznaka „Za przyjazd z Ameryki do Legionów”
• Krzyż „Za zdobycie Wilna”

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Alfabetyczny spis oficerów rezerwy. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922-05-01.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
• Tadeusz Ignacy Topór Wąsowski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2017-07-01].
• Tadeusz Topór-Wąsowski: Odpis raportu ppor. Topór-Wąsowskiego do mjr. Krzaczyńskiego. [w:] Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, sygn. 701/2/4 [on-line]. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, 1919-05-14. [dostęp 2017-07-01].
• Walery Sławek: Odpis raportu Walerego Sławka. [w:] Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, sygn. 701/2/16 [on-line]. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, 1919-05-26. [dostęp 2017-07-01].