Tadeusz Trapszo (pułkownik)

Tadeusz Trapszo
pułkownik dyplomowany piechoty pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia

29 maja 1894
Kraków

Data śmierci

29 czerwca 1958

Przebieg służby
Lata służby

1914–1945

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png Armia Austro-Węgier
Kaiserstandarte.svg Armia Cesarstwa Niemieckiego
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie

Jednostki

1 Pułk Piechoty (LP)
5 Pułk Piechoty (LP)
36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej
3 Dywizja Piechoty Legionów
7 Pułk Piechoty Legionów
Oddział II SG
84 Pułk Strzelców Poleskich
Dowództwo Okręgu Korpusu Nr III
4 Pułk Piechoty Legionów
79 Pułk Piechoty (II RP)
Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VIII

Stanowiska

dca batalionu piechoty
szef sztabu dywizji
dca batalionu piechoty
kierownik referatu
szef wydziału
dca batalionu piechoty
szef Oddział II
dowódca batalionu piechoty
zastępca dowódcy pułku
dowódca pułku piechoty
szef sztabu DOK

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Późniejsza praca

starosta powiatu lęborskiego

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Medal Brązowy za Długoletnią Służbę Oficer Orderu Świętego Sawy Oficer Orderu Korony Rumunii Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
Grób Tadeusza Trapszo na Cmentarzu Powązkowskim

Tadeusz Trapszo (ur. 29 maja 1894 w Krakowie, zm. 29 czerwca 1958) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, starosta powiatu lęborskiego.

Rodzina i młodość

Pochodził z rodziny artystów teatralnych. Jego ojciec, Stanisław Trapszo (1862–1896), należał do znanego klanu aktorskiego Trapszów: był synem Anastazego oraz bratem Marcelego, Ireny i Tekli, a także stryjem Mieczysławy Ćwiklińskiej i wujem Felicji z Krywultów Bończa-Tomaszewskiej. Ojciec zmarł jednak, kiedy Tadeusz liczył zaledwie dwa i pół roku, wychowywała go więc matka, Petronela Karolina Ludwika z Bułatów, 2° voto Malawska (1859–1926), bardziej znana pod swoimi pseudonimami scenicznymi – występowała jako Antonina Radwan lub Antonina Stachowicz[1].

Po ukończeniu gimnazjum klasycznego studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym czasie należał do organizacji konspiracyjnych: „Teka”, Pet i „Promień”, był też członkiem zarządu Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej „Życie”, działającego pod patronatem PPS. Działał też w tajnym ruchu skautowym i oddziale konnym Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[2].

Udział w wojnach z lat 1914–1921

W sierpniu 1914 roku zaciągnął się do Legionów Polskich; służył najpierw w żandarmerii polowej 1 pułku piechoty I Brygady, a od 28 stycznia 1915 roku jako adiutant w I batalionie 5 pułku piechoty. Z dniem 1 lipca tr. mianowany podporucznikiem piechoty[3]. Przeszedł szlak bojowy I baonu 5 pp, był ranny w bitwie pod Kostiuchnówką 6 lipca 1916, razem m.in. ze Stefanem Roweckim, późniejszym gen. „Grotem”, i Romanem Starzyńskim, bratem Stefana[4]. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, przeszedł do Polnische Wehrmacht, gdzie dowodził kompanią szkoły podoficerskiej, batalionem i garnizonem w Dąbrowie Górniczej. Z dniem 12 października 1918 roku został awansowany do stopnia porucznika piechoty, Rada Regencyjna zaś zatwierdziła jego awans na kapitana piechoty.

Od listopada 1918 kontynuował służbę w odrodzonym Wojsku Polskim, najpierw jako dowódca „batalionu śmierci”, następnie II batalionu 36 pułku piechoty, wreszcie Grupy „Bełz”. Uczestniczył w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami. Od stycznia 1920 był szefem sztabu 3 Dywizji Piechoty Legionów. Za czyny wojenne został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Służba wojskowa w okresie międzywojennym

3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty. Przez krótki czas był dowódcą batalionu 7 pułku piechoty Legionów. W latach 1922–1923 był słuchaczem II Kursu Doszkalającego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po jego ukończeniu został przeniesiony do pracy w Oddziale II Sztabu Generalnego, jako kierownik najpierw samodzielnego referatu, a od stycznia 1925 szefa Wydziału I Ogólno-Organizacyjnego[5][6]. Wiosną 1924 zeznawał jako świadek w procesie dotyczącym inwigilacji marszałka Józefa Piłsudskiego za czasów drugiego rządu Wincentego Witosa[7]. Podczas zamachu majowego został ranny w walkach w stolicy, pomocy udzielono mu w Szpitalu Dzieciątka Jezus[8]. Po przejęciu władzy przez piłsudczyków i zwolnieniu – z początkiem czerwca 1926 – szefa Oddziału II, płk. Michała Bajera, który opowiedział się po stronie rządowej, również Trapszo ustąpił ze stanowiska[9]. W odróżnieniu od swojego byłego zwierzchnika, nie został jednak odstawiony na boczny tor i czynnie kontynuował karierę wojskową[10].

Następnie dowodził batalionem 84 pułku piechoty i był szefem Oddziału II w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie. 31 października 1927 otrzymał przeniesienie do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy batalionu[11]. Dowodził Batalionem KOP „Ostróg”. 23 stycznia 1928 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku i 22. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 23 października 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie z KOP do 4 pułku piechoty Legionów w Kielcach na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[12]. 28 czerwca 1933 otrzymał przeniesienie do 79 pułku piechoty w Słonimiu na stanowisko dowódcy pułku[13]. Na pułkownika awansował ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 1 marca 1937 został szefem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu pod komendą gen. bryg. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, wraz z którym m.in. przeprowadzał inspekcję Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w kwietniu 1939[14]. Wcześniej zaś, 20–21 lutego tr., przeprowadzał inspekcję w doskonale sobie znanym z wcześniejszego dowodzenia 4 pułku piechoty Legionów, dowodzonym od 1937 – z opłakanym dla jednostki skutkiem – przez ppłk. Zygmunta Berlinga, który za daleko posunięte zaniedbania służbowe został kilka tygodni później zwolniony ze stanowiska[15].

Aktywnie działał również w organizacjach kombatanckich. Pełnił funkcję okręgowego delegata Komendy Naczelnej Związku Legionistów, komendanta oddziałowego Koła byłych Żołnierzy 5 pułku piechoty Legionów, członka prezydium okręgowej Rady Legionowo-Peowiackiej.

Co najmniej od 1937 był właścicielem willi przy ul. Słowackiego 7 w Kobyłce pod Warszawą, gdzie podczas okupacji hitlerowskiej mieszkała nadal jego żona, Maria z domu Sągajłło (1903–1972); mieli dwoje dzieci. Jednocześnie w latach 1938–1939 pomieszkiwał w Brześciu Litewskim przy ul. Zygmuntowskiej 36.

Udział w II wojnie światowej i niewola niemiecka

W wojnie obronnej 1939 początkowo kontynuował służbę szefa sztabu DOK VIII, po czym od 12 września otrzymał przydział na takież stanowisko do Grupy Operacyjnej dowodzonej przez gen. Karaszewicza-Tokarzewskiego w ramach Armii „Pomorze”. Wziął udział w bitwie nad Bzurą.

Dalsze jego losy były przez wiele lat przedmiotem wątpliwości, do dzisiaj krąży na ten temat wiele rozbieżnych i fałszywych informacji. Według jednej z wciąż powtarzanych wersji, Trapszo uczestniczył w obronie Warszawy, a po kapitulacji stolicy nie zgłosił się do niewoli niemieckiej, lecz potajemnie wyjechał na tereny okupowane przez ZSRR i tam zginął prawdopodobnie wiosną 1940 r.[16] Liczne publikacje wymieniają go nawet wśród oficerów WP osadzonych w obozie w Starobielsku – późniejszych ofiar zbrodni katyńskiej, zamordowanych przez NKWD w Charkowie i pogrzebanych w tamtejszych Piatichatkach wiosną 1940 r.[17] Jednym ze źródeł tych nieporozumień był fakt, że w obronie Warszawy faktycznie wziął udział jego imiennik i kuzyn, por. rez. Tadeusz Trapszo.

Tymczasem dokumenty zachowane w zbiorach archiwum Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach dowodzą, że płk dypl. Tadeusz Trapszo został wzięty do niewoli 19 września 1939 na terenie Puszczy Kampinoskiej i osadzony w Oflagu II A w Prenzlau z numerem jenieckim 1663. Potwierdza to również relacja innego oficera DOK VIII i adiutanta gen. Tokarzewskiego, Emila Kumora: zgodnie z jego wspomnieniami, 16 września 1939, podczas przebijania się w stronę Warszawy i Modlina, Trapszo zaginął w trakcie przeprawy przez Bzurę, a nie mogąc odnaleźć swojego oddziału,„ przyłączył się do grupy gen. Bortnowskiego i w drodze do Modlina dostał się do niewoli”[18].

W Prenzlau pełnił Trapszo funkcję polskiego komendanta obozu[19]. Stamtąd też zapamiętał go inny jeniec, Kazimierz Rusinek, który w niepublikowanych wspomnieniach z niewoli pisze, że Trapszo patronował tajnemu wystawieniu przez teatr obozowy Kordiana Słowackiego[20]. Z kolei 25 lutego 1941 Trapszo został przeniesiony do Oflagu II E w Neubrandenburgu, gdzie pełnił funkcję starszego[21]. Jako najstarszy stopniem w tym obozie, był adresatem raportu ppłk. dypl. Stefana Mossora z 21 kwietnia 1943 nt. wizyty polskich oficerów z niemieckich oflagów w Katyniu, który był rozpowszechniany w celach propagandowych przez władze niemieckie[22].

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej wrócił do kraju i włączył się w odbudowę administracji polskiej na ziemiach zachodnich. Początkowo przebywał na Dolnym Śląsku, gdzie – jak pisze miejscowy historyk regionalista – "29 marca 1946 roku Tadeusz Trapszo (protegowany gen. dyw. Rómmla), działając w oparciu o nominację Zjednoczenia Przemysłu Spożywczego we Wrocławiu, uruchomił młyn motorowy przy ul. Głogowskiej w Sławie"[23]. Następnie pełnił urząd starosty powiatu lęborskiego i w tej roli m.in. uczestniczył 27 czerwca 1948 roku w akcie nadania sztandaru 4 Brygadzie Ochrony Pogranicza[24]. Zachował się też afisz z obwieszczeniem starosty powiatowego w Lęborku Tadeusza Trapszo z 12 kwietnia 1948, wzywającym właścicieli nieruchomości do zgłaszania się ws. podatku gruntowego[25].

Zmarł w 1958, mając 64 lata, a 3 lipca tr. został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 153-2-18,19)[26][27].

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Słownik biograficzny teatru polskiego, t. I: 1765–1965, Warszawa 1973, s. 578–579, 749–752; Archiwum Państwowe w Lublinie, Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 64, s. 302: akt ślubu nr 108 z 1881 r..
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1939, s. 319. [dostęp 2021-03-05].
  3. ↑ Lista starszeństwa oficerów Legjonów Polskich w dniu oddania Legjonów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 13.
  4. ↑ Lista strat Legionów Polskich, t. VII, Piotrków 1916, s. 22; Bitwa pod Kościuchnówką największy bój legjonowy – w lipcu 1916 r., „Panteon Polski”, R. II, nr 9 z 1 maja 1925 r., s. 3.
  5. ↑ R. Majzner, Polski wywiad wojskowy wobec polityki III Rzeszy 1933–1939. Militarne aspekty polityki III Rzeszy w świetle analiz Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, Toruń 2007, s. 22.
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 24 stycznia 1925 roku, s. 39.
  7. ↑ „Republika”, R. II, nr 81 z 22 marca 1924 r., s. 1; R. Juryś, T. Szafar, Pitaval polityczny 1918–1939, Warszawa 1971, s. 149–153.
  8. ↑ „Gazeta Bydgoska”, R. V, nr 113 z 19 maja 1926 r., s. 4, wymienia go jako cywila zamieszkałego przy ul. Wspólnej 61 w Warszawie. Z kolei Polska towarzyska. Almanach 1926 w wyd. II z 1929 r. podaje jako jego ówczesny adres ul. Polną 36.
  9. ↑ W. Kozaczuk, Bitwa o tajemnice. Służby wywiadowcze Polski i Rzeszy Niemieckiej 1922–1939, Warszawa 1977, s. 137.
  10. ↑ Mimo że mogłoby być to źle widziane przez sanację, Trapszo utrzymywał chyba nadal kontakty z Bajerem, o czym może świadczyć fakt, że w 1930 roku byli oni posiadaczami sąsiednich parceli przy ul. Okrężnej – Trapszo pod nr 2, a Bajer pod nr 1 – w powstającym wówczas osiedlu miasto-ogród Czerniaków (obecnie Stara Sadyba).
  11. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 329.
  12. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 345.
  13. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 130.
  14. ↑ E. Kumor, Wycinek z historii jednego życia, Warszawa 1969, s. 17
  15. ↑ D. Bargiełowski, Konterfekt renegata, Komorów 1996, s. 58, 60.
  16. ↑ W. K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny, t. V, Warszawa 2007, s. 61–62.
  17. ↑ Zob. Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk i zaginieni w Rosji Sowieckiej, oprac. A. Moszyński, Warszawa 1989, s. 328; P. Stawecki, Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1997, s. 66.
  18. ↑ E. Kumor, Wycinek…, s. 25.
  19. ↑ T. Gasztold, Życie kulturalne w obozach polskich jeńców wojennych na Pomorzu Zachodnim w latach 1939–1945 r., Koszalin 1978, s. 149–151; M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce (do 1945 roku), Warszawa 1990, s. 194.
  20. ↑ K. Rusinek, Bohater wśród bohaterów, mps w zbiorach Muzeum w Koszalinie, Dział Historii Miasta i Pomorza, nr inw. 150/5/HM/OJ, s. 3-4.
  21. ↑ J. Pollack, Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, Warszawa 1986, s. 23, 200; K. Grabowski, Czas życia. Wspomnienia, Staszów 1996, s. 32, 39.
  22. ↑ Deutsch-polnische Beziehungen in Geschichte und Gegenwart. Bibliographie 1900–1998, Bd. I: Politik, Gesellschaft, Wirtschaft, Kultur in Epochen und Regionen, hrsg. A. Lawaty, W. Mincer, A. Domańska, Wiesbaden 2000, s. 1339.
  23. ↑ A. Malinowski, Kronika Sławy (materiały do historii miasta), Głogów 1995, s. nlb.
  24. ↑ H. Dominiczak, Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa 1985, s. 66.
  25. ↑ Zob. skan w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego.
  26. ↑ Nekrolog opublikowany przez rodzinę Tadeusza Trapszo w „Życiu Warszawy” z 1 lipca 1958 r.
  27. ↑ Cmentarz Stare Powązki: TADEUSZ TRAPSZO, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2021-03-05].
  28. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2980 z 17 maja 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 21, poz. 820
  29. ↑ M.P. z 1933 r. nr 171, poz. 208 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  30. ↑ Rozporządzenie Kierownika MSWojsk. L. 4597/22 (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 9, s. 315)
  31. ↑ M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 96 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  32. ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 1, Nr 1 z 19 marca 1937. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  33. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk Nr 12/1929, s. 238

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Kaiserstandarte.svg

Standarte seiner Majestät des Deutschen Kaisers
„Die Standarte, 4 m im Quadrat, besteht aus goldgelber Seide und zeigt das eiserne Kreuz, belegt mit dem kleineren Wappen Sr. Majestät. In den Winkeln des Kreuzes erscheinen je eine Kaiserkrone und drei rotbewehrte, schwarze Adler. Auf dem Kreuz steht "GO TT MIT UNS 18 70". Sobald Se. Majestät sich an Bord eines Schiffes begibt, wird die Kaiserstandarte am Topp des Grossmastes gehisst und alle anderen Kommando- und Unterscheidungszeichen gestrichen“.(Ströhl: Deutsche Wappenrolle, S. 80)
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
SRB-SHS-YUG Orden Svetog Save Oficir BAR.svg
Baretka: Order Świętego Sawy – Oficer – Królestwo Serbii / Królestwo SHS / Królestwo Jugosławii.
POL Medal Za Długoletnią Służbę Brązowy BAR.svg
Baretka: Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
PL Epolet plk.svg
Naramiennik pułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Tadeusz Trapszo grób.jpg
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Grób Tadeusza Trapszo na cmentarzu Powązkowskim
ROM Order of the Crown of Romania 1881 Officer BAR.svg
Baretka: Order Korony Rumunii (model 1881) – Oficer – Królestwo Rumunii.