Tadeusz Zdzisław Ścibor-Rylski

Tadeusz Zdzisław Ścibor-Rylski

major administracji
Data i miejsce urodzenia	26 września 1875 Błażowa
Data i miejsce śmierci	lipiec 1934 Drohobycz
Przebieg służby
Lata służby	1914–1926
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier, Polska Siła Zbrojna, Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie, Polski Korpus Posiłkowy
Jednostki	1 Pułk Ułanów, 1 Armia, Okręgowy Zakład Gospodarczy 1, Dep VII MSWoj., Dep X MSWoj.
Stanowiska	dowódca plutonu, dowódca grupy operacyjnej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, powstania śląskie
Odznaczenia

Tadeusz Zdzisław Ścibor-Rylski^[a] herbu Ostoja (ur. 26 września 1875 w Błażowej, zm. w lipcu 1934 w Drohobyczu) – major administracji Wojska Polskiego.

Życiorys

Urodził się 26 września 1875 w Błażowej. Ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego^[1] (według innego źródła studia filozoficzne^[2]).

Służba wojskowa

Odbył służbę wojskową w C. K. Armii od 1895 do 1896. W okresie zaboru austriackiego w ramach autonomii galicyjskiej jako urzędnik podjął pracę w C. K. Namiestnictwie^[1].

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich^[2]. Służył w I Brygadzie^[3]. Został dowódcą plutonu w szwadronie por. Władysława Beliny-Prażmowskiego. W 1915 służył w Komendzie Placu legionów w Wiedniu. Od początku 1916 był żołnierzem legionowego 1 pułku ułanów. Został awansowany do stopnia podporucznika ułanów 1 listopada 1916. Po kryzysie przysięgowym był oficerem Polskiej Siły Zbrojnej. Później służył w szeregach 2 pułku ułanów w strukturze Polskiego Korpusu Posiłkowego. Po przejściu frontu w bitwie pod Rarańczą z połowy lutego 1918 został internowany przez Austriaków w obozie w Huszt. Podczas transportu oswobodził się^[1].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego w listopadzie 1918^[1]. Zweryfikowany w stopniu porucznika kawalerii. Służył w Twierdzy Modlin, był dowódcą Powiatu Etapowego Święciany. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Dwukrotnie otrzymał Krzyż Walecznych. Od września 1919 do marca 1920 dowodził Grupą nazwaną swoim imieniem i działającą na obszarze w okolicach miasta Nowogródek. Następnie pełnił funkcję szefa Oddziału II DOE Mołodeczno oraz służył w 1 Armii^[1]. Brał udział w powstaniu śląskim^[2].

Został awansowany do stopnia majora w korpusie oficerów administracji, dział gospodarczy^[4][5]. Jako oficer nadetatowy Okręgowego Zakładu Gospodarczego I w pierwszej połowie lat 20. służył w Ministerstwie Spraw Wojskowych^[1]: w 1923 pełnił funkcję kierownika referatu w Departamencie VII Intendentury^[6], a w 1924 pracował w Departamencie X Przemysłu Wojennego^[7]. Służył o boku gen. Włodzimierza Zagórskiego^[2]. W 1926 został przeniesiony w stan spoczynku^[1][8].

Śmierć żony

Jego żoną została Stefania z domu Drzewiecka (ur. 1877, ziemianka, która po ciotce odziedziczyła majątek Pietrycze, posiadała m.in. młyn, gorzelnię, od 1896 zamężna z Wiktorem Jasińskim), którą Rylski poznał w 1924, miał nakłonić do przejścia na wyznanie protestanckie kalwinizmu oraz do rozwodu z mężem i którą poślubił w 1924 – jak sam później stwierdził, było to małżeństwo nie z miłości, lecz dla wygody i opieki^[2][8].

Od 1926, jako emerytowany oficer, zamieszkiwał z żoną w Pietryczach^[2][9]. W myśl późniejszych ustaleń sądu Rylski miał ignorować pracę na gospodarstwie w Pietryczach, zaniedbywać żonę i trwonić jej majątek, przebywając większość czasu we Lwowie^[8]. W związku z tym Stefania Rylska podjęła zamiar wydzierżawienia dóbr Pietrycze i zamierzała przeprowadzić się do Lwowa^[8]. Dzień przed rzekomym sformalizowaniem tych planów, po południu 2 października 1927 została znaleziona martwa w dziupli jesionu w parku w Pietryczach (miała przestrzeloną głowę, a w dłoni rewolwer należący do męża)^[8]. Odkrywszy zwłoki żony, Tadeusz Rylski zawiadomił Policję Państwową o jej samobójstwie^[8].

21 sierpnia 1928 posterunek policji ze Skwarzawy skierował do Sądu Okręgowego w Złoczowie efekty dochodzenia przemawiające za wszczęciem postępowania w sprawie o morderstwo Rylskiej^[8]. Oparto się na zeznaniach dwóch świadków, widzących wówczas małżeństwo Rylskich udające się do parku, słyszących strzały oraz dostrzegających powracającego stamtąd tylko męża^[8]. W sierpniu 1928 sprawę przejął sędzia śledczy w Przemyślu^[8]. Po dokonaniu ekshumacji ciała Rylskiej biegli podali w wątpliwość możliwość dokonania samobójstwa, po czym Tadeusz Rylski, dotychczas świadek w sprawie, został aresztowany i formalnie oskarżony o dokonanie morderstwa^[8].

Proces oskarżonego Tadeusza Rylskiego o zamordowanie żony rozpoczął się 5 marca 1930 przed sądem przysięgłych w Przemyślu^[8]. Rozprawa była zaplanowana na 13 dni, cieszyła się pełną widownią na sali sądowej i budziła spore zainteresowanie opinii publicznej (na sali rozpraw zasiadały głównie młode kobiety)^[2][8][10], skalę porównywano do echa sprawy Rity Gorgonowej^[11]; proces był określany jaka jedna z najciekawszych spraw sądowych w Polsce^[12]). Podczas prowadzenia rozprawy powołano 63 świadków^[8]. W składzie sędziowskim zasiedli s. Krzewiński (przewodniczący) oraz wotujący Kotowski i Kantor, oskarżycielem był prokurator Prohaska, do oskarżenia z powództwa cywilnego był powołany Leon Peiper, a obrońcą dr Leon Landau^{[8][3][13][14]}. Jako dowód rzeczowy dostarczono do Przemyśla ścięty fragment dziupli jesionu z Pietrycz, jednak z uwagi na jego duży rozmiar i niemożność wniesienia na salę sądową, planowano tymczasowe prowadzenie rozprawy na dziedzińcu siedziby sądu^[8].

Przed sądem Rylski nie przyznał się do winy, twierdząc, że żona, zarzucając mu zaniedbywanie jej i kontakty z innymi kobietami, już wcześniej zabierała jego rewolwer i oznajmiając zamiar popełnienia samobójstwa, udawała się do parku, gdzie on miał udaremniać jej próby targnięcia na życie^[2][8]. Po wielu dniach procesu sprawa nadal była uznawana za niejasną^[10]. Jako biegły medycyny sądowej występował prof. Włodzimierz Sieradzki^[10]. Wyrok zapadł 7 kwietnia 1930 po 29 dniach procesu^{[15][16][17][3]}. Głosami przysięgłych sądu w Przemyślu w stosunku 8 za i 4 przeciw Tadeusz Rylski został uznany winnym popełnienia zbrodni morderstwa swojej żony, dokonanej z chęci zysku i skazany na karę śmierci przez powieszenie, zamienioną w drodze amnestii na karę 15 lat pozbawienia wolności do odbycia w ciężkim więzieniu z obostrzeniami, oraz pozbawienie stopnia oficerskiego majora i wszelkich posiadanych odznaczeń^{[1][11][12][16][18][19][20][3]}.

Proces miał charakter poszlakowy, bowiem nie wskazano dowodów jednoznacznie przesądzających fakt dokonania zbrodni przez Rylskiego^[10][12]. Zgodnie z uzasadnieniem sądu, skazany miał dokonać zabójstwa, kierując się zamiarem przejęcia majątku żony, dokonał jej morderstwa, po czym zawiadomił policję, wskazując na samobójstwo^[12]. Do Sądu Najwyższego zostały złożone wnioski o kasację zarówno ze strony obrony, jak i oskarżyciela^[16][18]. 1 września 1930 Sąd Najwyższy odrzucił kasację obrony od tego wyroku, wskutek czego uprawomocnił się wyrok skazujący Rylskiego na 15 lat ciężkiego więzienia^[21].

Mimo uprawomocnienia się wyroku Rylski nie ustawał w próbach dowodzenia swojej niewinności, przekazując w tej sprawie pisma do władz sądowych oraz do Ministerstwa Sprawiedliwości i wnioskując o wznowienie postępowania^[12]. Złożył także podanie do prezydenta RP Ignacego Mościckiego^[12]. Karę odbywał w więzieniu w Drohobyczu, określanym jako drohobyckie Brygidki^[11][22][b]. Ponadto w 1932 przed Sądem Okręgowym w Przemyślu toczył się proces obrońcy Rylskiego, dr. Leiba Landaua, przeciwko któremu złożono pięć aktów oskarżenia w związku z jego działaniami podczas procesu w 1930; ostatecznie adwokat został uniewinniony (przewodniczącym składu sędziowskiego był wówczas dr Stanisław Fried)^[11].

Tadeusz Rylski zmarł w lipcu 1934 na atak serca w więzieniu w Drohobyczu podczas odbywania kary pozbawienia wolności^[12][23].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Sensacyjny proces przed Sądem przysięgłych w Przemyślu. „Nowy Dziennik”, s. 7, nr 61 z 7 marca 1930. 
• Samobójstwo czy morderstwo?. „Nowy Dziennik”, s. 9, nr 62 z 8 marca 1930. 
• Morderstwo czy samobójstwo?. „Nowy Dziennik”, s. 7, nr 88 z 3 kwietnia 1930. 
• Ostatnie chwile procesu Rylskiego. „Nowy Dziennik”, s. 10, nr 94 z 9 kwietnia 1930. 
• Rylski zasądzony. „Nowy Dziennik”, s. 10, nr 95 z 10 kwietnia 1930. 
• Nowa sensacja w sprawie Rylskiego. „Nowy Dziennik”, s. 19, nr 98 z 13 kwietnia 1930. 
• Po wyroku skazującym. „Nowy Dziennik”, s. 20, nr 98 z 13 kwietnia 1930. 
• Dr. S. Tannenbaum. Po wyroku skazującym. „Nowy Dziennik”, s. 20, nr 98 z 13 kwietnia 1930. 
• Dr. S. Tannenbaum. Echo procesu Rylskiego. „Nowy Dziennik”, s. 7, nr 124 z 8 maja 1932. 
• Czy major Rylski zamordował?. „Nowy Dziennik”, s. 10, nr 206 z 27 lipca 1934. 
• Tadeusz Rylski-Ścibor. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2019-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-07)].