Tajemnica Brokeback Mountain (film)

Tajemnica Brokeback Mountain (ang. Brokeback Mountain) – amerykańsko-kanadyjski dramat filmowy nakręcony w 2005 przez Anga Lee.

Twórcy otrzymali za film szereg nagród, m.in. trzy Oscary, dwie nagrody BAFTA i cztery Złote Globy; łącznie 80 branżowych nagród i 64 nominacje^[1].

Fabuła

Akcja rozgrywa się w Wyoming i Teksasie. Jack Twist i Ennis Del Mar spotykają się w 1963, mając po 19 lat. Obaj wynajęli się do sezonowej pracy w górach u stóp Brokeback Mountain, gdzie mają pilnować owiec na letnim wypasie. Początkowa nieufność zmienia się w sympatię, a ta w namiętność i głębokie uczucie, przed którym obaj się bronią. Po opuszczeniu gór rozpoczynają nowe życie, wymazując z pamięci namiętny epizod. Ennis poślubia Almę, z którą zakłada rodzinę i ma dwie córki. Jack początkowo dorabia, uprawiając rodeo. Żeni się z Lureen, bogatą córką handlarza maszyn rolniczych, z którą doczekał się syna. Pracuje w firmie teścia, z trudem znosząc jego apodyktyczność i drwiny.

Alma przynosi Ennisowi pocztówkę od Jacka, który chce go odwiedzić w Wyoming. Spotkanie mężczyzn po kilku latach rozłąki uświadamia im, że nie mogą bez siebie żyć. Wybucha romans, który ożywać będzie kilka razy w roku podczas wypadów pod Brokeback Mountain. Trwać tak będą przez kolejne lata, przez zmiany w życiu obu bohaterów, dorastanie dzieci i małżeńskie kłopoty. Z biegiem czasu coraz więcej zaczyna ich dzielić. Wspólna tajemnica zaczyna rzucać się cieniem na codzienne życie oraz losy ich rodzin. Brak przyszłości tego związku oraz strach przed homofobicznym społeczeństwem powodują, że ich uczucie gorzknieje i doprowadza do rozstania. Wikłają się w końcu w sytuacje bez wyjścia, które doprowadzają do upadku i tragedii.

Oddźwięk filmu

Oceny

Wśród krytyków i recenzentów pojawiały się opinie o „porywającej historii miłosnej”^[2], o „pięknym, mądrym i wzruszającym obrazie”^[3], „przełomowości”, „wejściu filmu do klasyki kina”^[4] oraz porównania do szekspirowskiej tragedii, mitycznych dramatów takich jak Tristan i Izolda czy Romeo i Julia lub filmowych „zakazanych miłości” – Lolita i Kochanek Lady Chatterlay^[5].

W Polsce Brokeback Mountain został uznany za film roku 2006 przez krytyków czasopism „Film”, „Przekrój” i „Esensja” oraz portali Stopklatka.pl^[6] oraz Innastrona.pl^[3].

Sklasyfikowany jako jeden z dziesięciu najlepszych filmów o miłości przez serwis AZN Entertainment^[7].

Kontrowersje i dyskusje

Film wzbudził oburzenie ze strony środowisk konserwatywnych. Ze względu na temat i oskarżenia o „zgniliznę moralną” próbowano zdyskredytować go przed jego obejrzeniem; m.in. zakazano dystrybucji filmu w amerykańskim stanie Utah, a także w Chinach^[8] i w Malezji^[9]. Ze względu na tematykę zrezygnowano z prób dystrybucji filmu w krajach muzułmańskich^[10]. Przeciwko nominacji filmu do Oscara protestowali chrześcijańscy konserwatyści z USA, którzy pod listem do członków Amerykańskiej Akademii Filmowej zebrali 60 tys. podpisów^[11].

Brokeback Mountain zasłynął jako pierwsza oscarowa produkcja, która otwarcie podjęła temat związków homoseksualnych i homofobii. Okazał się również najgłośniejszą i najczęściej dyskutowaną premierą filmową w 2005^[8].

Filmowy pocałunek

O pewnym wyłomie obyczajowym w kinematografii, jakiego dokonał Brokeback Mountain, może świadczyć również to, że w 2006 podczas przyznawania MTV Movie Awards Jake Gyllenhaal i Heath Ledger otrzymali nagrodę w kategorii „najlepszy pocałunek”^[1]. Do podobnej nagrody byli nominowani w tym samym roku do NRJ Ciné Awards^[1]. W 2007 serwis LoveFilm.com uznał pocałunek głównych bohaterów za „najlepszy filmowy pocałunek wszech czasów” (w rankingu wyprzedził on heteroseksualne pocałunki ze Śniadania u Tiffany’ego oraz Pana i Pani Smith^[11]). W ankiecie przeprowadzonej przez londyńską klinikę kosmetyki dentystycznej Glee pocałunek z Brokeback Mountain znalazł się na piątym miejscu „najbardziej pamiętnych pocałunków filmowych”^[11].

W materiałach dystrybutora filmu można znaleźć informację, że podczas kręcenia tej sceny Heath Ledger omal nie złamał Jake’owi Gyllenhaalowi nosa^[12].

Gra aktorska

Do dobrych stron filmu krytycy zaliczyli role Heatha Ledgera i Jake’a Gyllenhaala, znacznie wyrastające ponad ich wcześniejsze dokonania aktorskie^[13].

Dostrzeżono również drugoplanowe postacie kobiece^[3].

Scenografia, kostiumy i charakteryzacja

Twórcom filmu zależało na zachowaniu wierności realiów czasu, w którym rozgrywa się akcja, chcąc, aby widzowie uwierzyli w prawdziwość bohaterów. Dla oddania realizmu reżyser Ang Lee, wraz z autorem zdjęć Rodrigo Prietem i Maritem Allenem odpowiedzialnym za kostiumy studiowali m.in. Photographs of American West autorstwa Richarda Avedona ze zdjęciami z lat 60. XX w. Materiały i wiedza dotyczące czasu i miejsca osadzenia akcji były bardzo drobiazgowo studiowane; np. dla zrealizowania sceny w supermarkecie w 1967 roku, dowiadywali się, co było wtedy w sprzedaży, jak wyglądały etykiety, reklamy, jak wyglądał sam supermarket^[14].

Annie Proulx, autorka literackiego pierwowzoru, z pewnymi obawami śledziła produkcję filmową. Z dużym uznaniem wypowiadała się o drobiazgowej i przemyślanej pracy charakteryzatorów i scenografów. Jej zdaniem film zawdzięcza swą autentyczność nagromadzeniu bardzo drobnych szczegółów – brudne paznokcie Ennisa podczas sceny miłosnej, autentyczny, stary znak drogowy, lekka wydatność brzucha starzejącego się Jacka, plamka lakieru do paznokci na palcu Lureen w scenie telefonicznej czy dzbanek do kawy z odpryśniętą emalią^[15].

Zdjęcia filmowe

Rodrigo Prieto jest autorem zdjęć. Przyjęte przez niego dwa sposoby filmowania filmowania ujęć mają oddać dualizm świata bohaterów. To, co wypełnia przestrzeń między Jackiem a Ennisem kręcone jest głównie w plenerach. Przesycone kolorami pejzaże kręcone są szeroko, w długich perspektywach. Są wręcz idylliczne, spokojne, zawieszone ponad odległą codziennością. Zieleni się bujna przyroda, skrzą się odblaski na wodzie, migocze światłocień przy ognisku, zmienia się pogoda, pory dnia i roku. W takiej scenerii rozgrywa się to, co intymne, niedopowiedziane i subtelne. Ujęcia miasta kontrastują tu z górami. Plany są spłowiałe od słońca, pozbawione koloru i zaśmiecone. Jeżeli pojawia się kolor, to pstrokaty i plastikowy. Kamera operuje w ograniczonych przestrzeniach: sterylnie prostych domach, dusznych barach, podzielonych zawsze jakąś ścianą czy płotem. Zdjęcia podkreślają rzeczywistość amerykańskiego Zachodu – tradycyjną, pełną sztywnych zasad. To świat pozbawiony harmonii, ograniczający, powierzchowny i gdy bohaterowie wracają do niego z gór, zaczyna się wokół nich zacieśniać i przytłaczać.

Samego Rodrigo Prieto można w filmie spotkać w drobnej roli. To on jest prostytuującym się chłopakiem, którego poderwał Jack w Meksyku^[11].

Ścieżka dźwiękowa

Napisania muzyki do filmu podjął się argentyński twórca Gustavo Santaolalla, znany z wcześniejszych kompozycji do takich filmów jak Dzienniki motocyklowe i 21 gramów.

Kompozycje Santaolalli oparte są o proste, wręcz minimalistyczne tematy muzyczne. Spokojne, akustyczne brzmienia gitary podające muzyczną frazę, omawiane są dźwiękami smyczków lub nikłych brzmień elektronicznych. W muzyce tej nie ma kompozycyjnych fajerwerków. Delikatna, przestrzenna, dobrze współgra z filmowanymi rozległymi pejzażami i podkreśla subtelny materiał scenariuszowy, otaczając dźwiękiem widza mającego patrzeć na filmowe sekwencje. W recenzjach podkreśla się wyjątkowość brzmień Santaolalli, którym bliżej jest tu do stylistyki Preisnera niż do typowej hollywoodzkiej muzyki filmowej^[16].

Oryginalnym utworom filmowym towarzyszą standardy countrowe określające czas i miejsce, w których osadzona jest akcja. W filmie pojawiły się następujące utwory^[17]:

• The Cowboy's Lament, utwór tradycyjny
• Water Walking Jesus, komp. James McMurtry, Stephen Bruton i Annie Proulx
• Jukebox, komp. i wyk. Ken Strange, Randall Pugh i Ron Guffnett Courtesy of Sourcerer
• Trust in Lies, komp. Rick Garcia i Craig Eastman, wyk. The Raven Shadows i gośc. Tim Ferguson
• Battle Hymn of the Republic, utwór tradycyjny, wyk. Casey Smith, Darrell Croft, Lloyd Pollock, Peter Orr i Ken Hart
• I Won't Let You Go, komp., prod. i wyk. Gustavo Santaolalla
• An Angel Went Up in Flames, komp., prod. i wyk. Gustavo Santaolalla
• No One's Gonna Love You Like Me, komp. i prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Mary McBride
• All Night Blues, komp. Rick Garcia i Craig Eastman, wyk. The Raven Shadows
• I Love Doing Texas With You, komp. Tom Wesselmann, wyk. Kevin Trainor
• King of the Road, komp. i wyk. Roger Miller
• A Love That Will Never Grow Old, muz. Gustavo Santaolalla, tekst Bernie Taupin, wyk. Emmylou Harris
• Quizas, Quizas, Quizas, komp. Osvaldo Farrés, prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Rick Garcia
• Capriccio Espagnol, op. 34, komp. Nikołaj Rimski-Korsakow, aranż. Jim Long, wyk. Philharmonica Slavonica
• Mason Dixon Line, komp. i wyk. Jeff Wilson
• Eyes of Green, komp. i wyk. Jeff Wilson
• Devil's Right Hand, komp. i wyk. Steve Earle
• It's So Easy, komp. Buddy Holly i Norman Petty, wyk. Linda Ronstadt
• I Don't Want to Say Goodbye, komp. i prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Teddy Thompson
• D-I-V-O-R-C-E, komp. Bobby Braddock i Curly Putman, wyk. Tammy Wynette
• Melissa, komp. Stephen Alaimo i Gregg Allman, wyk. The Allman Brothers Band Courtesy of Island Def Jam Music Group
• I'll Be Gone, komp. i wyk. Terry Gadsden i Fred Kinck Petersen
• I'm Always on a Mountain When I Fall, komp. Merle Haggard, wyk. Merle Haggard
• He Was a Friend of Mine, komp. Bob Dylan, prod. Larry Campbell, wyk. Willie Nelson
• Maker Makes, komp. i wyk. Rufus Wainwright

Gustavo Santaolalla otrzymał za muzykę do fimu kilka znaczących nagród, m.in. Oskara, Złoty Glob, Satellite Award i World Soundtrack Awards. Muzyka Santaolalli powstała jeszcze zanim nakręcono zdjęcia do Brokeback Mountain^[18].

Dystrybucji filmu towarzyszyła publikacja albumu z instrumentalnymi tematami muzycznymi przeplatanymi piosenkami country. Zwraca uwagę niewielka, zaledwie kilkunastominutowa obecność muzyki ilustracyjnej ze ścieżki dźwiękowej.

Pierwowzór scenariusza

Film oparty jest na opowiadaniu Brokeback Mountain amerykańskiej pisarki E. Annie Proulx, laureatki Nagrody Pulitzera. Opowiadanie to ukazało się pierwotnie w czasopiśmie The New Yorker w październiku 1997 roku, zdobywając uznanie i przynosząc autorce liczne nagrody. Po raz kolejny autorka opublikowała je w zbiorze opowiadań zatytułowanym Close Range: Wyoming Stories w 1999 r.^[14]. W Polsce pierwsze wydanie tłumaczenia książki ukazało się w lutym 2006 r. nakładem wydawnictwa Rebis (ISBN 83-7301-878-6) w związku z promocją filmu.

Realizacja filmu

Heath Ledger, odtwórca głównej roli

Jake Gyllenhaal, filmowy Jack Twist

Scenariusz został napisany przez Dianę Ossanę oraz zdobywcę Nagrody Pulitzera, Larry’ego McMurtry’ego. Diana Ossana w październiku 1997 dostała do ręki wydanie „The New Yorker” z nowelą Annie Proulx. Po przeczytaniu 2/3 zaczęłam szlochać, i nie przestałam aż do końca. Byłam kompletnie zdołowana. Emocjonalnie wyczerpana. Następnego dnia dałam Larry'emu do przeczytania. Obydwoje stworzyli scenariusz filmowy w niespełna trzy miesiące, jednak przez blisko siedem lat bezskutecznie walczyli o realizację filmu, przedstawiając go wielu reżyserom i aktorom. W Hollywood scenariusz pozostawał znany jako jeden z „wielkich nigdy niewyprodukowanych”^[14].

Ang Lee podjął się reżyserowania filmu w 2003 wraz ze studiem Focus Films i producentem Jamesem Schamusem^[14]. Wytwórnia Focus, występująca dawniej pod nazwą Good Machine, zrealizowała wcześniej filmową wersję The Laramie Project, fabularyzowanego dokumentu o skatowaniu na śmierć studenta Matthew Sheparda przez homofobicznych rówieśników^[15], co nie pozostawało bez znaczenia dla odwagi producentów w podjęciu tematu, który wówczas wydawał się bardzo ryzykowny. Główne role Ang Lee zdecydował się powierzyć młodym aktorom. Ubiegali się o nie m.in. Colin Farrell, Josh Hartnett i Billy Crudup^[11]. Zaangażowano ostatecznie Heatha Ledgera i Jake’a Gyllenhaala, przy czym hollywoodzka socjeta przestrzegała ich przed błędem, jaki popełniają, grając gejów^[19].

Film był kręcony głównie w prowincji Alberta w Kanadzie. Ang Lee zdecydował, iż będzie to idealne miejsce do kręcenia Brokeback Mountain ze względu na podobne ukształtowanie terenu jak w Wyoming, niskie koszty produkcji w Kanadzie oraz wsparcie finansowe udzielone przez Alberta Film Development Corporation^[11]. Zdjęcia kręcono w Albercie w Calgary, Cowley, Crossfield, Irricana, Kananaskis Country, Fort Macleod, Lacombe, Rockyford i Seebe. Ponadto część ujęć nakręcono w USA: w Parku Narodowym Grand Teton w stanie Wyoming oraz w La Mesilla w stanie Nowy Meksyk^[20].

Na potrzeby filmu firma Canadian House Buzz Image Group wykonała 75 efektów wizualnych. Potrzebnych było m.in. 2500 owiec, a na planie było ich zaledwie 700. Montowano również niebo, grad podczas burzy, dodawano lub wymazywano elementy scenografii^[11].

Zdjęcia zakończono w sierpniu 2004, Postprodukcję zamknięto wiosną 2005^[14]. Premierowy pokaz odbył się 2 września 2005 podczas Festwalu Filmowego w Wenecji. Dzień później pokazano go po raz pierwszy w USA na Telluride Film Festival.

Sukces filmu zapewnił obu odtwórcom głównych ról wejście do pierwszej ligi aktorów hollywoodzkich^[4]. Anga Lee umocnił na pozycji wybitnego reżysera, zaś producentowi Jamesowi Schamusowi zapewnił stanowisko szefa wytwórni Focus Features^[21]. Budżet filmu wyniósł 14 mln USD. Koszty produkcji zwróciły się już podczas pierwszego tygodnia limitowanych pokazów^[11], a w sumie film zarobił ponad 178 milionów dolarów^[22].

Obsada

(Źródło: Filmweb.pl oraz IMDb)

(c) Chrisa Hickey, CC BY 3.0

Anne Hathaway, odtwórczyni roli żony Jacka Twista

Michelle Williams, odtwórczyni roli żony Ennisa

Ang Lee, reżyser filmu

Aktorzy

Ekipa

• Ang Lee – reżyser
• Larry McMurtry i Diana Ossana – scenariusz
• Rodrigo Prieto – zdjęcia
• Gustavo Santaolalla – muzyka
• Judy Becker i Laura Ballinger – scenografia
• James Schamus, Murray Ord i Diana Ossana – produkcja
• Michael Hausman, Larry McMurtry, Tom Cox, Jordy Randall, Michael Costigan i William Pohlad – producenci wykonawczy
• Dylan Tichenor i Geraldine Peroni – montaż
• Marit Allen – kostiumy
• Avy Kaufman – casting

Nagrody i nominacje

Tajemnica Brokeback Mountain zdobył dla swoich twórców w sumie 80 branżowych nagród i 64 nominacje w różnych kategoriach^[1]. Jest pierwszym filmem w historii kina, który, mimo że zdobył wszystkie trzy główne nagrody amerykańskich organizacji filmowych: Writers Guild of America (nagradzającej najlepsze scenariusze), Directors Guild of America (nagradzającej najlepszych reżyserów) i Producer's Guild of America (nagradzającej producentów najlepszych filmów) ostatecznie nie otrzymał Oscara w kategorii dla najlepszego filmu. Oscar przyznany Angowi Lee jest pierwszym Oscarem w kategorii reżyserskiej przyznanym twórcy azjatyckiemu (Ang Lee pochodzi z Tajwanu)^[11].

W 2005

(Źródło: IMDb^[1])

W 2006

(Źródło: IMDb^[1])

W 2007

(Źródło: IMDb^[1])

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Plakat
• Tajemnica Brokeback Mountain w bazie IMDb (ang.)
• Tajemnica Brokeback Mountain w bazie Filmweb

• Strona oficjalna filmu. brokebackmountain.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-02)]. (ang.)
• Polskie forum filmu (pol.)