Tajma (Arabia Saudyjska)

Tajma
‏تيماء‎
ilustracja
Państwo Arabia Saudyjska
ProwincjaTabuk
Położenie na mapie Arabii Saudyjskiej
Mapa konturowa Arabii Saudyjskiej, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Tajma”
Ziemia27°37′30″N 38°32′30″E/27,625000 38,541667
Tzw. „kamień z Tajmy” – stela z piaskowca z aramejską inskrypcją dotyczącą wprowadzenia do Tajmy kultu nowego bóstwa; VI w. p.n.e.; znaleziona w Tajmie; zbiory Luwru (AO 1505)
Stela z piaskowca z aramejską inskrypcją; V–IV w. p.n.e.; znaleziona w Tajmie; zbiory muzeum w Tajmie

Tajma[1] (arab. تيماء, Taymāʾ), starożytna Tema[1] (akad. uruTe-ma-a[2] ; aram. tymn[3]; hebr. תֵּימָא, Tema’[4]) – duża oaza i miasto w prowincji Tabuk w Arabii Saudyjskiej, w północno-zachodniej części Półwyspu Arabskiego; w starożytności ważne miejsce przystankowe na głównym szlaku karawanowym, tzw. „drodze kadzidłowej”, wiodącej wzdłuż zachodnich wybrzeży Półwyspu Arabskiego; wzmiankowana kilkukrotnie w Biblii (Hi 6:19; Iz 21:14; Jr 25:23); znana głównie z tego, iż za rządów babilońskiego króla Nabonida (556–539 p.n.e.) na dziesięć lat stała się jego królewską siedzibą.

Historia

Najwcześniejsze świadectwa zasiedlenia oazy pochodzą z końca II tys. p.n.e. (tzw. ceramika malowana typu kurajja)[5][6]. W źródłach pisanych wzmiankowana jest po raz pierwszy w rocznikach asyryjskiego króla Tiglat-Pilesera III (744–727 p.n.e.), który ok. 733 r. p.n.e. pokonać miał w tym regionie plemiona arabskie rządzone przez królową Samsi[5][6]. Te i inne źródła z tego okresu wskazują, że mieszkańcami północnej Arabii byli wówczas nomadyczni hodowcy zwierząt, którzy stali się bogaci i wpływowi dzięki swej kontroli nad szlakami handlowymi[5]. Zdaniem niektórych naukowców w Temie znajdować się już mogło w tym czasie niewielkie, otoczone murem miasto, ale teza ta jest podważana przez innych badaczy[5][6].

Tema szczególnego znaczenia nabrała w połowie VI w. p.n.e., kiedy to Nabonid, ostatni król państwa nowobabilońskiego, postanowił uczynić z niej swą oficjalną rezydencję[5]. Powody tej decyzji nie są znane. Najprawdopodobniej chodziło tu o chęć przejęcia kontroli nad lukratywnymi szlakami handlowymi, choć nie wyklucza się też powodów religijnych, jako że oaza ta była ważnym centrum kultowym boga księżyca Sina, którego Nabonid był żarliwym czcicielem[5][6]. W trakcie swego dziesięcioletniego pobytu w Temie Nabonid wybudować miał tam dla siebie pałac, a całe miasto otoczyć murem obronnym[6]. Za rządów Achemenidów (539–331 p.n.e.) miasto rozwijało się, rywalizując najprawdopodobniej z sąsiednią oazą Dedan (wsp. Al-Ula), później jednak, w czasie istnienia królestwa Nabatejczyków (I w. p.n.e. – II w. n.e.), zostało usunięte w cień przez Hegrę (wsp. Mada’in Salih)[5][6]. Sądząc ze wzmianek w dziełach takich muzułmańskich autorów jak Al-Istachri i Al-Mukaddasi Tema pozostawała ważnym miastem jeszcze w średniowieczu, ale później bardzo straciła na znaczeniu i nie budziła zbytniego zainteresowania Europejczyków odwiedzających Arabię w początkach XIX wieku[5].

Badania

Pierwszym znanym podróżnikiem z Zachodu który opisał Tajmę był Charles Doughty, który odwiedził tę oazę w 1877 roku (Travels in Arabia Deserta, Cambridge 1888)[5]. W 1883 roku Tajmę odwiedzili Charles Huber i Julius Euting, którzy wysłali odnalezioną tam aramejską stelę, znaną jako „kamień z Tajmy”, do Luwru[5]. Następnie oaza przebadana została kolejno przez Antonina Jaussena i Raphaela Savignaca, którzy skopiowali wiele z odkrytych tam inskrypcji (Mission archéologique en Arabie, 2 tomy, Paris 1909–1914), H. St. Johna Philby’ego (The Land of Midian, London 1957) oraz Fredericka V. Winnetta i Williama L. Reeda, których książka (Ancient Records from North Arabia, Toronto 1970) jest jak na razie najlepszym źródłem informacji o historii Tajmy[5]. Od 1979 roku prace wykopaliskowe na stanowisku prowadził Saudi Arabian Antiquities Department[5]. W 2004 roku wykopaliska w Tajmie rozpoczął zespół archeologów z Saudi Commission for Tourism and Antiquities w Rijadzie i Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w Berlinie[7].

Najbardziej rzucającymi się w oczy pozostałościami starożytnej Temy są długie linie rozpadających się murów kamiennych otaczających nieregularny obszar o powierzchni ok. 8 km2[5]. Teren ten nigdy nie był w całości zabudowany, co wskazuje, iż otaczające go mury nie pełniły funkcji murów miejskich[5]. Wydaje się, iż ich główną funkcją była ochrona pól i systemów nawadniających znajdujących się w ich obrębie[5]. Główne osiedle reprezentuje najprawdopodobniej mały tell leżący w pobliżu współczesnej autostrady Tabuk – Medyna[5]. W ruinach budowli na jego szczycie odnaleziono górną część steli z przedstawieniem Nabonida i symboli boskich: słońca, księżyca i gwiazdy[6]. Pod przedstawieniem znajdowała się inskrypcja klinowa, ale zachował się tylko niewielki jej fragment, w którym wzmiankowane są kamienie półszlachetne – lapis-lazuli i karneol[6]. Inskrypcja ta jest pierwszą inskrypcją klinową odnalezioną w Arabii Saudyjskiej[6].

Skupiska budynków (tzw. compounds) znajdowały się również w innych miejscach otoczonego murami obszaru, a ich ruiny są często wciąż widoczne[8]. Trzy z takich skupisk budynków zostały częściowo odsłonięte w trakcie wykopalisk[8]. W jednym z nich, znanym pod nazwą Kasr al-Hamra, odnaleziono szereg pomieszczeń stanowiących być może część pałacu[8]. W jednym z tych pomieszczeń, bez wątpienia sanktuarium, odnaleziono kamienne stoły ofiarne, kamień z rzeźbionymi motywami religijnymi oraz aramejską stelę podobną do „kamienia z Tajmy”[8]. Początkowo sanktuarium to datowano na okres nowobabiloński, ale obecnie wydaje się bardziej prawdopodobne, iż pochodzi ono z okresu panowania Achemenidów[8].

Przypisy

  1. ↑ a b Zapis nazwy według ustaleń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej; Nazewnictwo Geograficzne Świata, zeszyt 2 (Bliski Wschód), Warszawa 2004, s. 22.
  2. ↑ Zapis w Kronice Nabonida; Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004, s. 234.
  3. ↑ Zapis w Modlitwie Nabonida (4Q242), aramejskim tekście odkrytym wśród zwojów z Qumran; Henze M.H., The Madness of King Nebuchadnezzar: The Ancient Near Eastern Origins and Early History of Interpretation of Daniel 4, Brill 1999, s. 65.
  4. ↑ Zapis w Kodeksie Leningradzkim – Księga Izajasza 21:14
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Parr P.J., hasło Tayma′, w: Eric M. Meyers (wyd.), The Oxford..., s. 160.
  6. ↑ a b c d e f g h i hasło Tayma, w: Bryce T., The Routledge..., s. 695–696.
  7. ↑ Deutsches Archäologisches Institut: Archaeological research at the oasis Tayma, Saudi Arabia (ang.). dainst.org. [dostęp 2013-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-28)].
  8. ↑ a b c d e Parr P.J., hasło Tayma′, w: Eric M. Meyers (wyd.), The Oxford..., s. 161.

Bibliografia

  • Parr P.J., hasło Tayma′, w: Eric M. Meyers (wyd.), The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, vol. V, Oxford University Press, New York – Oxford 1997, s. 160–161.
  • hasło Tayma, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 695–696.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Teima stone Louvre AO1505.jpg
So-called “Teima Stone”. Aramaic inscription relating the introduction into Teima of the worship of a new divinity, Salm of Hagam, and the appointment of his priest, Salm-Shezib bar Pet-Osiris. Sandstone, 6th century BC. Found in Teima, Northwestern Arabia.
Stele Salm Louvre AO5009.jpg
Stele with dedicatory Aramaic inscription to the god Salm. Sandstone, 5th century BC. Found in Teima, Northwestern Arabia.
Pergamon-Museum - Augenstele.jpg
Autor: Wolfgang Sauber, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pergamon Museum ( Berlin ). Exhibition "Roads of Arabia": Eye stele with human face and Aramaic inscription ( 5th/4th century BC ), sandstone, 326x15x72 cm, from Tayma ( Tayma Museum )