Talar

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0
Wczesny „Ioachimsthaler” bity przez Schlicka w imieniu króla Ludwika II, z postacią św. Joachima na rewersie (1525)

Talar – gruba moneta srebrna bita w Europie od końca XV wieku.

Geneza

Nazwa spolszczona z niemieckiego Thaler (skrócona forma Ioachimsthaler Gulden – „złoty joachimstalski”), jest pochodną od miejscowości Sankt Joachimsthal w Czechach (obecnie Jáchymov)[a], gdzie od roku 1518 hrabiowie Schlick zaczęli systematycznie bić takie wartościowe srebrne monety[b].

Powstanie tego pieniądza łączy się z odkryciem nowych, bogatych złóż srebra w środkowej Europie, rosnącym importem kruszców (złoto, srebro) z ziem Nowego Świata oraz zapotrzebowaniem w rozwijającym się handlu na wartościową monetę srebrną; istotny wpływ miał również spadek wartości dotychczasowego pieniądza srebrnego. Pierwsze talary (o nazwie guldiner) wypuszczono w 1485 w Tyrolu (arcyksiążę Zygmunt Habsburg), późniejsze w 1500 w Saksonii. Talary z Jachymowa o wysokiej próbie (zwane też „Ioachimsthaler Münze”) zawierały od 27,20 do 26,39 g czystego srebra. Na początku XVI stulecia podobne monety emitowano w wielu krajach europejskich mających zasobne kopalnie srebra; do szczególnie znanych i cenionych należały niderlandzkie (Leeuwendaalder)[c], skandynawskie riksdalery oraz talary krajów niemieckich, gdzie rozpowszechniły się one najprędzej.

Talary europejskie

© Raimond Spekking / CC BY-SA 4.0 (via Wikimedia Commons)
Popularny w XVII–XVIII wieku niemiecki talar „z dzikusem”

Niemiecki talar miał początkowo wartość 60 krajcarów, następnie 68 (Reichstaler), później 72, a od roku 1580 – 90 krajcarów. Zawartość kruszcu u różnych emitentów niemieckich była niejednakowa, dopiero ujednolicony w ramach unii monetarnej (1857) talar zawierał ustawowo 16,67 g czystego srebra[d]. W wyniku reformy walutowej w latach 1871–1873 talar Rzeszy miał równowartość 3 marek, jednak odtąd zaczął wychodzić z obiegu; ostateczna demonetyzacja nastąpiła w 1907[1].

W Rosji talar znany był jako „jefimok”[e], we Francji pod nazwą „jocondale”, w Italii jako „tallero”. Stanowiąc wzorzec europejskich monet srebrnych, kursował na rynkach europejskich niemal 400 lat. Do szczególnie trwałych należał duński talar zachodnioindyjski, będący tam walutą w latach 1849–1917, który na Wyspach Dziewiczych kursował aż do 1934 roku, zastąpiony wtedy przez dolar amerykański[2]. Najdłużej, bo do czasów współczesnych przetrwał w emisjach i w obiegu habsburski talar Marii Teresy.

Na ziemiach polskich

Na ziemiach współczesnej Polski pierwszym talarem była moneta księstwa nyskiego wybita w 1508 przez biskupa Jana V Turzona. W 1520 talary wyemitował Zakon krzyżacki[f]. Pierwszym monarchą polskim bijącym talary był Zygmunt I Stary (1529, 1533 dla Korony), po nim też Zygmunt August (1547 dla Litwy), lecz masowe emisje podjął dopiero Stefan Batory i kontynuowano je do 1795 roku, a potem także w Księstwie Warszawskim. Polskie talary były wartością na ogół zbliżone do cesarskich; bito również ich połówki i wielokrotności (bardzo rzadko)[3].

Talar Księstwa Warszawskiego bity w latach 1810–1815 przez króla saskiego Fryderyka Augusta I jako jego władcę, miał wagę 23 g z zawartością 16,56 g czystego kruszcu próby 720. Wypuszczano monety o nominale jednego talara (równego 6 złotym), 1/3 talara (= 2 złote) i 1/6 talara (= 1 zł)[4].

Prusy

Ta sekcja od 2017-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W Prusach począwszy do połowy XVIII wieku system monetarny oparty był na talarze dzielącym się na grosze.

Do 1821: 1 talar = 24 dobre grosze(niem.) á 12 fenigów = 288 fenigów
Po 1821: 1 talar = 30 srebrnych groszy(niem.) = 360 miedzianych fenigów

Talar został wyparty w 1873 roku przez markę niemiecką.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W 1516 uruchomiono tam kopalnię srebra (C.C. Chamberlain: Guide to Numismatics. London: EUP, 1965, s. 161).
  2. ↑ Od talara, poprzez czeską nazwę tolar, pochodzi m.in. współczesna nazwa dolar. Do tradycji talara nawiązują też waluty takie jak peso, angielska korona (crown) czy talar etiopski (bir).
  3. ↑ Na Litwie szczególnie ceniony talar holenderski określano nazwą „musztyn” (por. J.I. Kraszewski: Sieroce dole, Kraków 1971, s. 110, 392).
  4. ↑ W XIX wieku rolę niemieckiej monety obiegowej faktycznie przejął zepsuty pruski talar, mający 5/7 wartości wymienialnego (Fr. von Schrötter: Wörterbuch der Münzkunde, dz. cyt., s. 677).
  5. ↑ Nazywano tak zarówno europejski talar importowany, jak i carski, bity w 1654 dla obiegu wewnętrznego oraz europejski kontrasygnowany (jefimok z priznakom) z lat 1655–1659 (A. Mikołajczyk: Leksykon numizmatyczny, dz. cyt., s. 146).
  6. ↑ Wyrażano wątpliwość, czy wśród gdańskich talarów (1567) są monety prawdziwe (M. Kowalski, dz. cyt.).

Przypisy

  1. ↑ В. В. Зварич: Нумизматический словарь, dz. cyt., s. 120.
  2. ↑ Thomas Michael, George S. Cuhaj: Standard Catalog of World Gold Coins 1601 – Present. Iola (Wisc.): Krause, 2009, s. 311.
  3. ↑ M. Kowalski: Vademecum kolekcjonera monet i banknotów, dz. cyt., s. 110–111.
  4. ↑ H. Kahnt, dz. cyt., s. 475.

Bibliografia

  • Владимир В. Зварич: Нумизматический словарь. Львов: Вища школа, 1980
  • Marian Kowalski: Vademecum kolekcjonera monet i banknotów, Ossolineum: Wrocław, 1988
  • Helmut Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regensburg: Battenberg/H. Gietl, 2005
  • Friedrich von Schrötter (red.): Wörterbuch der Münzkunde. Berlin: De Gruyter, 1970
  • Andrzej Mikołajczyk: Leksykon numizmatyczny. Warszawa–Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994

Media użyte na tej stronie

Joachimsthaler 1525.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Austria, Stephan Schlick (1487-1526).

AR Joachimsthaler (28.58 g). Dated 1525.
St. Joachim standing facing, over arms; S-I and date across fields. AR(gento):DOM(i):SLI(c):STE(phanus):E(t):7:FRA(tres):COM(es):D(ominus):BA(ssani)
Bohemian lion. LVDOVICVS • PRIM(vs) D(ei): GRACIA REX BO(hemiae)

N.B. Ludovicus is Louis II of Hungary and Bohemia

Davenport 8142.
1 Thaler 1724 Georg I (rev)-7245.jpg
© Raimond Spekking / CC BY-SA 4.0 (via Wikimedia Commons)
Germany, Electorate of Brunswick-Lüneburg, George I as prince-elector 1698-1727.

Ag 1 Thaler 1724 E•P•H• (46,2mm, 29,4g), reverse:

Wild Man, circumscr.: BRUN[suicensis]• & LUN[eburgensis]• DUX• S[acri]• R[omani]• I[mperii]• AR[chi]•THES[aurarius]• & EL[ector]• 1724 (Duke of Brunswick and Lüneburg, Prince Elector and Arch Treasurer of the Holy Roman Empire)