Talibowie

Taliban
Ilustracja
Państwo

 Afganistan

Lider

Hibatullah Achundzada

Data założenia

1994

Ideologia polityczna

islamizm,
nacjonalizm[1]
pasztunwali[2][1]

Liczba członków

60 000

Barwy

biało-czarne

Talibowie, Taliban (paszto ‏طالبان‎ Taliban z arab. ‏طالب‎, ṭālib – „student, uczeń”), określający się mianem Islamskiego Emiratu Afganistanu (IEA)[3]fundamentalistyczne ugrupowanie islamistyczne (sunnickie), powstałe we wrześniu 1994 w Kandaharze w Afganistanie.

Początki

Zalążkiem ruchu była grupa ok. 30 studentów medresy (szkoły koranicznej) w Kandaharze, skupiona wokół mułły Mohammada Omara.

Grupa ta w połowie lat 90. była jedną z wielu nieformalnych organizacji planujących zbrojne przejęcie władzy w kraju i wprowadzenie nowego ustroju, opartego na prawie koranicznym.

Stopniowo popularność talibów rosła; do ruchu przyłączały się kolejne osoby. Wynikło to zarówno z powszechnego rozczarowania postkomunistyczną rzeczywistością Afganistanu i zniechęceniem do rządu prezydenta Burhanuddina Rabbaniego, który nie potrafił rozwiązać problemów kraju, jak też z osobowości i zdolności organizacyjnych mułły Omara.

Uważa się, że do popularyzacji ruchu przyczyniły się też pakistańskie służby specjalne, które w sposób niejawny popierały talibów, pragnąc zyskać większy wpływ na sytuację w Afganistanie.

Nie bez znaczenia były również nastroje społeczne, bowiem po upadku rządów komunistycznych nastąpił okres brutalnej wojny domowej, w której poszczególne frakcje mudżahedinów ścierały się ze sobą o wpływy w państwie. W licznych starciach, m.in. na terenie Kabulu, ofiarami bardzo często byli niewinni cywile, niszczone były całe dzielnice z cywilnymi budynkami mieszkalnymi, a i dochodziło również do brutalnych gwałtów na kobietach. Ludność Afganistanu była coraz bardziej przerażona i zmęczona nieustannie ciągnącymi się walkami, w których nie wyłaniał się żaden zwycięzca. Wówczas nowa siła – Talibowie – była nadzieją dla ludności, że zostanie zaprowadzony w kraju pokój i wewnętrzne walki zostaną zatrzymane. Konserwatywne społeczeństwo Afganistanu z nadzieją patrzyło więc na nowy odłam, który wedle ich oczekiwań miał przynieść pokój krajowi pod sztandarami prawa opartego o Koran[4].

Talibowie charakteryzowali się noszeniem czarnych turbanów (dlatego tak też niekiedy ich określano) i białej odzieży.

Przejęcie władzy w Afganistanie

Mapa Afganistanu. Terytorium Afganistanu pod kontrolą talibów w 1996 roku zaznaczono kolorem żółtym.

By osiągnąć cel, jakim było przejęcie władzy, talibowie zaangażowali się w trwającą w kraju wojnę domową. Za sprawą konfliktu w szeregach rządzącego krajem Sojuszu Północnego, który znalazł ujście m.in. w walkach o Kabul pomiędzy wojskami prezydenta Rabbaniego i premiera Gulbuddina Hekmatjara, talibowie szybko stali się znaczącą siłą. W listopadzie 1994 zajęli Kandahar, w marcu 1995 kontrolowali już 12 z 34 prowincji Afganistanu, tj. ok. 1/3 obszaru kraju[5]. Ich siły liczyły wówczas ok. 25 tys. bojowników.

Rabbani i Hekmatjar porozumieli się w styczniu 1996, ale nie zatrzymało to postępów talibów, którzy 27 września 1996 (kontrolując już 2/3 obszaru kraju) zdobyli Kabul i ogłosili powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu. Głową państwa został mułła Omar, który przyjął tytuł wodza wiernych (arab. amir ul-mu’minin), zaś funkcję premiera objął Mohammad Rabbani. Rząd talibów uznały tylko Pakistan, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie i separatystyczne władze Czeczenii. Reszta świata (w tym ONZ) za legalne władze uznawała wygnanego z kraju prezydenta Burhanuddina Rabbaniego i jego rząd.

W ciągu następnych kilkunastu miesięcy talibowie przejęli kontrolę nad północną częścią kraju, zamieszkaną przez Uzbeków i u szczytu potęgi kontrolowali ok. 90% terytorium Afganistanu, dysponując ok. 110 tys. uzbrojonych bojowników. Obszarem, nad którym nie zdołali przejąć kontroli, była północno-wschodnia część państwa, zamieszkana głównie przez Tadżyków, a ich jedynym liczącym się przeciwnikiem był już tylko dowódca wojsk Sojuszu Północnego, Ahmad Szah Masud.

Rządy talibów

Talibowie w Heracie

Na kontrolowanych przez siebie terenach talibowie wprowadzili surowe prawo, oparte na najbardziej rygorystycznych interpretacjach szariatu. Kobiety nie mogły uczyć się ani pracować i były zobowiązane do noszenia burki. Mężczyznom talibowie mierzyli brody, by sprawdzić, czy mają one taką samą długość, jak broda proroka Mahometa. Zakazane było m.in. oglądanie telewizji, słuchanie muzyki i korzystanie z Internetu, a także prognozowanie pogody, uznawane przez talibów za formę czarnej magii. Zabroniono też praktykowania wielu innych przejawów aktywności, niepotępianych przez Koran (m.in. uprawiania niektórych dyscyplin sportu); przywódcy ruchu uznali bowiem, że jakkolwiek czyny te same w sobie nie stanowią grzechu, to odciągają one społeczeństwo od salatu i Allaha.

Talibska policja religijna bije publicznie kobiety w Kabulu, 26 sierpnia 2001

Talibowie prześladowali też mniejszości religijne, zwłaszcza szyitów, a także nielicznych żyjących w Afganistanie chrześcijan i wyznawców hinduizmu.

8 marca 2001 talibowie, uznawszy iż przedstawianie postaci ludzkich jest sprzeczne z Koranem, zniszczyli dwa gigantyczne starożytne posągi Buddy w Bamianie. Podobny los spotkał wiele mniejszych zabytków. Akt ten został potępiony przez wiele państw muzułmańskich i ONZ.

Jednocześnie na kontrolowanych przez siebie obszarach talibowie zwalczyli chaos związany z ciągłymi sporami i walkami pomiędzy konkurującymi ze sobą frakcjami mudżahedinów, a surowe egzekwowanie prawa szariatu doprowadziło do znaczącego zmniejszenia stopnia przestępczości pospolitej i wyraźnej poprawy stanu bezpieczeństwa.

Pod rządami talibów Afganistan pozostawał jednym z największych producentów narkotyków na świecie. Mimo iż produkcja opium była oficjalnie zakazana, de facto była ona głównym źródłem finansowania rządów talibów. Trwające do 2021 działania wojenne nie przyczyniły się do zmniejszenia produkcji opium. Od 2002 odnotowuje się szybki wzrost areału przeznaczonego pod uprawy maku. W 2007 osiągnął on rekordową powierzchnię 193 000 ha[6].

Związki z międzynarodowym terroryzmem

W 1996 do Afganistanu przybył poszukiwany przez Stany Zjednoczone w związku z oskarżeniami o terroryzm przywódca Al-Kaidy Osama bin Laden, a talibowie, z którymi łączył go radykalizm poglądów, udzielili mu gościny. Już w 1998 USA zażądały od talibów wydania bin Ladena za zamachy w Kenii i Tanzanii. Talibowie odmówili, toteż w sierpniu 1998 na jeden z obozów należących do organizacji bin Ladena spadły amerykańskie pociski typu Tomahawk. W listopadzie 1999 ONZ nałożyła na Afganistan sankcje gospodarcze, również żądając wydania bin Ladena. Sankcje wzmocniono w styczniu 2001 (m.in. zakazem sprzedaży broni do Afganistanu).

Obalenie talibów

Amerykański patrol w Afganistanie

9 września 2001 Ahmad Szah Masud zginął w zamachu dokonanym przez dwóch Tunezyjczyków udających algierskich dziennikarzy. Dwa dni później zamachowcy-samobójcy dokonali ataku na cele w Stanach Zjednoczonych – budynki World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie. USA prawie natychmiast zażądały od talibów wydania Osamy bin Ladena, którego uznali za organizatora zamachów. Ci odrzucili amerykańskie żądania, więc 7 października wojska USA rozpoczęły ataki (głównie lotnicze) na ich siedziby. Korzystając z hojnej amerykańskiej i rosyjskiej pomocy, Sojusz Północny ruszył na talibów. Wielu lokalnych dowódców (w tym także Pasztuni) szybko przeszło na stronę USA, zaś siły talibów poszły w rozsypkę. 13 listopada siły sojusznicze zdobyły Kabul, co oznaczało upadek rządu talibów. Kilka tysięcy amerykańskich żołnierzy rozpoczęło polowanie na bin Ladena i mułłę Omara, jednak obaj zdołali uciec. Do stycznia 2002 siły talibów i Al-Kaidy zostały całkowicie rozbite.

Odrodzenie ruchu

Pomimo rozbicia sił talibów, część bojowników tej organizacji przeczekała amerykański atak i, korzystając z warunków terenowych kraju, ukryła się w górach, skąd rozpoczęła walkę partyzancką z afgańskim rządem i oddziałami międzynarodowymi stacjonującymi w Afganistanie. W walce tej odnosili pewne sukcesy, m.in. 6 lipca 2002 zamachowcy zastrzelili w Kabulu wiceprezydenta kraju Hadżiego Abdula Kadira. Od wiosny 2003 nasilały się ataki na wojska międzynarodowe, siły wierne władzom w Kabulu oraz organizacje humanitarne, które musiały zrezygnować z działalności w zdominowanej przez Pasztunów południowo-zachodniej części kraju. Ówcześnie talibowie działali głównie na prowincji, gdzie często kontrolowali duże obszary. Na terenach działania poza walką zbrojną z rządem prowadzili też akcje przeciw wprowadzanym przez władze centralne reformom, które uznają za sprzeczne z zasadami islamu, np. zabijali nauczycieli uczących w szkołach dla dziewcząt. W 2008 liczebność talibów była szacowana na ok. 7–11 tys. uzbrojonych bojowników i bliżej nieokreśloną liczbę ich sympatyków, dostarczających zaopatrzenie i informacje.

W marcu 2009 rząd Pakistanu zezwolił talibom na sprawowanie władzy sądowniczej w dolinie Swat (północny Pakistan)[7].

Wycofanie się wojsk Stanów Zjednoczonych z Afganistanu i umocnienie się władzy talibów

Mapa prowadzonej przez talibów ofensywy w Afganistanie w 2021 r. po ogłoszeniu wycofania się Stanów Zjednoczonych.

Na mocy porozumienia prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa i talibów zawartego 29 lutego 2020[8] Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych miały wycofać się do 31 sierpnia 2021. Prezydent USA Joe Biden przełożył datę wycofania wojsk do 11 września 2021.

Równocześnie szybko umacniała się władza talibów. Na początku sierpnia 2021 talibowie posiadali ponad 200 z 407 dystryktów (powiatów) w Afganistanie i prowadzili walkę w 110 kolejnych[9]. 15 sierpnia przejęli Kabul i kontrolowali większą część kraju[10]. Po 9 dniach ofensywy Islamski Emirat Afganistanu zdobył kontrolę nad około 95% terytorium Afganistanu. Pozostałe terytoria (mniej niż 5%) kontrolują uznawane na arenie międzynarodowej władze. Ostatnią prowincją, gdzie siły rządowe stawiają opór wobec talibów jest Pandższir[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b https://krytykapolityczna.pl/swiat/jagpda-grondecka-afganistan-talibowie-chca-znow-rzadzic/.
  2. Understanding Taliban through the prism of Pashtunwali code, CF2R.org, 2013 [zarchiwizowane z adresu 2014-08-10].
  3. The Jakarta Post, US welcomes Qatar decision on Taliban name change, The Jakarta Post [dostęp 2021-08-16] (ang.).
  4. Okrucieństwo wojny domowej, [w:] Piotr Łukasiewicz, Talibowie. Przekleństwo czy nadzieja Afganistanu, Wydawnictwo MANDO, 2022, ISBN 978-83-277-3007-7 (pol.).
  5. Jarosław Tomasiewicz: Terroryzm na tle przemocy politycznej (Zarys encyklopedyczny), Katowice 2000, s. 191.
  6. Afghanistan 2007 Annual Opium Poppy Survey. unodc.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-28)]..
  7. Powrót talibów: Obcinanie kończyn, palenie szkół. Interia.pl, 24 marca 2009. [dostęp 2009-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 sierpnia 2016)]. (pol.).
  8. USA podpisały pokój z talibami. Wycofają wojsko z Afganistanu, Bankier.pl, 29 lutego 2020 [dostęp 2021-08-08] (pol.).
  9. Talibowie zdobyli drugą w ciągu dwóch dni stolicę prowincji w Afganistanie, Onet Wiadomości, 7 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-08] (pol.).
  10. Kabul upadł. Talibowie zmieniają zdanie i chcą pełni władzy [RELACJA NA ŻYWO], Onet Wiadomości, 15 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-15] (pol.).
  11. Anna Wolska, Afganistan: Talibowie obiecują pokój, a ich najważniejsi przywódcy wracają do kraju, www.euractiv.pl, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-18] (pol.).

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Taliban beating woman in public RAWA.jpg
Autor: RAWA, Licencja: CC BY 3.0
This photo is caught from video that was recorded by RAWA in Kabul using a hidden camera. It shows two Taliban from department of Amr bil Ma-roof (Promotion of Virtue and Prevention of Vice, Taliban religious police) beating a woman in public because she has dared to remove her burqa in public.
Taliban-herat-2001.jpg
طالبان در هرات.
AfghUSpatrolDOD.jpg
U.S. Marines patrol a road in Khowst Province, Afghanistan, on Feb. 13, 2005. The Marines are assigned to Headquarters and Service Company, 3rd Battalion, 3rd Marines, and are conducting security and stabilization operations in the province.
2021 Taliban Offensive - Situation on 25 July.png
Autor: Rr016, Licencja: CC BY-SA 4.0
Map of the 2021 Taliban-led offensive in Afghanistan after the announcement of the United States' withdrawal. All credit goes to Islamic World News' work (https://english.iswnews.com).
1996afghan.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0