Tamaryszek

Tamaryszek
	; Tamaryszek francuski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	tamaryszkowate
Rodzaj	tamaryszek
	Nazwa systematyczna
	Tamarix L.; Sp. Pl. 270. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Tamarix gallica L.
Synonimy
	Tamariscus Tourn. ex Mill.; Trichaurus Arn.;
	Tamariscus Tourn. ex Mill.; Trichaurus Arn.;

Kwiaty tamaryszka chińskiego

Kwiaty tamaryszka czteropręcikowego

Tamarix usneoides w Republice Południowej Afryki

Tamaryszek (Tamarix L.) – rodzaj krzewów lub małych drzew z rodziny tamaryszkowatych. Liczy około 60^[5]–90^[6] gatunków, trudnych do delimitacji^[5] (baza taksonomiczna Plants of the World online wymienia 73 gatunki zweryfikowane^[4]). Rośliny te występują naturalnie w Eurazji i północnej Afryce na obszarze od Wysp Kanaryjskich poprzez basen Morza Śródziemnego i Azję, po Chiny na wschodzie^[5]^[7]. Jeden gatunek rośnie także w południowo-zachodniej Afryce^[7]. Tamaryszki zostały szeroko rozprzestrzenione jako rośliny ozdobne i wiatrochronne, mało wymagające i znoszące warunki pustynne^[7]. W wyniku introdukcji stały się inwazyjne w Australii i Nowej Zelandii, na Hawajach, w Ameryce Północnej^[a] i Południowej^[5]^[8].

Są to rośliny drzewiaste rosnące na piaskach i żwirach wzdłuż wybrzeży morskich, na pustyniach oraz na żwirowych brzegach i wysychających korytach rzek na obszarach górskich^[7].

Nazwa naukowa wywodzona jest z arabskiego słowa tamr oznaczającego „drzewo o ciemnej korze”^[8] lub od nazwy rzeki Tamaris w Hiszpanii^[9].

Morfologia

Pokrój: Okazałe krzewy lub niskie drzewa do 10 m^[7], zwykle o krótkim pniu^[10] i silnie rozgałęzionej^[6], ale luźnej koronie, tworzonej przez cienkie, często przewisające pędy^[10]. Pędy zazwyczaj są nagie i w dwojakiej postaci – trwałe i drewniejące oraz zielone, asymilacyjne, zrzucane zimą^[6].
Liście: Drobne, łuskowate, gęsto dachówkowato osadzone na pędach, siedzące^[6], czasem obejmujące łodygę (T. tetragyna) lub nawet pochwiaste (T. aphylla)^[8], zwykle opadające na zimę^[7]^[6]. W liściach znajdują się gruczołki wydzielające sól^[6].
Kwiaty: Obupłciowe, rzadko jednopłciowe, drobne^[6], ale bardzo liczne^[7], zebrane w kłosowate grona, często tworzące szczytowe wiechy na zeszłorocznych lub tegorocznych pędach^[6]. Kwiaty wsparte są jedną przysadką. Kielich złożony z 4 lub 5 działek, czasem mięśniejących, całobrzegich lub ząbkowanych. Płatki w liczbie odpowiadającej liczbie działek, trwałe (zasychają i stają się papierzaste^[7]) lub odpadające po kwitnieniu^[6]. Zwykle są różowe i osiągają ok. 3 mm długości, maksymalnie 6 mm^[7]. Pręciki w liczbie 4–5 naprzeciwległe działkom kielicha lub bardzo liczne. Nitki pręcików zwykle wolne, pylniki kształtu sercowatego, pękają podłużnymi szczelinami. Zalążnia powstaje z 3 lub 4 owocolistków, ma kształt stożkowaty i zawiera liczne zalążki. Szyjki słupka są trzy lub cztery, zwieńczone są główkowatymi znamionami^[6].
Owoce: Suche, stożkowate torebki otwierające się odosiowo, z bardzo drobnymi nasionami^[6]. Nasiona z włoskami na jednym końcu^[11].

Biologia i ekologia

Krzewy bardzo wytrzymałe na suszę, znaczne zasolenie gleby, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Wymagają stanowisk słonecznych, gleb lekkich, piaszczystych. W naturze rosną często w wyschniętych korytach rzek na glebach zasolonych^[10]. Kwiaty zapylane są przez owady. Nasiona rozsiewane są przez wiatr^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny tamaryszkowatych (Tamaricaceae)^[2].

Wykaz gatunków^[4]

Tamarix africana Poir.
Tamarix alii Qaiser
Tamarix amplexicaulis Ehrenb.
Tamarix androssowii Litv.
Tamarix aphylla (L.) H.Karst. – tamaryszek bezlistny
Tamarix aralensis Bunge
Tamarix arborea (Sieber ex Ehrenb.) Bunge
Tamarix arceuthoides Bunge – tamaryszek jałowcowaty
Tamarix aucheriana (Decne. ex Walp.) B.R.Baum
Tamarix austromongolica Nakai
Tamarix baluchistanica Qaiser
Tamarix boveana Bunge
Tamarix brachystachys Bunge
Tamarix canariensis Willd.
Tamarix chinensis Lour. – tamaryszek chiński
Tamarix dalmatica B.R.Baum
Tamarix dioica Roxb. ex Roth
Tamarix dubia Bunge
Tamarix duezenlii Çakan & Ziel.
Tamarix elongata Ledeb.
Tamarix ericoides Rottler & Willd.
Tamarix florida Bunge
Tamarix gallica L. – tamaryszek francuski
Tamarix gansuensis H.Z.Zhang ex P.Y.Zhang & M.T.Liu
Tamarix gennessarensis Zohary
Tamarix gracilis Willd.
Tamarix hampeana Boiss. & Heldr.
Tamarix hispida Willd.
Tamarix hohenackeri Bunge
Tamarix humboldtiana Akhani, Borsch & N.Samadi
Tamarix indica Willd.
Tamarix jintaensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
Tamarix jordanis Boiss.
Tamarix karelinii Bunge
Tamarix kasahorum Gorschk.
Tamarix kermanensis B.R.Baum
Tamarix komarovii Gorschk.
Tamarix korolkowii Regel & Schmalh.
Tamarix kotschyi Bunge
Tamarix kutchensis B.V.Shetty & R.P.Pandey
Tamarix laxa Willd.
Tamarix leptopetala Bunge
Tamarix leptostachya Bunge
Tamarix litwinowii Gorschk.
Tamarix macrocarpa (Ehrenb.) Bunge
Tamarix mascatensis Bunge
Tamarix meyeri Boiss.
Tamarix minoa J.L.Villar, Turland, Juan, Gaskin, M.A.Alonso & M.B.Crespo
Tamarix mongolica Nied.
Tamarix negevensis Zohary
Tamarix nilotica (Ehrenb.) Bunge
Tamarix octandra Bunge
Tamarix pakistanica Qaiser
Tamarix palaestina Bertol.
Tamarix parviflora DC.
Tamarix passerinoides Delile ex Decne.
Tamarix pycnocarpa DC.
Tamarix ramosissima Ledeb. – tamaryszek rozgałęziony
Tamarix rosea Bunge
Tamarix sachensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
Tamarix salina Dyer
Tamarix sarenensis Qaiser
Tamarix senegalensis DC. – tamaryszek mannowy
Tamarix smyrnensis Bunge
Tamarix stricta Boiss.
Tamarix sultanii Qaiser
Tamarix szovitsiana Bunge
Tamarix taklamakanensis M.T.Liu
Tamarix tarimensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
Tamarix tenuissima Nakai
Tamarix tetragyna Ehrenb.
Tamarix tetrandra Pall. ex M.Bieb. – tamaryszek czteropręcikowy
Tamarix usneoides E.Mey. ex Bunge

Zastosowanie

Ze względu na znoszenie gleb zasolonych i warunków pustynnych (gleb piaszczystych, suszy, zasypywania^[11]) tamaryszki stosowane są w nasadzeniach wiatrochronnych na wybrzeżach i terenach pustynnych^[7], sadzone są dla umacniania piasków^[11]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach i terenach zieleni publicznej. Ze względu na pokrój i znoszenie cięcia – mogą być formowane w efektowne drzewka o płaczącym pokroju^[7]. Do częściej uprawianych jako ozdobne należy tamaryszek chiński, którego pędy wykorzystywane są też w plecionkarstwie^[5], oraz tamaryszek czteropręcikowy^[11] i rozgałęziony (dwa ostatnie spotykane są najczęściej w Polsce^[12]). Ze względu na ażurowe korony, drobne ulistnienie i różowe zabarwienie są cenione w do stosowania w zestawieniach kontrastowych. Są to też rośliny miododajne^[12].

Galasy powstające na tarmaryszkach, cechujące się dużą zawartością taniny, stosowane są do garbowania skór owczych i kozich oraz barwienia ich na kolor różowy do purpurowego^[11]. Także kora tamaryszków zawiera duże ilości taniny i jest wykorzystywana z tego powodu leczniczo. Na pędach tamaryszka mannowego T. senegalensis (syn. T. mannifera) ukłucia czerwców powodują powstawanie słodkiej wydzieliny zwanej manną, wykorzystywanej w medycynie ludowej^[11] i utożsamianą z biblijną manną^[13].

Kwiatostany tamaryszka bezlistnego wykorzystywane są jako ozdoba włosów przez kobiety w Indiach^[11].

Uwagi

↑ Zob. Tamaryszek w Ameryce Północnej(ang.)

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
↑ ^a ^b ^c Tamarix L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 903-904. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Tamarix Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 146. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c John F. Gaskin: Tamarix Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
↑ Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-27].
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 50-51. ISBN 83-7079-779-2.
↑ ^a ^b WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Dendrologia, JakubJ. Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 414-415, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709 .
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[u1-8] Zob. Tamaryszek w Ameryce Północnej(ang.)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].

[powo-4] Tamarix L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-25].

[mabb-5] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 903-904. ISBN 978-1-107-11502-6.

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Tamarix Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 146. ISBN 0-333-73003-8.

[america-9] John F. Gaskin: Tamarix Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].

[10] Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-27].

[botanica-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[encyk-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 50-51. ISBN 83-7079-779-2.

[seneta-13] WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Dendrologia, JakubJ. Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 414-415, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709 .

[rb-14] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne