Taran (okrętownictwo)

Taran – element dzioba w konstrukcji dawnych okrętów, służący do zatapiania nieprzyjacielskich okrętów poprzez taranowanie, czyli uderzenie własnym okrętem we wrogi.

Historia

Taran na dziobie repliki okrętu antycznego (ateńskiej triery)

Taran stosowany był pierwotnie w starożytności na okrętach wiosłowych, m.in. greckich, fenickich i rzymskich. Upowszechnił się około XII/XI wieku p.n.e^[1]. Miał postać wydłużonego pod wodą i zaostrzonego dziobu okrętu (ostrogi) lub wystającej, zaostrzonej i okutej brązem belki. Z czasem stosowano też zdobione ostrogi lub kształty głów zwierząt^[1]. Taran umieszczano na linii wodnej lub pod wodą i jego zadaniem było przebicie burty atakowanego okrętu pod wodą, co powodowało jego zatonięcie. W epoce okrętów żaglowych statki nie miały taranu z uwagi na małą przydatność tego sposobu walki na żaglowcach. Pozostał on jednak na wciąż stosowanych w średniowieczu galerach, np. bizantyjskich. Przedstawienia z IX wieku ukazują jeszcze tarany podwodne, ale zaczęły już wówczas dominować tarany nadwodne, służące do niszczenia wioseł okrętów^[1]. W tym charakterze broń ta była stosowana do drugiej połowy XVII wieku, kiedy wzrost roli artylerii i zmiana zadań galer spowodowały całkowite odejście od taktyki taranowania^[1].

Schemat uderzenia taranem własnego okrętu w jednostkę pływającą wroga

Ponownie zaczęto stosować taran na okrętach w połowie XIX wieku, gdy żagle zastąpiono maszynami parowymi, które uniezależniły manewrowanie okrętem od wiatru. Wpływ miało także powstanie okrętów pancernych, chronionych przez pociskami^[1]. Pierwsze jednostki, które ponownie wyposażono w taran, to dwa budowane od 1859 roku francuskie pancerniki typu Magenta oraz konfederacki okręt CSS „Manassas” z 1861 roku z wojny secesyjnej w Ameryce^[2]. Począwszy od 1861 roku, podczas starć na rzekach i wodach przybrzeżnych wojny secesyjnej doszło do licznych przypadków taranowania, nawet przez jednostki nie posiadające specjalnego taranu^[3]. Korzystne ku temu warunki stwarzały walki na ograniczonych przestrzeniach, gdy okręty nie miały możliwości swobodnego manewrowania, na przykład podczas walk na Missisipi^[4]. W przypadku płaskodennych okrętów rzecznych z reguły nie miały one taranów w kształcie ostróg, gdy wystarczało samo wzmocnienie dziobu^[5].

Taran na dziobie angielskiego taranowca HMS "Polyphemus" (1881)

Na ponowne szerokie wprowadzenie taranu do konstrukcji okrętów pełnomorskich wywarły wpływ błędnie zinterpretowane wnioski z bitwy pod Lissą w 1866 roku, kiedy starły się dwie pełnomorskie eskadry^[6]. W ciągu całej bitwy jednak podjęto 13 prób taranowania, z czego skuteczne okazały się tylko dwie, a zatonął tylko jeden zaatakowany drewniany okręt („Re d'Italia”)^[6]. Przez pewien czas istniała nawet klasa okrętów, której podstawowym przeznaczeniem było taranowanie okrętów wroga (taranowce)^[5]. XIX-wieczny taran miał postać wzmocnionego dziobu okrętu, wydłużonego w ostrogę w części podwodnej. Wykonany był z żelaza, następnie odlewanej stali, ewentualnie brązu^[5]. W praktyce jednak nowoczesna wojna morska już tylko sporadycznie stwarzała możliwości taranowania wroga. Wobec celu zachowującego możliwość manewrowania, trafienie w okręt, najlepiej niemal pod kątem prostym, było bardzo trudne i w dużej mierze zależało od błędu lub zbiegu okoliczności^[7]. Z drugiej strony paradoksalnie taran stał się przyczyną wielu zatopień własnych okrętów w kolizjach spowodowanych w szyku. W latach 1868–1903 zdarzyło się ich co najmniej 16, z czego sześć zakończonych zatopieniem okrętów^[7]. Bitwa pod Lissą była zarazem ostatnim starciem, w którym taktyka taranowania odegrała istotną rolę^[6].

Dziób brytyjskiego niszczyciela uszkodzony po przypadkowym taranowaniu niemieckiego U-Boota (II wojna światowa)

Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku powszechnie jeszcze stosowano dziobnicę w formie taranowej (wystającą do przodu w części podwodnej), lecz z reguły nie pełniła ona już funkcji taranu, nie będąc odpowiednio wzmocniona. Między innymi w przypadku okrętów francuskich, mających szczególnie długie dziobnice taranowe, nie miały one w rzeczywistości służyć do walki, lecz celem takiego rozwiązania było zmniejszenie ciężaru części dziobowej poprzez skrócenie górnej części dziobu, przy zachowaniu dobrej dzielności morskiej^[8]. W konstrukcji okrętów liniowych zaprzestano ostatecznie stosować dziobnicę taranową po I wojnie światowej, na okrętach lżejszych klas (krążowniki, niszczyciele) – jeszcze przed jej wybuchem.

Podczas I i II wojny światowej nadal sporadycznie stosowano taranowanie w taktyce walki morskiej, lecz wyłącznie w szczególnych okolicznościach, zwłaszcza przy zwalczaniu okrętów podwodnych, i nie dotyczyło ono atakujących okrętów (korwet, niszczycieli) wyposażanych w taran^[9].

Zobacz też

• taran (machina oblężnicza)
• taranowiec

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Olender. Zastosowanie taranu w działaniach bojowych. „Morze, Statki i Okręty”. 9/2008. XIII (81), wrzesień 2008. Magnum X. ISSN 1426-529X.