Tarcza (uzbrojenie)

Ten artykuł od 2020-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Tarcza (XV w.)

Tarcza (od starofranc. targe); staropol. szczyt^[1] – obronna część uzbrojenia używana przez formacje konne i piesze.

Wyrabiana z drewna, kory, wikliny lub skóry, a z czasem głównie z drewna powlekanego skórą, często obijanego metalem lub skórą, później także w całości z metalu, współcześnie także z tworzyw sztucznych. Była używana co najmniej od okresu brązu, w starożytności i w średniowieczu, tracąc na znaczeniu po wprowadzeniu broni palnej przez piechotę i jazdę, stosowana w specjalnych sytuacjach także współcześnie.

W dziejach Europy

Tę sekcję od 2020-06 należy dopracować: wymaga ona znacznego rozwinięcia z uzupełnieniem brakujących informacji historycznych poczynając od starożytności. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Tarcza rzymska (scutum)

Tarcza występowała w różnych kształtach i rozmiarach. W starożytnym Rzymie wojska stosowały następujące rodzaje tarcz: scutum, clipeus, parma.

W europejskiej historii występowały również tarcze^[1]:

• paradne lub ceremonialne – nieochronne, dekoracyjne, używane jedynie jako ozdoba w celach reprezentacyjnych;
• normandzkie – bojowe, o charakterystycznym kształcie migdała;
• szermiercze – wykorzystywane wyłącznie w szermierce;
• węgierskie – huzarskie, w kształcie ptasiego skrzydła.

Wielkie tarcze germańskie, drewniane lub plecione z wikliny, były najczęściej czworokątne i pokryte skórą. Przypuszcza się, że kształt wczesnych tarcz miał związek z taktyką walki. Europejscy wojownicy piesi stosowali zazwyczaj tarcze okrągłe, wyposażone w umbo chroniące znajdującą się za nim dłoń^[2], jeźdźcy używali raczej tarcz dłuższych, owalnych, później migdałowatych, lepiej chroniących sylwetkę konnego wojownika^[3]. Znane z licznych i dość dobrze zachowanych wykopalisk tarcze skandynawskie z początków naszej ery i wczesnośredniowieczne tarcze wikińskie były zazwyczaj okrągłe, wykonane z kilku desek różnego rodzaju drewna, najczęściej wyposażone w umbo, wzmacniane drobnymi okuciami, niekiedy z okutym rantem. Niektóre egzemplarze były oklejane jednostronnie, obustronnie lub na krawędziach skórą, o średnicy od ok. 80 do 100 cm^[4]. Tarcze wikińskie były z reguły malowane^[5]. Tarcze słowiańskie z tego okresu, zwane szczytami, były często tarczami jeźdźców, wydłużonymi pionowo, do formy owalu. Zabytki ikonograficzne pokazują, że stosowanie tych typów tarcz nie było regułą, m.in. pruscy wojownicy piesi na Drzwiach Gnieźnieńskich przedstawieni są z tarczami owalnymi. W XII i XIII w Zachodniej Europie popularne stają się tarcze normandzkie, spiczaste u dołu (wysokości. od ok. 120 do 180 cm, szerokości ok. 80 do 90 cm), zdobione jaskrawymi malowidłami, często o motywach fantastycznych zwierząt, znane m.in. z tkaniny z Bayeux. Z czasem tarcze zaczęły się zmniejszać, przybierając kształt zbliżony do trójkąta.

W Polsce

Tarcza husarska tzw. węgierska (XVI w.)

Wytwórców tarcz nazywano w średniowiecznej Polsce „szczytnikami” od staropolskiej nazwy tarczy – „szczytu”^[1][6]. Szczytnikami nazywano również w piastowskiej Polsce żołnierzy walczących pieszo, uzbrojonych we włócznie, miecze i topory chroniących się tarczami. W Polsce istnieje wiele miejscowości, których nazwy wywodzą się od wytwórców tarcz, m.in. dawna wieś służebna Szczytniki we Wrocławiu^[7].

Od XVI wieku, wraz z rozwojem i zmianami w uzbrojeniu, tarcza traciła stopniowo na znaczeniu.

Współcześnie tarcza bywa używana przez siły porządkowe: policję i milicję.

Zobacz też

• ancile
• epizema
• hoplon
• kałkan
• pawęż
• pluteje
• puklerz
• salawaku
• tarcza Amazonek
• tarcza herbowa
• umbo

Przypisy

Bibliografia

• Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.