Tarnów (gmina wiejska)
| gmina wiejska | |||||
 Siedziba Urzędu Gminy Tarnów. Ulica Krakowska. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| TERC | 1216092 | ||||
| Siedziba | |||||
| Wójt | Grzegorz Kozioł | ||||
| Powierzchnia | 82,7[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość | 311 osób/km²[1] os./km² | ||||
| Nr kierunkowy | (+48) 14 | ||||
| Tablice rejestracyjne | KTA | ||||
Adres urzędu: ul. Krakowska 1933-100 Tarnów | |||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||
 50°01′N 20°59′E/50,012500 20,988333 | |||||
| Strona internetowa | |||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||
Portal  Polska | |||||
Tarnów – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie tarnowskim.
Do gminy wiejskiej Tarnów nie należy jej siedziba – miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.
Historia
Przed wiekami, jak wynika z badań archeologicznych, prowadzonych m.in. przez archeologa z Tarnowca, Jerzego Okońskiego, teren obecnej gminy Tarnów, był miejscem pierwszego osadnictwa w tym rejonie. W Zawadzie odkryto największe w Polsce południowej wczesnośredniowieczne grodzisko, a w Tarnowcu miejsce, na którym pierwotnie znajdowała się osada Tarnów Mały. Z czasem, miasto Tarnów powstało na obecnie zajmowanym terenie. Z terenem gminy graniczy także średniowieczny zamek Leliwitów Tarnowskich, którego ruiny znajdują się na północnych zboczach Góry Św. Marcina. O bogatej historii tej ziemi świadczą jednak nie tylko liczne stanowiska archeologiczne, ale także wspaniałe zabytki, zaskakujące różnorodnością stylów, począwszy od gotyku, przez barok po klasycyzm, co szczególnie przejawia się w architekturze budowli sakralnych.
Zabytki
.jpg)
Obiekty wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego[3]:
Zabytki sakralne
Kościół św. Marcina Biskupa w Zawadzie
Gotycki, drewniany kościół w Zawadzie, zbudowany w XV wieku, a następnie przebudowany w XVI wieku. Świątynia konstrukcji zrębowej, kryta gontem[4]. We wnętrzu świątyni znajdują się m.in. barokowy ołtarz z 16-wiecznym obrazem przedstawiającym św. Marcina, późnogotyckie płaskorzeźby oraz krucyfiks z XVI wieku.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Porębie Radlnej
Murowany z cegły, neogotycki i neoromański kościół w Porębie Radlnej, zbudowany w latach 1904–1905. Świątynia z trójnawową orientowaną bazyliką z transeptem oraz trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Wnętrze urządzone jest głównie w stylu neogotyckim[5].
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze
Kościół w Zbylitowskiej Górze ufundowany przez Mikołaja Zbylitowskiego w 1464. Doszczętnie zniszczony podczas ostrzału w czasie I wojny światowej. Odbudowany w latach 1916–1922 z wykorzystaniem zachowanych murów prezbiterium, zakrystii i kaplicy. Najcenniejszym zabytkiem wyposażenia kościoła jest alabastrowa płyta nagrobna z XVI w., z leżącą postacią jednego ze Zbylitowskich. Przy kościele wolno stojąca, murowana dzwonnica z półkolistymi arkadami w wyższej kondygnacji[6].
Dwory
Dwór w Zbylitowskiej Górze
W skład zespołu dworsko-parkowego w Zbylitowskiej Górze wchodzą dwór, oranżeria, oficyna oraz park. Murowany dwór w stylu klasycystycznym został wybudowany dla Franciszka Moszczeńskiego po roku 1830, później był siedzibą rodu Żabów[7]. Obiekt parterowy, dwutraktowy z portykiem o sześciu filarach od frontu. Na zwieńczeniu widoczne są kartusze z herbami Nałęcz i Szreniawa.
Dwór w Zgłobicach
Dwór w Zgłobicach otoczony jest parkiem z aleją dojazdową obsadzoną kasztanami[8]. Dwór w stylu klasycystycznym zbudowano w XIX wieku, jest to budynek murowany, parterowy, w części podpiwniczony. W skład zespołu dworsko-parkowego wchodzą też dwie oficyny z XIX wieku.
Cmentarze wojenne
Z okresu I wojny światowej
- cmentarz wojenny nr 175 w Porębie Radlnej
- cmentarz wojenny nr 180 w Tarnowcu
- cmentarz wojenny nr 196 w Koszycach Małych
- cmentarz wojenny nr 198 w Błoniu
- cmentarz wojenny nr 204 w Woli Rzędzińskiej
- cmentarz wojenny nr 205 w Jodłówce-Wałkach
Z okresu II wojny światowej
- cmentarz wojenny Buczyna – miejsce masowych egzekucji i pochówku ofiar zbrodni wojennej. Cmentarz znajduje się w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze. W 1998 roku urządzono tu ścieżkę upamiętniającą tragiczne wydarzenia z czasów II wojny światowej[9].
Położenie geograficzne
Ukształtowanie terenu gminy jest bardzo zróżnicowane, gdyż jej południowa część znajduje się na obszarze Pogórza Karpackiego, natomiast część północna – na obszarze równinnej Kotliny Sandomierskiej. Granicą między tymi regionami geograficznymi są międzynarodowe trakty: droga nr 4 i równoległą do niej trakcja kolejowa, łączące wschodnią i zachodnią granice Polski[10].
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[11] gmina Tarnów ma obszar 82,81 km², w tym:
- użytki rolne: 71%
- użytki leśne: 13%
Gmina stanowi 5,85% powierzchni powiatu.
Demografia
Płeć i gęstość zaludnienia
Dane z 31 grudnia 2017 roku[12]
| Opis | Ogółem | Mężczyźni | Kobiety | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 25 909 | 100 | 13 136 | 50,7 | 12 773 | 49,3 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 311 | 158 | 153 | |||
Liczba ludności
- 1995 – 19 578
- 1996 – 19 734
- 1997 – 20 045
- 1998 – 20 298
- 1999 – 21 205
- 2000 – 21 403
- 2001 – 21 679
- 2002 – 21 914
- 2003 – 22 233
- 2004 – 22 676
- 2005 – 22 945
- 2006 – 23 180
- 2007 – 23 384
- 2008 – 23 492
- 2009 – 23 788
- 2010 – 24 070
- 2011 – 24 541
- 2012 – 24 844
- 2013 – 25 052
- 2014 – 25 254
- 2015 – 25 557
- 2016 – 25 709
- 2017 – 25 909
- 2018 – 26 028
- 2019 – 26 202
- 2020 – 26 224
- 2021 – 26 405 [13]
Wykres zmian liczby ludności
Piramida wieku mieszkańców gminy Tarnów w 2014 roku[14]
Miejscowości i sołectwa
W gminie Tarnów znajduje się 14 miejscowości i 15 sołectw. Są to:
- Biała,
- Błonie,
- Jodłówka-Wałki,
- Koszyce Małe,
- Koszyce Wielkie,
- Łękawka,
- Nowodworze,
- Poręba Radlna,
- Radlna,
- Tarnowiec,
- Wola Rzędzińska (2 sołectwa),
- Zawada,
- Zbylitowska Góra,
- Zgłobice.
Do gminy Tarnów nie należy miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.
Sąsiednie gminy
Z gminą Tarnów sąsiadują następujące gminy:
Transport publiczny
Na terenie gminy Tarnów kursuje 10 linii autobusowych. Do Białej kursuje linia nr 3 (miejska), a pozostałe są obsługiwane w ramach Gminnej Komunikacji Publicznej. System GKP na terenie gminy składa się z 9 linii autobusowych: T08, T10, T13, T22, T24, T25, T27, T29 oraz T39.
Przypisy
- ↑ a b Gmina Tarnów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2017-11-27] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31.12.2019. GUS, 2020. [dostęp 2020-10-17].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie.
- ↑ Marek Sztorc, Zawada, kościół św. Marcina, www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Marek Sztorc, Poręba Radlna, kościół śś. Piotra i Pawła, tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Marek Sztorc, Zbylitowska Góra, kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Zbylitowska Góra – dwór Żabów, eksploratorzy.com.pl [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Historia Dworu w Zgłobicach, „Hotel Dwór Prezydencki w Zgłobicach” [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Las Buczyna – miejsce egzekucji i pochówku ofiar Zagłady, www.sztetl.org.pl [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ http://www.gmina.tarnow.pl/sesje/2008/strategia_2008-15.pdf.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2019-12-13] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Icon representing an increase, consisting of a green-colored, up-pointing triangle.
Autor: DentArt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Las Buczyna. Miejsce kaźni i cmentarz z okresu II wojny światowej w Zbylitowskiej Górze.
(c) Tarnowskie Rudery, CC BY-SA 3.0
Pałac Meliniarzy w Radlnej
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, Wola Rzędzińska 435, powiat tarnowski, Małopolska
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
I wojna światowa, Cmentarz wojenny nr 196 Rzuchowa, Koszyce Małe, powiat tarnowski, Małopolska
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tarnów - Urząd Gminy Tarnów przy ul. Krakowskiej
Autor: Paweł Tucki, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poręba Radlna - kościół parafialny p.w. śś. Piotra i Pawła (zabytek nr A-425 z 30.12.1974)
.png)
Autor: Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Tarnów, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa Gminy Tarnów
Autor: DentArt, Licencja: CC BY 3.0
Zbylitowska Góra, Budynek dworu (zespół dworski z XIX wieku w Zbylitowskiej Górze)
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
I wojna światowa, Cmentarz wojenny nr 175 Poręba Radlna, Poręba Radlna powiat tarnowski, Małopolska
Autor: Marcin Kuna, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zawada - kościół pw. św. Marcina, widok od zachodu (zabytek nr A-138)
Autor: Wuhazet, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zgłobice - dwór Marszałkowiczów
Autor: Marcin Kuna, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zbylitowska Góra - kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, widok od południa (zabytek nr A-421)
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców gminy Tarnów, 2014
Autor: DentArt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz wojenny nr 180 w Tarnowcu. Nagrobki.