Tarnawscy herbu Sas

Komitat Maramaros na mapie Wielkich Węgier

Herb Sas (Drag)

Tarnawscy – polski ród szlachecki herbu Sas wywodzący się z wołoskiego szczepu Dragów-Sasów z komitatu Máramaros w Królestwie Węgier.

Historia

Jan Długosz tak pisał o przodkach tego rodu: „Genus Waalchicum ex montibus et silvis provinciarum Russia, gui Poloniny nuncupantur duceus originem viri simplices, veraces, virtuosi, avduces, robusti, nullum officium petentes, sed offusores sanguinis”^[1].

Ruś Czerwona przyłączona do Polski w 1340 roku odpadła od Królestwa po śmierci Kazimierza Wielkiego i weszła w skład Królestwa Węgier. W tym czasie ród Dragów-Sasów, na zaproszenie króla Węgier Ludwika Wielkiego, rozpoczął kolonizację Rusi Czerwonej. Pierwsi przedstawiciele Dragów Sasów pojawili się na Rusi Halickiej w 1359 roku^[2]. W 1387 roku królowa Jadwiga Andegaweńska ponownie przyłączyła Ruś Czerwoną do Polski. W 1434 roku z Rusi Czerwonej utworzono województwo ruskie, wchodzące w skład Królestwa Polskiego.

Jeden ze szczepów Dragów-Sasów skolonizował obszar dolnej Osławy. Ród Tarnawskich w okresie istnienia Korony Królestwa Polskiego, a potem Rzeczypospolitej Obojga Narodów był jednym z najznamienitszych na ziemi sanockiej.

Nazwisko Tarnawski występowało głównie wśród szlachty w województwie ruskim. Geograficzny zasięg jego występowania nie zmienił się w okresie panowania austriackiego (1772-1918), ani w okresie II Rzeczypospolitej. Dopiero w wyniku wypędzeń Polaków z Małopolskiej Wschodniej po 1944 roku, nazwisko Tarnawski pojawiło się na Ziemiach Odzyskanych, głównie w miastach Dolnego Śląska, gdzie osiedliła się większość wygnańców.

Biogramy w polskiej Wikipedii (według daty urodzin)

• Mikołaj z Tarnawy (ok. 1380 – ok. 1450) – protoplasta rodu
• Stanisław Tarnawski (ok. 1480 – ok. 1560) – kanonik przemyski
• Stanisław Tarnawski (ok. 1540 – ok. 1605) – chorąży sanocki
• Krzysztof Tarnawski (ok. 1540 – ok. 1610) – rotmistrz królewski, uczestnik wyprawy Batorego przeciw Moskwie
• Leonard Tarnawski (1845-1930) – poseł na Sejm galicyjski i Sejm Ustawodawczy (1919–1922), jeden z twórców konstytucji marcowej
• Apolinary Tarnawski (1851-1943) – lekarz, pionier ziołolecznictwa
• Wincenta Tarnawska z d. Waygart (1854-1943) - żona Leonarda, działacz społeczny
• Mieczysław Tarnawski (1866-1928) - ksiądz, profesor, historyk Kościoła, kapelan wojskowy, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920, kawaler Orderu Virtuti Militari
• Rudolf Tarnawski (1869-1946) – oficer austro-węgierski, polski generał
• Władysław Tarnawski (1885-1951) – filolog anglista, tłumacz wszystkich dzieł Szekspira, działacz antykomunistyczny
• Wit Tarnawski (1894-1988) – lekarz, pisarz, krytyk literacki
• Stefan Tarnawski (1898-2001) - żołnierz AK, powstaniec warszawski, lekarz
• Kazimierz Tarnawski (1899-1940) - kapitan Wojska Polskiego, zamordowany w Katyniu
• Antoni Tarnawski (1902-1940) - nauczyciel, por. piechoty rez., zamordowany w Charkowie
• Julian Tarnawski (1908-1940) - sędzia, por. piechoty rez., zamordowany w Katyniu
• Tadeusz Tarnawski (1923-1987) - żołnierz lwowskiego okręgu AK, sybirak, pisarz
• Adam Tarnawski (ur. 1923) – artysta malarz, twórca kodyzmu
• Mieczysław Tarnawski (1924-1997) - aktor
• Józef Tarnawski (1924-1975) – żołnierz partyzantki antykomunistycznej w oddziale "Ognia"
• Tadeusz Tarnawski (1926-2011) - żołnierz lwowskiego okręgu AK, inżynier, wykładowca uniwersytecki
• Jerzy Tarnawski (1945-) – nauczyciel, historyk
• Elżbieta Tarnawska (1975-) - nauczyciel, teolog

Przypisy

Bibliografia

• Darowski-Weryha A., Znaki pieczętne ruskie. Noty heraldyczne, Paryż 1862.
• Dąbkowski P., Szkice z życia szlachty sanockiej w XV stuleciu, [w:] Rocznik Heraldyczny, VI, 1923.
• Dąbkowski P., Wędrówki rodzin szlacheckich. Karta z dziejów szlachty halickiej, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, Lwów 1925.
• Dobrzański-Demkowicz B., Szlachta zagrodowa Ziemi Czerwieńskiej. Jej pochodzenie i przeszłość, Stanisławów 1938.
• Fastnacht A., Osadnictwo Ziemi Sanockiej 1340-1650, Wrocław 1962.
• Fastnacht A., Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, część 1, Brzozów 1991.
• Fastnacht A., Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, część 2, Brzozów- Wzdów-Rzeszów 1998.
• Gawroński F. R., Stare rusko-polskie rody na Rusi do końca XVI w., Przew. Nauk.-Liter., 1918.
• Gorzkowski M., O rusińskiej i rosyjskiej szlachcie, Kraków 1876.
• Horoszkiewicz R., Szlachta zaściankowa na ziemiach wschodnich. Warszawa 1936.
• Hruszewski M., Szlachta ukraińska w Galicji na przełomie XVI i XVII w., [w:] Z dziejów Ukrainy, pod red. W. Lipińskiego. T. XXIV, Kijów 1912.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
• Jabłonowski A., Źródła Dziejowe, t. XVIII, cz. II, s. 287-288.
• Jastrzębski St., Kim jesteśmy? O szlachcie zagrodowej w Małopolsce Wschodniej, Przemyśl 1939.
• Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000.
• Kucharski W., Ludność ziemi sanockiej na schyłku XVIII w. (na podstawie urzędowego protokołu Magistratu sanockiego). Przyczynek do historii Sanoka, Sanok 1907.
• Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Zabytki Dziejowe, t. VI, z. 1, Lwów 1938.
• Marcinek R., Ślusarek K., Materiały do genealogii szlachty galicyjskiej, cz. I: A-K, Kraków 1996.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584 wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, Kraków 1858
• Piekosiński F., O źródłach heraldyki ruskiej, [w:] Rozprawy Akademii Umiejętności Wydział Historyczno-Filozoficzny, seria 2, T. 13, Kraków 1899.
• Polaczkówna H., Fundacje dla potomków szlachty galicyjskiej, [w:] Miesięcznik Heraldyczny, R. 14, 1935.
• Prochaska A., Ze źródeł do genealogii szlachty województwa ruskiego, [w:] Miesięcznik Heraldyczny, R. 6, 1913.
• Pulnarowicz W., Rycerstwo polskie Podkarpacia (Dawne dzieje i obecne obowiązki szlachty zagrodowej na Podkarpaciu), Przemyśl 1937.
• Sas P. (Prószyński Marceli), Szlachta zagrodowa, Lwów b.r.w.
• Sochaniewicz K., W sprawie heraldyki ruskiej i badań nad rozsiedleniem szlachty na ziemiach ruskich, Poznań 1925.
• Ślusarek K., Szlachta w Galicji Wschodniej na przełomie XVIII i XIX wieku. Rozmieszczenie terytorialne i liczebność, "Studia Historyczne", z. 2, R. XXXIV, 1991.
• Ślusarek K., Jahniszczak W., Szlachta w misteczkach Hałyczyny w kinci XVIII st. Początku XIX st., [w:] Aktualni problemy rozwytku mist ta miśkoho samowriaduwannia (istoria i suczasnist), Równe 1993.
• Ślusarek K., Drobna szlachta w Galicji 1772-1848, Kraków 1994.
• Tarnawski A., Szlachta zagrodowa w Polsce południowo-wschodniej (materiały do bibliografii), Lwów 1938.
• Tarnawski A., Bibliografia szlachty zagrodowej Małopolski Wschodniej, Lwów 1938.
• Trzecieski J., Pamiętniki i wspomnienia z sanockiej ziemi. Cz. I. Krosno 1907.
• Trzyna E., Ziemia Sanocka i struktura jej własności feudalnej od połowy XVI do drugiej połowy XVII wieku, "Rocznik Województwa Rzeszowskiego", 9, 1978.
• Wyrostek L., Ród Dragów - Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej, Kraków 1932.
• Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, pod red. M. Parczewskiego i S. Czopka, Rzeszów 1996.
• Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, Lwów 1857.
• Tom 1. Ziemia przemyska, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej z 1628 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Przemyśl-Rzeszów 1997; część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej z 1651 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś; Przemyśl-Rzeszów 1997; część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej z 1658 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś; Przemyśl-Rzeszów 1999; część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej z 1674 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Przemyśl-Rzeszów 2000.
• Tom 2. Ziemia sanocka, część 1. Rejestr poborowy ziemi sanockiej z 1640 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Przemyśl-Rzeszów 1998; część 2. Rejestr poborowy ziemi sanockiej z 1655 roku, wyd. Z. Budzyński, K. Przyboś, Przemyśl-Rzeszów 1999.

Zobacz też

• Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946
• Wysiedlenie Polaków z Kresów Wschodnich 1944-1946
• Wysiedlenie Polaków ze Lwowa
• Wysiedlenie Polaków z Kresów Wschodnich 1955-1959