Tarnopolski Okręg Etapowy

Tarnpolski Okręg Etapowy

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1920
Tradycje
Rodowód	Lwowski Okręg Etapowy
Kontynuacja	Płoskirowski Okręg Etapowy
Organizacja
Dyslokacja	Tarnopol
Formacja	służba etapowa
Podległość	6 Armia

Tarnopolski Okręg Etapowy – okręg etapowy Wojska Polskiego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Tarnopolski Okręg Etapowy powołano w grudniu 1919 roku^[1]. Rozkaz NDWP L.564/IV z 7 stycznia przewidywał stopniowe opuszczanie terenu Galicji przez formacje etapowe. Od 1 lutego z obszaru wojennego wyłączono dwanaście powiatów galicyjskich, a DOE „Lwów” do tego dnia miało zmienić nazwę na DOE „Tarnopol” i przenieść się do nowej siedziby do Tarnopola.

Dyslokacja formacji etapowych przedłużyła się do marca. Wpłynęły na to problemy organizacyjne, transportowe, a także opóźnienia w nadsyłaniu z kraju batalionów wartowniczych^[2]. Zarządzenie z 13 marca zapowiadało „jak najrychlejsze” wyłączenie z obszaru wojennego i oddanie DOGen. „Lwów” powiatów Borszczów, Czortków, Husiatyn, Trembowla, Skałat, Tarnopol, Zbaraż. Na Wołyniu przekazano ekspozyturze DOGen. Lublin w Kowlu powiaty etapowe Krzemieniec, Dubno i Łuck. Rozkaz operacyjny nr 7 DOE „Tarnopol” z 22 marca nakazał niezwłoczne zwinięcie dowództw dziesięciu ostatnich powiatów etapowych w Galicji oraz przejście obsady tych powiatów do właściwych im batalionów etapowych. Służbę wartowniczą w DPE przekazywano batalionom wartowniczym^[2].

W marcu 1920 zlikwidowało dotychczasowe fronty, a walczące wojska podzielono na armie. Każdej armii przydzielono jeden okręg etapowy. OE „Tarnopol” przydzielono 6 Armii^[3]. Do dyspozycji Okręg otrzymał następujące bataliony etapowe: III Lubelski^[a], III Łódzki^[b], I^[c], II^[d], III Lwowski^[e], III Kielecki. W trakcie formowania były V i VI Lwowski bataliony etapowe^[4]. Południową granicę OE Tarnopol wyznaczał bieg Dniestru, zachodnią: zachodnie granice powiatów Czortków, Trembowla, Tarnopol. Granicę północną stanowiły: północna granica powiatu Zbaraż, linia od miejscowości Toki do granicy powiatu Płoskirów oddzielająca część powiatu Starokonstantynów i podporządkowująca go DPE Płoskirów, północna granica powiatów Płoskirów i Latyczów oraz rzeka Boh^[3].

Wyłączenie ostatnich powiatów Galicji Wschodniej z obszaru wojennego wiązało się z opuszczeniem Tarnopola przez dowództwo OE i przeniesieniem go do Płoskirowa. W związku z tym zapowiedziano zmianę nazwy OE Tarnopol na OE Płoskirów^[5]. W tym czasie DOE dysponowało ośmioma batalionami etapowymi. 1 marca 1920 okręg etapowy liczył w stanie wyżywienia 577 oficerów, 12 638 podoficerów i szeregowców, w stanie bojowym 59 oficerów, 6677 podoficerów i szeregowców. Dysponował 62 karabinami maszynowymi. Po wcieleniu uzupełnień - 1 kwietnia w stanie wyżywienia posiadał 487 oficerów, 14 012 podoficerów i szeregowców, w stanie bojowym zaś 66 oficerów, 7372 podoficerów i szeregowców i 70 karabinów maszynowych^[6].

Nowy kształt terytorialny i organizację OE Tarnopol wyznaczył rozkaz operacyjny nr 8 DOE z 11 kwietnia 1920. Granicę południową Tarnopolskiego OE tworzył Dniestr, zachodnią: zachodnie granice powiatów Borszczów, Czortków, Trembowla, północną: północna granica powiatu Zbaraż, a następnie linia od miejscowości Toki przez Słobódkę, Kupiel, Czerniawkę i północna granica powiatu Płoskirów. Granica wschodnia pokrywała się ze wschodnią granicą powiatu Płoskirów, następnie linią kolejową łączącą powiat uszycki ze stacją Zieleńcze i dalej wschodnią granicą powiatu Kamieniec Podolski do Dniestru^[7].

Podczas przygotowywania planów kampanii wojennej na Ukrainie wiosną 1920 dowództwo polskie musiało ustalić sposób funkcjonowania etapów na terytorium ukraińskim. Postanowienia zawarte w podpisanej 24 kwietnia 1920 konwencji wojskowej między Polską a Ukrainą przewidywały, że: „Tyły wojsk polskich ochraniać będzie polska żandarmeria polowa i polskie władze etapowe”^[8]. 25 kwietnia DOE Tarnopol nakazało V Lwowskiemu be stacjonującemu w Wiśniowcu ściągnąć załogi powiatów i stacji etapowych i transportem kolejowym udać się do Równego.Tego samego dnia rozkaz wyjazdu do Równego otrzymało dowództwu I Lwowskiego batalionu etapowego w Bazalii^[9]. 26 kwietnia III Lwowski batalion etapowy otrzymał rozkaz wyjazdu koleją z Czarnego Ostrowa do Sokołówki, a stąd marszem pieszym do Wierbowiec do dyspozycji Dowództwa Etapu 6 Armii. 27 kwietnia III Kieleckiego batalion etapowy otrzymał rozkaz koncentracji wszystkich załóg w Tarnopolu i marszem pieszym udania się do Płoskirowa^[10].

W związku z planowanym na 1 maja kolejnym przesunięciem obszaru wojennego dalej na wschód DOE Tarnopol, pozostając w Tarnopolu, zmienił tego dnia nazwę na DOE Płoskirów. Rozkaz likwidował równocześnie dowództwo rejonu etapowego Wołyń i ustanawiał na wschód od Zbrucza dwa dowództwa powiatów: DPE Kamieniec Podolski pod dowództwem ppłk. Włodzimierza Krasnodębskiego oraz DPE Płoskirów ppłk. Kazimierza Nehrebeckiego^[7].

Dyslokacja i stan liczebny oddziałów podległych 1 maja 1920^[11]

Oficerowie dowództwa okręgu

Dowódcy okręgu

• ppłk Bolesław Frey (był 13 III 1920^[3])
• ppłk kaw. Tadeusz Rychliński (był 21 X 1920)

Struktura i obsada personalna w marcu 1920^[6]

• dowódca OE – płk Bolesław Frej
• zastępca dowódcy (inspektor wojsk etapowych) – mjr Antoni Kamiński
• szef sztabu OE – kpt. Władysław Pieniążek
• szef I Oddziału Organizacyjnego – kpt. dr Marcin Dragan
• szef II Oddziału Informacyjnego – nieobsadzony
• szef III Oddziału Bezpieczeństwa – nieobsadzony
• szef IV Oddziału Materiałowego – nieobsadzony
• szef V Oddziału Personalnego – por. Stanisław Wierzbiański
• szef Oddziału Żandarmerii Polowej OE
• szef Intendentury OE (w organizacji)
• oficer łączności – ppor. Józef Kranc
• szef sanitarny OE – mjr lek. dr Aleksander Domaszewicz
• lekarz weterynaryjny – rtm. lek. weterynarii Karol Czejkowski
• kapelan OE – ks. Józef Leńko
• referat sądowo-prawny – kpt. dr Włodzimierz Krynicki
• referat zdobyczy wojennej – kpt. Jan Słuszkiewicz

Ponadto w skład dowództwa wchodziła: kancelaria, oddział sztabowy, zarząd gmachu, oficer prowiantowy, oficer kasowy, zarząd stołowni oficerskiej.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Janusz Odziemkowski: Polskie formacje etapowe w Galicji Wschodniej na Wołyniu i Ukrainie w latach 1918-1920. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2019. ISBN 978-83-8090-616-7.
• Janusz Odziemkowski. Organizacja i ochrona zaplecza wojsk polskich na Litwie i Białorusi (luty 1919-lipiec 1920). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (246), 2013. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1440-6281. 
• Janusz Odziemkowski. Użycie batalionów etapowych i wartowniczych wojsk polskich w walkach w Galicji, na Wołyniu i Lubelszczyźnie, 11 lipca–1 września 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (249), 2014. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1440-6281.