Tatra 600 Tatraplan

Tatra 600 Tatraplan

Inne nazwy	T 600
Producent	Tatra
Zaprezentowany	1947
Okres produkcji	1948–1952
Miejsce produkcji	Kopřivnice Mladá Boleslav
Poprzednik	Tatra 97
Następca	Tatra 603
Dane techniczne
Segment	E
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan
Silniki	Benzynowy: B4 2 l, 52 KM
Skrzynia biegów	4-biegowa manualna
Napęd	tylny, silnik z tyłu
Długość	4540 mm[1]
Szerokość	1670 mm[1]
Wysokość	1520 mm[1]
Rozstaw osi	2700 mm[1]
Masa własna	1180 kg[1]
Zbiornik paliwa	56 l[1]
Liczba miejsc	5-6[2]
Bagażnik	270 l
Dane dodatkowe
Konkurencja	GAZ-M20 Pobieda EMW 340

Tatra 600 Tatraplan – samochód osobowy klasy wyższej produkowany przez czechosłowackie przedsiębiorstwo Tatra w latach 1948–1952. Wywodził się z przedwojennej linii luksusowych aerodynamicznych samochodów Tatry. Charakteryzował się opływowym czterodrzwiowym nadwoziem i silnikiem o pojemności 2 l, chłodzonym powietrzem i umieszczonym z tyłu. Wyprodukowany w liczbie ponad 6 tysięcy sztuk, był sprzedawany w Czechosłowacji i eksportowany do wielu krajów, w tym Polski.

Historia i opis modelu

Tatra 600 Tatraplan

Tatra 600 – sylwetka

Tatra 600 od tyłu

Historia powstania

Od połowy lat 30. XX wieku czechosłowackie przedsiębiorstwo Tatra produkowało samochody wyższej klasy, konstrukcji Hansa Ledwinki, charakteryzujące się silnikiem umieszczonym z tyłu i rewolucyjnym dla tych czasów opływowym nadwoziem projektu Ericha Überlackera ^[3]. Pierwszym z nich był T 77, a następnie T 87 z samonośnym nadwoziem i ośmiocylindrowym silnikiem oraz mniejszy T 97 z silnikiem czterocylindrowym^[4]. Po II wojnie światowej wznowiono na niewielką skalę produkcję modelu T 87, lecz konstruktorzy fabryki, która pod koniec 1945 roku została znacjonalizowana, podjęli prace nad nowocześniejszym i lepiej nadającym się do masowej produkcji modelem, nieco większym od T 97^[5][6]. Oparto się przy tym na układzie konstrukcyjnym i ogólnej formie nadwozia poprzedników^[5].

Pierwszy prototyp o nazwie własnej Ambrož zbudowano 7 grudnia 1946 roku^[6]. Początkowo samochód otrzymał kolejne oznaczenie z cyfrą „7”: T 107, a po ulepszeniach: T 2-107^[5]. Projektantem nadwozia był František Kardaus^[5]. Problemy w prototypach stwarzało tylne zawieszenie, powodujące niestabilny tor jazdy, a także mało skuteczne były chwyty powietrza po bokach tylnej części^[5]. Przy dopracowaniu samochodu konstruktorzy Vladimír Popelář i Josef Chalupa skorzystali w maju 1947 roku z konsultacji z inżynierem Ledwinką, który w tym czasie był aresztowany w Nowym Jiczynie pod zarzutem kolaboracji z Niemcami przez pełnienie funkcji dyrektora technicznego zakładów Tatry pod niemieckim protektoratem^[7]. Między innymi ulepszeniami, chwyty powietrza przeniesiono na górę nadwozia^[7]. Samochód został zaprezentowany na salonie samochodowym 18–28 października 1947 roku w Pradze, po czym zmieniono jego nazwę na T 600 Tatraplan (od połączenia nazwy Tatry i dwuletniego planu odbudowy gospodarki po wojnie)^[6][7]. W materiałach marketingowych występował na ogół pod samą nazwą Tatraplan, bez oznaczenia producenta^[8]. Produkcję rozpoczęto 24 czerwca 1948 roku, lecz była ona początkowo ręczna i w tym roku powstało tylko 67 samochodów, które były jeszcze niedopracowane^[6][a]. Produkcja seryjna ruszyła w kolejnym roku, kiedy wyprodukowano ich 1506^[9].

Opis

Tatra 600 z otwartą klapą silnika

Wnętrze

Napęd stanowił silnik czterocylindrowy w układzie bokser, chłodzony powietrzem, o pojemności 2 litrów i mocy 52 KM, umieszczony podłużnie z tyłu i napędzający koła tylne. Silnik miał aluminiowe głowice cylindrów z półsferycznymi komorami spalania^[10]. Pierwsze 853 samochody miały silnik chłodzony wentylatorem umieszczonym poziomo nad silnikiem i zasilany przez jeden gaźnik, a późniejsze miały wentylator umieszczony pionowo za silnikiem i dwa gaźniki, po jednym na parę cylindrów^[6]. Silnik był zblokowany w jednym zespole ze skrzynią biegów i mechanizmem różnicowym mostu napędowego, umieszczonym za tylną osią^[10]. Skrzynia biegów mechaniczna o czterech przełożeniach do przodu, z tego trzech synchronizowanych^[10]. Zawieszenie wszystkich kół było niezależne; z przodu resorowane parami poprzecznych resorów półeliptycznych, a z tyłu wałkami skrętnymi^[10]. Nadwozie było samonośne, z podłogą wzmocnioną wzdłużną centralną belką i ramą pomocniczą z tyłu^[6]. Z przodu nadwozia, za niewielką kratką atrapy, umieszczono chłodnicę oleju^[6]. Nadto pod maską, dla zrównoważenia mas, umieszczono jedno lub nawet dwa koła zapasowe, 56-litrowy zbiornik paliwa i akumulator^[11]. Rozkład mas przy pustym samochodzie wynosił 44% na przednią oś i 56% na tylną, a przy maksymalnie załadowanym: 42,8% i 57,2%^[10]. Ładowność wynosiła 405 kg^[10]. Za tylną kanapą było główne miejsce na bagaż o pojemności 270 litrów^[6].

Samochód wyróżniało opływowe nadwozie, z zaokrąglonym przodem, dzieloną pochyloną szybą przednią, kroplową tylną częścią w stylu fastback i zasłoniętymi tylnymi kołami^[2]. Klamki drzwi były wpuszczone w nadwozie dla zmniejszenia oporu^[2]. W efekcie, współczynnik oporu aerodynamicznego nadwozia (Cx) był niski i wynosił 0,32^[2][b]. Wadą nadwozia była jednak słaba widoczność do tyłu – na samym końcu nadwozia znajdowały się dwa małe okienka przedzielone wzdłużnym żebrem, a od kierowcy oddzielała je dodatkowo szyba przedziału bagażnika i szyba komory silnika^[12]. Samochód mógł pomieścić sześć osób, w tym trzy na przedniej kanapie, lecz było to niewygodne i utrudniało operowanie biegami – w praktyce był użytkowany jako pięciomiejscowy^[2]. W skład wyposażenia wchodził zegar przed pasażerem, umieszczony symetrycznie do prędkościomierza^[c]. Na zamówienie było montowane radio Tesla^[13]. Prędkość maksymalna załadowanego samochodu sięgała 130 km/h^[1].

Produkcja i sprzedaż

W grudniu 1950 roku minister przemysłu ciężkiego zdecydował, że zakłady Tatra mają skupić się na ciężkich ciężarówkach i produkcję modelu 600 przeniesiono do państwowych zakładów AZNP (Škoda) w Mladej Boleslavi^[6]. Produkcję samochodu w zakładach Tatry w Kopřivnicach zakończono 25 maja 1951 roku, a od sierpnia do maja 1952 roku kontynuowano ją w zakładach AZNP^[9]. Łącznie z siedmioma prototypami, wyprodukowano ogółem 6342 samochody, w tym 4242 w zakładach Tatry i 2100 w zakładach AZNP^[9]. Najwięcej powstało w 1950 roku – 2025 sztuk^[9][14]. Samochody produkowane w „obcych” zakładach Škody cechowały się jednak gorszą jakością wykonania, co było między innymi przyczyną spadku eksportu^[6].

(c) Deutsche Fotothek‎, CC BY-SA 3.0 de

T 600 na wystawie w NRD, 1951 rok

W Czechosłowacji, po objęciu władzy przez partię komunistyczną, luksusowe samochody Tatry nie były dostępne w wolnej sprzedaży dla ludności, natomiast przede wszystkim używane były jako samochody służbowe przez władze i instytucje oraz przedsiębiorstwa państwowe i organy bezpieczeństwa^[9]. Mimo stosunkowo niewielkiej ogólnej produkcji, stały się także przedmiotem eksportu do wielu państw, zarówno z bloku wschodniego, jak i państw zachodnich, gdzie mogły być nabywane przez prywatnych właścicieli^[9]. Spośród samych samochodów produkcji Tatry wyeksportowano 2464 (58%)^[6]. Ogółem sprzedawano je do 30 państw z wszystkich kontynentów poza Antarktydą^[6]. Najwięcej wyeksportowano do Austrii (435), Chin (200), Niemiec Zachodnich (195), Szwecji (184), Kanady (168), Belgii (167), Szwajcarii (153), Węgier (146), ZSRR (126), Polski (97)^[9], a według niektórych informacji także do Finlandii (248)^[13]. W mniejszych liczbach były eksportowane do krajów takich, jak Jugosławia, Holandia, NRD, Egipt, Maroko, Albania, Rumunia, Portugalia^[9], a także między innymi do Australii, Indonezji, Afryki Południowej i Argentyny^[13]. Statystyki eksportu samochodów produkcji AZNP nie są podane w literaturze. Tatra była przy tym drogim samochodem – cena wynosiła 130, następnie 140 tysięcy koron (ok. 2600–2800 dolarów USA, co było porównywalne z ceną luksusowych samochodów amerykańskich)^[9][d].

Odmiany prototypowe

T 600 K

T600 K w muzeum Tatry w Kopřivnicach

T600 K z boku

T600 K od góry

T600 K - wnętrze

Jeden egzemplarz kabrioletu, oznaczony T 600 K, skarosowała w 1949 roku znacjonalizowana firma nadwoziowa Sodomka w Vysoké Mýto. Luksusowo wykończone dwudrzwiowe nadwozie było dłuższe (5010 mm), z większym zwisem przednim i tylnym, i szersze (1860 mm)^[15]. Samochód ten zaprezentowany został na salonie samochodowym w Genewie w marcu 1949 roku^[15]. Produkcji jednak nie podjęto. W skład wyposażenia wchodził składany dach i radio Tesla^[15]. W grudniu 1949 roku jedyny egzemplarz został podarowany z okazji 70. urodzin Stalinowi i wysłany do Moskwy^[15]. Po śmierci Stalina samochód był eksponowany na wystawie jemu poświęconej, po czym został przekazany do dyspozycji radzieckiej służby zdrowia i ostatecznie trafił w ręce prywatne^[15]. W 1976 roku ostatni posiadacz przekazał go do muzeum przyfabrycznego Tatry (w zamian za samochód Tatra 603)^[15].

T 601 Monte Carlo

T601

T601 w muzeum Tatry w Kopřivnicach od tyłu

W 1949 roku zbudowano w Kopřivnicach dwa samochody w wersji dwudrzwiowego coupé Tatra 601, znanej też pod nazwą Monte Carlo^[15]. Miały podobne nadwozie, z takim samym rozstawem osi 2700 mm, lecz wykonane z lżejszym poszyciem z blach aluminiowych, z wlotami powietrza do chłodzenia silnika po bokach, a nie na górze^[15]. Powiększono tylne okna i rozdzielającą je wzdłużną płetwę^[15]. Moc silnika o pojemności 2 litrów zwiększono do 62 KM, a prędkość maksymalna wzrosła do 140 km/h^[15]. Samochody te brały następnie udział w zawodach sportowych, a na jednym z nich Karel Vrdlovec zwyciężył w sierpniu 1949 roku w Międzynarodowym Austriackim Rajdzie Alpejskim w klasie dwulitrowej (dalsze trzy miejsca zajęły zwykłe T600)^[15]. Samochody przeznaczone były do udziału w rajdzie Monte Carlo w 1950 roku, lecz ostatecznie nie wzięły w nim udziału^[15]. W czerwcu 1951 roku Alois Kopečný zwyciężył jeszcze na T 601 w klasie dwulitrowej w Rajdzie Alpejskim^[15].

W 1953 roku w T 601 zamontowano nowy silnik Tatry 603 w układzie V8 o pojemności 2,5 l i mocy 95 KM, co zwiększyło prędkość maksymalną do 160 km/h, a następnie wzmocnioną wersję tego silnika o mocy 120 KM, z którą osiągnął prędkość 176 km/h^[15]. Jeden z samochodów T 601 Monte Carlo został zachowany w muzeum fabrycznym w Kopřivnicy^[15].

T 600 D

Począwszy od 1951 roku zbudowano dwa lub trzy prototypy samochodu z silnikiem wysokoprężnym konstrukcji Tatry, lecz nie były dalej rozwijane z powodu głośnej pracy silników Diesla chłodzonych powietrzem^[16].

T 201

W 1949 roku opracowano samochód użytkowy Tatra 201, tylko wizualnie spokrewniony z Tatrą 600 z uwagi na niepraktyczność układu z silnikiem z tyłu dla nadwozi użytkowych. Oparty został na tradycyjnej dla Tatry konstrukcji ramowej z centralną rurą nośną i silnikiem z przodu, a jedynie skarosowany w zakładach Sodomka nadwoziem podobnym do T 600. Zbudowano dwa egzemplarze: ambulans sanitarny T 201 i pick-up T 201 Dakota^[16].

Dane techniczne

• Silnik czterocylindrowy w układzie przeciwbieżnym (B4) OHV, chłodzony powietrzem, umieszczony podłużnie z tyłu i napędzający koła tylne^[6]
  • Pojemność skokowa: 1952 cm³^[1]
  • Średnica cylindra × skok tłoka: 85 mm × 86 mm^[1]
  • Moc maksymalna: 52 KM (38 kW) przy 4000 obr./min^[1][6]
  • Układ zasilania: gaźnik Zenith IMF, następnie dwa gaźniki Solex 32 UBIP^[10]
  • Stopień sprężania: 6:1^[1]
• Przekładnia główna: o przełożeniu 4,09:1 (na eksport opcjonalnie górska o przełożeniu 4,44:1)^[6]
• Instalacja elektryczna: 12 V^[1]
• Opony: 6,00-16^[1]
• Hamulce: bębnowe, na cztery koła^[1]
• Prędkość maksymalna: 130 km/h^[1]
• Zużycie paliwa: ok. 11 l/100 km^[1]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Tatra 600 Tatraplan. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 198, 2016. DeAgostini. ISSN 2071-095X (ros.). 
• Jan Tuček: Tatraplan (1. díl) – symbol i oběť zlé doby (cz.). Automobil, 30-09-2019.
• Jan Tuček: Tatraplan (2. díl) – kupé a kabriolet (cz.). Automobil, 30-10-2019.
• Michał Leśniewski. Tatra T600. „Kultowe Auta PRL-u”. Nr 157, 2014. DeAgostini Polska. 

Linki zewnętrzne

• Tatra T600 Tatraplan (ang.) – strona poświęcona samochodowi, rozwojowi prototypów i konstrukcji.