Tatrzańskie Koleje Elektryczne
Tatranské elektrické železnice | |
![]() | |
Dane podstawowe | |
Zarządca | |
---|---|
Numer linii | |
Długość | 29 km + 6 km |
Rozstaw szyn | 1000[1] mm |
Sieć trakcyjna | 1,5 kV |
Prędkość maksymalna | 60[1] km/h |
![]() skład TEŽ w Popradzie | |
Portal ![]() |
Tatrzańskie Koleje Elektryczne (słow. Tatranské elektrické železnice, TEŽ) – dwie linie kolei słowackich obsługujących połączenia u podnóża Tatr Wysokich. Pierwsza z nich kursuje na trasie Poprad – Stary Smokowiec – Szczyrbskie Jezioro. Liczy ona 29,110 km. Druga zaś, krótsza, położona została na linii Stary Smokowiec – Tatrzańska Łomnica. Ta liczy sobie 5,983 km[2]. Linie te, choć o rozstawie szyn 1000 mm, stanowią oficjalnie część państwowej kolei słowackiej i oznaczone są właściwymi numerami – odpowiednio 183 i 184. W szerokim tego wyrażenia znaczeniu do tatrzańskich kolei elektrycznych zalicza się również kolej zębatą ze Szczyrby do Szczyrbskiego Jeziora i kolejkę na Hrebienok, jednak nie są one uwzględnione w tym artykule. Popularna „elektriczka” (w języku słowackim električka to tramwaj) łączy większość turystycznych i uzdrowiskowych osad miasta Wysokie Tatry; w wielu miejscach biegnie równolegle do samochodowej Drogi Wolności.
Historia
Kolej w dobie Austro-Węgier
Pierwsze powstające na Podtatrzu koleje doprowadziły do powstania ruchu turystycznego na tym terenie. Po stronie galicyjskiej (obecnie polskiej) była to linia Chabówka – Zakopane, uruchomiona w 1899 roku. Po stronie węgierskiej (obecnie słowackiej) pierwszymi połączeniami kolejowymi były natomiast Kolej Koszycko-Bogumińska, która dotarła do Popradu 6 grudnia 1871 roku, oraz linia Poprad – Kieżmark, uruchomiona 18 grudnia 1889 i przedłużona w 1895 do Podolińca. W tym samym roku, 1 września 1895 otwarta została linia do Tatrzańskiej Łomnicy[3]. W roku 1896 zlecono budowę kolei zębatej Szczyrba – Szczyrbskie Jezioro. W 1904 roku połączenie ze Smokowcem zabezpieczały zaprzęgi końskie i omnibusy, a od 2 sierpnia 1904[f] nawet trolejbusy. Te jednak okazały się niewystarczające, a popradzcy przedsiębiorcy Vincent Matejka i Viliam Krieger, z których inicjatywy trolejbus uruchomiono, podjęli decyzję o budowie toru, który łączyłby Poprad i Stary Smokowiec. Rozstaw szyn miał wynosić 1000 mm, a linia miała być zelektryfikowana pod napięciem 550 V. Koncesja na budowę tego połączenia została udzielona w dniu 27 sierpnia 1906.
Jak się jednak okazało, inwestycja przerosła możliwości koncesjonariuszy. W związku z tym koncesję odkupiła budapeszteńska firma Phoebus, która doprowadziła prace do końca. Tory z Popradu do tatrzańskich uzdrowisk ułożono w latach 1906–1907, a uroczyste otwarcie linii z Popradu do Starego Smokowca miało miejsce 20 grudnia 1908 roku. Otwarcia tego dokonał hr. Aehrenthal. Trzy dni wcześniej – 17 grudnia 1908 roku – oddano do użytku kolejkę na Siodełko (Hrebienok). Niemalże dokładnie trzy lata później otwarto kolejne odcinki, od Smokowca do Tatrzańskiej Łomnicy oraz od Smokowca do Tatrzańskiej Polanki. Wreszcie, 13 sierpnia 1912, uruchomiona została linia do Szczyrbskiego Jeziora. Koleje nosiły wówczas węgierską nazwę Tátrai Villamos HÉV.
Prócz pasażerów pociągi woziły również cegły, cement i inne towary. Dzięki dobrej kondycji dotychczasowych połączeń, planowano dalszą rozbudowę sieci. W planach znajdowała się między innymi linia ze Szczyrbskiego Jeziora przez Podbańskie (w 1913 uzyskano koncesję na budowę tego odcinka) do Liptowskiego Gródka, odgałęzienie do Popradzkiego Stawu, a także z Tatrzańskiej Łomnicy do Tatrzańskiej Kotliny[4] oraz Lewoczy, względnie dalej na stronę polską. Do realizacji tych pomysłów jednak nie doszło z powodu wybuchu wojny w 1914 roku[5].
Na przełomie lat 1910–19 i lat 20. własność nad koleją przechodziła z rąk do rąk, by ostatecznie trafić do angielsko-węgierskiego banku Aegisz z siedzibą w Budapeszcie. Dzięki zainstalowaniu pługów śnieżnych od przełomu lat 1923 i 1924 połączenia były utrzymywane także zimą.
Czechosłowacja
Aż do 1928 roku pociągi używały odbieraków prądu typu lira, później zamienionego na pantograf. W latach 30. do parku taborowego trafiły pierwsze pojazdy produkowane w Czechosłowacji.
W 1948 roku koleje tatrzańskie zostały znacjonalizowane, później przez ponad czterdzieści lat pozostawały własnością Czechosłowackich Kolei Państwowych. Od 1992 roku nadzór sprawują Koleje Republiki Słowackiej.
W latach 50. rozpoczęto wymianę taboru – dostarczono pojazdy M 49.0. Nie sprawdziły się one jednak, więc w latach 60. zakupiono trójczłonowe pojazdy nowego typu – EMU 89.0 (obecnie oznaczane jako 420.9). Do roku 1970 nowe pojazdy pochodziły z rodzimych zakładów ČKD. Ich projekt oparto na doskonałych i sprawdzonych tramwajach "szybkobieżnych" standardu PCC (typy Tatra T2 i Tatra T3). Były też wyprodukowane w tych samych zakładach.
Na potrzeby narciarskich mistrzostw świata 1970, które odbywały się w Wysokich Tatrach, kolejkę zmodernizowano. Piętnaście lat później dostarczono dwie lokomotywy z radzieckiej Kaługi, wykorzystywane w ruchu gospodarczym.
Obecnie
Ostatnia renowacja miała miejsce na przełomie wieków. Wówczas to rozpoczęto wymianę pochodzących z lat 60. wagonów typu 420.9 na nowe serii 425.9, które zostały wyprodukowane według szwajcarskiej licencji na Słowacji. Obecnie kolejka zasilana jest prądem o napięciu 1500 V. Przejazd w relacji z Popradu do Szczyrbskiego Jeziora zajmuje ok. 1:40 h, natomiast czas jazdy w relacji powrotnej jest krótszy o ok. 20 minut.
Mapa sieci
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b Dušan Kunovský: Tatranská elektrická železnice: (słow.). 2004. [dostęp 2009-10-18].
- ↑ Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz: Linia: ŽSR 183-1 Poprad-Tatry – Starý Smokovec, ŽSR 183-2 Starý Smokovec – Štrbské Pleso (pol.). [dostęp 2018-05-05].
- ↑ Mikulás Argalács, Elektryczka ma sto lat, kwartalnik „Tatry” nr 3/2012
- ↑ Przed stu laty, kwartalnik „Tatry” nr 2/2011
- ↑ ŽSR 183: Poprad-Tatry - Starý Smokovec - Štrbské Pleso (sk.)
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
underground train station (legend icon)
ex underground train station (legend icon)
underground train stop (legend icon)
ex underground train stop (legend icon)
underground service station (legend icon)
ex underground service station (legend icon)
non-passenger stop (legend icon)
ex non-passenger stop (legend icon)
underground service stop (legend icon)
ex underground service stop (legend icon)
local-only minor station
Icons for railway description
out-of-use local-only minor metro station
Railroad BSicon
Underground straight track
ex underground straight track
straight line, modified version (+ex, +t, +ext)
underground tunnel straight track
ex underground tunnel straight track
high level track
ex high level track
underground high level track
ex underground high level track
Bridge (big)
Bridge (big)
BS template transport icon
bridge over water straight (big)
bridge over water straight (big)
for BS models. water tunnel, urban(blue), not in use.
mileage change
ex mileage change
A mile-marker for metros/canals
mileage change
Border icon
Track change (new design)
track change (new design)
Track switch, metro/light rail
track change, metro/light rail (new design)
level crossing straight
Disused railway line level crossing on minor road.
underground level crossing straight
Ex underground level crossing straight
Autor: Lekko gazowany, Licencja: CC BY-SA 3.0
electrified line start sign for railways
Autor: Lekko gazowany, Licencja: CC BY-SA 3.0
electrified line end sign for railways
flag stop track straight in use
station straight track
track to left against driving direction (with exact circles)
Autor: Jozef Kotulič, Slovakia, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Tatranské Zruby historická stanica
Autor: Krumpi, Licencja: CC BY-SA 2.0
Sieć kolejowa w Tatrach Wysokich
end station, ex track starting
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Olaf1541 (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY 2.5
multiple unit 405.95 of the rack railway Štrba–Štrbské Pleso, at the trainstation Štrbské Pleso
- own picture, taken in summer 2000
Dopravná značka - Diaľnica D1 - verzia podľa vyhlášky 30/2020 (font, farba pozadia)
head station, track ending
Tatra's electrical Railways, Poprad
Autor: Jozef Kotulič, Licencja: CC BY 2.5
Osada Tatranská Polianka, Slovakia
Autor: Jeśli zamierzać użyć tego zdjęcia poza projektami Wikimedia, będę wdzięczny za informację mailową. Więcej zdjęć możesz znaleźć w mojej galerii., Licencja: CC BY-SA 3.0
Two electric TEŽ (Tatra Electric Railway) trains near Poprad-Tatry train station. In the background, the High Tatras can be seen, SK
start station, ex track ending
Autor: Krumpi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sieć kolejowa w Tatrach Wysokich