Tautologia (językoznawstwo)

Tautologia (gr. ταὐτός tautós „ten sam” i λόγος lógos „mowa”[1][2]) – konstrukcja językowa, w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie. Tautologia jest zaliczana do redundantnych połączeń wyrazowych[3][4].

W literaturze nie czyni się konsekwentnego rozróżnienia między terminami „tautologia” i „pleonazm”. Niektóre klasyfikacje rezerwują termin „tautologia” dla związków wyrazowych, których elementy pozostają w stosunku współrzędnym (w opozycji wobec pleonazmów, w których część gramatycznie podrzędna zawiera elementy znaczenia wyrazu nadrzędnego). W praktyce wielu autorów postrzega te pojęcia jako równoważne[5][6].

Tautologia bywa świadomie wykorzystywana przez twórców literackich do celów ekspresji artystycznej. W innych sytuacjach posługiwanie się tautologiami uchodzi za formę nieporadności językowej, choć niektóre wyrażenia tego typu mają sankcję normatywną na mocy zwyczaju językowego[7].

Przykłady tautologii:

  • źródło i geneza hymnu
  • ale jednak wydaje mi się, że
  • i jeszcze w dodatku
  • ocena poprawności i prawidłowości
  • tylko i wyłącznie
  • ten sam izoefekt

Tautologie powstają przeważnie wskutek niepełnego uświadomienia sobie znaczeń wyrazów użytych w zdaniu przez nadawcę komunikatu[8]. Poprawianie tego rodzaju uchybień polega przeważnie na usunięciu jednego z wyrazów, który nie wnosi do wypowiedzi żadnej nowej informacji.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Władysław Kopaliński: TAUTO; tautogram; tautologia. W: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. [dostęp 2018-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-15)].
  2. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: ταὐτολογία (ang.). W: A Greek-English Lexicon [on-line]. [dostęp 2018-07-15].
  3. ↑ Andrzej Markowski: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 270. ISBN 83-01-14526-9.
  4. ↑ Hanna Jadacka: Hasła problemowe. Tautologia. W: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 1760. ISBN 83-01-13681-2.
  5. ↑ Pleonazmy, czyli „masło maślane” – błąd czy nie błąd?. ekorekta24.pl, 2018-05-21. [dostęp 2018-10-24].
  6. ↑ Mirosław Bańko: pleonazm i tautologia. W: Poradnia językowa PWN [on-line]. sjp.pwn.pl, 2003-12-24. [dostęp 2019-03-04].
  7. ↑ Mirosław Bańko: tylko i wyłącznie. W: Poradnia językowa PWN [on-line]. sjp.pwn.pl, 2009-10-26. [dostęp 2019-03-04].
  8. ↑ Tautologia. W: Encyklopedia języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999, s. 396. ISBN 83-04-04507-9.