Tawułka

Tawułka
Ilustracja
Astilbe thunbergii
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Saxifraganae

Rząd

skalnicowce

Rodzina

skalnicowate

Rodzaj

tawułka

Nazwa systematyczna
Astilbe F. Hamilton ex D. Don
Prodr. Fl. Nepal. 210. 1 Feb 1825[3]
Typ nomenklatoryczny

A. rivularis F. Hamilton ex D. Don[3]

Tawułka, astilbe, zatawułka[4] (Astilbe) – rodzaj roślin należący do rodziny skalnicowatych. Obejmuje 21[5] gatunków występujących we wschodniej Azji (od Himalajów po Japonię) oraz jeden gatunek (A. biternata) rosnący we wschodniej Ameryce Północnej w Appalachach[6][7]. Wiele gatunków i mieszańców między nimi w licznych odmianach uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6].

Kwiatostany tawułki mieszańcowej odmiany 'Amethyst'
Tawułka Arendsa (A. × arendsii) odmiany 'Granat' w Arboretum w Wojsławicach

Morfologia

Pokrój
Byliny tworzące rozległe kępy, u niektórych gatunków rozrastające się za pomocą rozłogów. Osiągają do 1,5 m wysokości[6].
Liście
Zamierające przed zimą, odziomkowe i łodygowe, dwu- lub trzykrotnie złożone, z listkami jajowatymi lub trójklapowymi, osadzonymi na krótkich ogonkach[7][6].
Kwiaty
Drobne, zwykle jednopłciowe, rzadziej obupłciowe, zebrane w wielokwiatowe (liczące do 2 tys. kwiatów), często gęste i złożone grona, czasem mających formę kłosów. Hypancjum białawozielone, przyległe do zalążni tylko u jej nasady na 1/4 jej długości, dlatego jest ona górna. Działek kielicha jest 5 lub 4. Mają one kolor biały, różowy lub czerwony. Płatków korony czasem brak lub jest ich 5, wówczas są zredukowane, drobne lub dłuższe, ale wąskie. Pręcików jest 10 lub 5, 8. Zalążnia jest dwu- lub trójkomorowa, z dwiema lub trzema szyjkami słupka[7][6].
Owoce
Wielonasienna torebka z dwoma dzióbkami. Nasiona mają luźną łupinę, stąd rozprzestrzeniane są przez wiatr[7][6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj Astilbe należy do rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae), która jest rodziną siostrzaną dla agrestowatych (Grossulariaceae) i wraz z nią należy do rzędu skalnicowców (Saxifragales) w obrębie okrytonasiennych[2].

Wykaz gatunków[5][8]
  • Astilbe apoensis Hallier f.
  • Astilbe biternata (Vent.) Britton
  • Astilbe crenatiloba (Britton) Small
  • Astilbe formosa (Nakai) Nakai
  • Astilbe glaberrima Nakai – tawułka gładka
  • Astilbe grandis Stapf ex E.H.Wilson (syn. A. koreana (Kom.) Nakai) – tawułka ziarnkowa, tawułka koreańska
  • Astilbe hachijoensis Nakai
  • Astilbe japonica (C.Morren & Decne.) A.Gray
  • Astilbe khasiana Hallier f.
  • Astilbe longicarpa (Hayata) Hayata
  • Astilbe longipilosa Gilli
  • Astilbe macrocarpa Knoll
  • Astilbe macroflora Hayata
  • Astilbe microphylla Knoll – tawułka drobnolistna
  • Astilbe okuyamae H.Hara
  • Astilbe papuana Schltr.
  • Astilbe philippinensis L.Henry
  • Astilbe platyphylla H.Boissieu
  • Astilbe rivularis Buch.-Ham. ex D.Don – tawułka potokowa
  • Astilbe rubra Hook.f. & Thomson (syn. A. chinensis (Maxim.) French. et Sav.) – tawułka czerwona, tawułka chińska
  • Astilbe simplicifolia Makino – tawułka pojedynczolistna
  • Astilbe thunbergii (Siebold & Zucc.) Miq. – tawułka Thunberga
Mieszańce
  • Astilbe × arendsii Arends – tawułka Arendsa
  • Astilbe × amabilis H.Hara
  • Astilbe × photeinophylla Koidz.

Zastosowanie i uprawa

Tawułki są roślinami ozdobnymi sadzonymi w ogrodach i parkach. Zalecane są do nasadzeń grupowych wraz z bylinami o podobnych wymaganiach (pełnikami, funkiami i paprociami). Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się barwą kwiatów, terminem kwitnienia i wysokością roślin. Wymagają gleb wilgotnych i dużej ilości wody zwłaszcza w okresie wiosennym. Przy odpowiednio wygodnym dostępie do wody tawułki mogą rosnąć w pełnym słońcu, w innym przypadku jednak najlepiej rosną w półcieniu. Są mrozoodporne, jednak w pierwszym roku po posadzeniu warto byliny okryć na zimę[9].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-12-26].
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 38, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ a b Astilbe. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-25].
  6. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 106. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b c d T. Lawrence Mellichamp: Astilbe Buchanan-Hamilton ex D. Don. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-25]. (ang.).
  8. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 34. ISBN 978-83-925110-5-2.
  9. ↑ Maria Kalicka, Tadeusz Szymanowski: Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni. cz. I. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1977, s. 191.

Media użyte na tej stronie

Tawułka ~21nfwvsh~ Astilbe Arendsa 'Granat'.jpg
Autor: Grzegorz W. Tężycki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Arboretum Wojsławice (woj. dolnośląskie, Polska). Tawułka Arendsa (A. × arendsii) odmiany 'Granat'.
Astilbe 'Amethyst' 01.JPG
Autor: Kor!An (Андрей Корзун), Licencja: CC BY-SA 3.0
Astilbe 'Amethyst'. From the collection of the Main Botanical Garden of Academy of Sciences in Moscow (perennials plot).