Teatr

Teatr – rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo przedstawia sztukę dla zgromadzonej publiczności. Terminem teatr określa się też sam spektakl teatralny lub budynek, w którym odgrywane jest przedstawienie.

Rodzaje widowisk teatralnych

Rodzaje teatru

Teatr Stary w Lublinie jest przykładem teatru impresaryjnego

Elementy struktury spektaklu

Podstawą istnienia teatru jest aktor, który buduje dla widza umowną rzeczywistość teatralną. Spektakl bez aktora nie jest możliwy. Aktor buduje swoją kreację sceniczną za pomocą ruchu scenicznego (niekiedy jest to szczegółowo opracowana choreografia), gestu i mimiki. Teatr to ukierunkowane działania aktorów na użytek publiczności, która jest drugim niezbędnym elementem każdego spektaklu. Pełnowartościowy spektakl teatralny to taki, w którym następuje swego rodzaju porozumienie pomiędzy sceną a widownią.

Spektakl jest zazwyczaj oparty na tekście dramatu lub scenariuszu, który stanowi punkt wyjścia do realizacji. Niekiedy spektakle powstają na zasadzie kreacji zbiorowej.

Teatr odwołuje się niemal do wszystkich zmysłów człowieka. Łączy obraz (scenografia), ruch (choreografia) z dźwiękiem (oprawa muzyczna), może również odwołać się do zmysłu węchu lub dotyku.

Spektakl obejmuje swoim zasięgiem określony czas i przestrzeń. Czas scenowy jest wymierny, konkretny, różny w różnych warunkach historycznych i kulturowych (obecnie spektakl trwa przeciętnie 2-3 godz.); przestrzeń sceniczna zazwyczaj jest odgrodzona od widowni tzw. „czwartą ścianą”, niekiedy jednak działania teatralne wkraczają w przestrzeń widowni lub całkowicie zacierają podział na widownię i scenę.

Koordynatorem wszystkich działań scenicznych i innych elementów spektaklu jest reżyser.

Dramat literacki a dramat sceniczny

Dramat literacki

Tworzywem dzieła literackiego jest słowo. Dramat w znaczeniu utworu literackiego (dramat literacki) może być utworem niescenicznym, tzn. takim utworem, którego autor założył, że dzieło to nie jest przeznaczone do realizacji scenicznej, nie brał pod uwagę wymogów, konwencji i środków technicznych spektaklu teatralnego[1]. Dramat taki można mimo to zrealizować na scenie, jednak potrzebna jest do tego adaptacja.

Dramat sceniczny

Z kolei w dramacie scenicznym (zw. też dramatem właściwym bądź teatralnym) nie tylko słowo jest ważne, ale też np. aktor, scena, czas scenowy. Ponadto samo słowo może zostać zredukowane do minimum albo też całkowicie zlikwidowane. Niezbędne są natomiast pozostałe elementy (wszystkie naraz lub niektóre), aby można było mówić o zrealizowanym widowisku teatralnym.

W dziele scenicznym istnieje możliwość zrealizowania opisów z dzieła literackiego (to, co zostało opisane, przekłada się na to, co ma obejrzeć widz, oraz na to, co będzie wskazówką dla realizatorów). Można też wykorzystywać całą gamę tworzyw oprócz bądź z pominięciem słowa[2].

Teatralna teoria dramatu

Teatralna teoria dramatu – teoria, według której dramat nie jest samodzielnym gatunkiem literackim, lecz staje się nim dopiero w momencie jego realizacji na scenie teatralnej[3].

Teatrologia

Nauka o teatrze nazywana jest teatrologią. Teatrolog zazwyczaj analizuje tekst dzieła dramatycznego oraz inscenizację w różnych kontekstach np. historycznym, teoretycznym czy kulturowym.

Pierwszym polskim dziełem teoretycznym z tej dziedziny są Dzieje Teatru Narodowego Wojciecha Bogusławskiego. Teatrologia w Polsce rozwija się dynamicznie od czasów Stanisława Wyspiańskiego.

Do najwybitniejszych dokumentalistów polskiego teatru należy Karol Estreicher. Wśród polskich teatrologów wymienić należy też takich, jak: Zbigniew Raszewski, Stanisław Marczak-Oborski, Jerzy Grotowski, Julian Lewański, Stefania Skwarczyńska, Jan Błoński oraz Janusz Degler.

Krytyka teatralna

Oceną twórczości teatralnej zajmuje się krytyka teatralna. Osoby zajmujące się nią tworzą często recenzje, ale także szkice, reportaże bądź felietony.

W Polsce największe dokonania w tej dziedzinie mają: Jan August Kisielewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Karol Irzykowski, Artur Sandauer, Antoni Słonimski, Konstanty Puzyna, oraz w czasach nam bliższych: Jacek Sieradzki, Grzegorz Niziołek, Marta Fik, Elżbieta Morawiec, Tadeusz Nyczek, Krzysztof Mieszkowski.

Recenzja spektaklu teatralnego może mieć funkcję propagandową i/bądź informacyjną. Powinna zawierać rzeczowe sprawozdanie i krytyczną (fachową i rzetelną) ocenę spektaklu[4].

Wydawnictwa polskie związane z teatrem

Socjologia teatru

Teatr Lalek Pleciuga w Szczecinie

W latach 30. XX wieku powstała nowa dziedzina nauk społecznych – socjologia teatru, badająca wpływ teatru na społeczeństwo, a także analizująca teatr jako grupę społeczną. Pierwsze badania w tym kierunku rozwijały się w Niemczech i Francji, obecnie jest to dziedzina bardzo rozwinięta na Zachodzie.

Socjologia teatru bada zarówno historię teatru, teatr współczesny, jak i psychologię dzieła teatralnego, szukając związków tych dziedzin ze społeczeństwem. Zajmuje się zatem m.in.:

  • funkcją społeczną aktora, jego stosunkiem do społeczeństwa,
  • miejscem i rolą kobiety w aktorstwie,
  • rekrutacją aktorów, tym, dlaczego jedni nimi zostają, a inni nie,
  • dramatem, a dokładniej tym, co sprawia, że odbiór utworu w teatrze jest zupełnie inny od odbioru tekstu pisanego, a także bada, dlaczego każde przedstawienie jest inne i jest też rozmaicie przez różne osoby odbierane,
  • wpływem teatru na publiczność,
  • socjologią wychowania[6].

Wartości artystyczne nie mają tu żadnego znaczenia. Istotne są natomiast zależności pomiędzy instytucją wychowawczą, organizacją (zbiorem osób) a interpretowaniem sztuk. Socjolog bada też, jakie treści łączą się z pojęciami: teatr, sztuka, twórczość teatralna.

Źródłami badań socjologicznych teatru są: felietony, recenzje, listy, dokumenty oraz archiwa teatralne.

Przypisy

  1. Por. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Podręczny Słownik Terminów Literackich pod redakcją J. Sławińskiego, Warszawa 1999. Tu hasło: dramat, s. 61, 62.
  2. Stefania Skwarczyńska, Dramat – literatura czy teatr? w Problemy Teorii Dramatu i Teatru. Tom 1, Wrocław 2003, ISBN 83-229-2414-3.
  3. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Podręczny Słownik Terminów Literackich pod redakcją J. Sławińskiego, Warszawa 1999. Tu hasło: teatralna teoria dramatu, s. 313.
  4. Por. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Podręczny Słownik Terminów Literackich pod redakcją J. Sławińskiego, Warszawa 1999. Tu hasło: recenzja, s. 258.
  5. Strona wydawnictwa
  6. Zob. też: https://web.archive.org/web/20070225230047/http://www.hirara.home.pl/estetyka/Estetyka%2008.pdf.

Media użyte na tej stronie

Kalisz Teatr Miejski 1900.jpg
Kalisz, budynek Teatru Miejskiego, 1900, zniszczony w 1914
Szczecin Teatr Lalek Pleciuga.jpg
Teatr Lalek "Pleciuga" w Szczecinie
Theatre Square Warsaw about 1900.jpg
Plac Teatralny w Warszawie około roku 1900, widok na Teatr Narodowy.
Prezydent Bronisław Komorowski podczas otwarcia Teatru Starego w Lublinie 02.jpg
Autor: Wojciech Grzędziński, Licencja: GFDL
Prezydent Bronisław Komorowski podczas otwarcia Teatru Starego w Lublinie.

- Lublin wraca do swojej pięknej roli bramy kultury między Wschodem a Zachodem – powiedział w niedzielę prezydent Bronisław Komorowski, który wraz z Małżonką uczestniczył w uroczystości otwarcia odrestaurowanego XIX-wiecznego Teatru Starego w tym mieście.


Prezydent przypomniał, że Lublin z racji swego położenia geograficznego był w swej historii ośrodkiem łączącym Wschód z Zachodem Europy. Przywołał w tym kontekście zabytkową kaplicę Trójcy Świętej na lubelskim Zamku - katolicką świątynię zbudowaną w stylu gotyckim, zdobioną bizantyjskimi freskami.

- Oddając dzisiaj to wspaniałe miejsce warto powiedzieć, że właśnie ze względu na to, że integrująca się Europa znowu przesunęła się daleko na Wschód, Lublin może wrócić do swojej naturalnej roli bramy kultury; także wiodącej ku pojednaniu narodów, ku budowaniu swoistej syntezy i uzupełnianiu się kultur w tym regionie europejskim - powiedział prezydent.

- Lublin wraca do swojej pięknej roli bramy kultury wiodącej na Wschód i wiodącej na Zachód. To naprawdę bardzo piękna brama - zaznaczył.

Bronisław Komorowski powiedział, że odbudowa zabytkowego teatru w Lublinie była możliwa dzięki temu, że Polska jest w Unii Europejskiej. - Te nowe możliwości plus stara duma i naturalne, codzienne potrzeby kulturalne miasta i regionu spowodowały, że udało się dopiero teraz z udziałem funduszy europejskich odbudować to wspaniałe miejsce - mówił prezydent.


Znajdujący się na lubelskiej Starówce Teatr Stary powstał w pierwszej połowie XIX w. i należy do jednego z najstarszych teatrów miejskich w Polsce. Wzniesiony w stylu klasycystycznym był prywatną inwestycją Łukasza Rodakiewicza byłego oficera księcia Józefa Poniatowskiego.

Pierwszy spektakl odbył się w nim w 1822 r. W teatrze wystawiano sztuki teatralne i opery. Pod koniec XIX w., gdy w Lublinie wybudowano nowy teatr, występowały w nim głównie wędrowne trupy, artyści cyrkowi i kuglarze. W 1899 r. odbyła się tam pierwsza w Lublinie projekcja filmowa, a w 1905 r. urządzono w nim kino, które zamknięto w 1981 r. Od tamtej pory budynek opustoszał i przez wiele lat niszczał.

Próby rozpoczęcia jego renowacji nie przynosiły rezultatu. W 1994 r. budynek odkupiła Fundacja Galeria na Prowincji, ale nie zdołała przeprowadzić remontu. Grożący zawaleniem obiekt przejęło miasto w 2005 r. Prace renowacyjne rozpoczęły się w 2010 r. Remont teatru kosztował ponad 26 mln zł; 20 mln zł dofinansowania na ten cel miasto Lublin otrzymało z unijnego programu Infrastruktura i Środowisko.

Odrestaurowany budynek teatru odzyskał dawny blask, ale także dodatkową powierzchnię – wybudowano dwie podziemne kondygnacje, gdzie zlokalizowane są szatnie, garderoby, pomieszczenia techniczne. W teatrze zachowano zabytkowy układ - z foyer, widownią, sceną, zasceniem. Otworzono historyczne wnętrze widowni z lożami, balkonami, drewnianymi galeriami.

Teatr pomieści 160 widzów. Będzie interdyscyplinarną instytucją kultury. Na scenie mają się prezentować zarówno zespoły teatralne jak i muzyczne, prowadzone też mają być debaty, spotkania literackie i zajęcia edukacji kulturalnej dla dzieci.

Działalność artystyczną Teatru Starego zainaugurował w niedzielę koncert w wykonaniu gitarzysty flamenco Jose Fernandeza Torresa "Tomatito" wraz zespołem. Koncert zatytułowany "Luz de Guia" transmitowany był w TVP Kultura, a mieszkańcy Lublina mogli oglądać go na telebimie ustawionym na Placu po Farze w Lublinie.


Prezydent Komorowski w poniedziałek spotka się ze studentami lubelskich uczelni na UMCS, a następnie z młodzieżą skupioną wokół Akademii Złota 9 ojca Ludwika Wiśniewskiego. Z Lublina prezydent pojedzie do Kraśnika na spotkanie z przedsiębiorcami powiatów kraśnickiego, janowskiego i opolskiego, a później do Puław, gdzie obejrzy Puławski Park Naukowo-Technologiczny. W Puławach złoży też kwiaty pod pomnikiem pomordowanych żołnierzy AK i WiN. (PAP, inf. własna)