Teatr jezuicki

Budynki kolegium jezuickiego w Poznaniu

Teatr jezuicki – typ widowiska scenicznego obejmujący dramaty wystawiane w teatrach uczniowskich działających przy szkołach jezuickich od drugiej połowy XVI wieku do kasaty zakonu w 1773 roku, choć szkolne przedstawienia w jego duchu utrzymały się w placówkach jezuickich aż do XIX wieku. Jako element szeroko zakrojonej kontrreformacji był sposobem kształtowania młodzieży w duchu religii katolickiej. Kształtował kulturę Europy w wiekach XVI i XVII, stanowił etap pośredni pomiędzy średniowieczną dramaturgią religijną a nowożytnym dramatem świeckim. Badacze odnajdują wpływy teatru jezuickiego w dziełach autorów, których edukacja odbywała się w szkołach prowadzonych przez jezuitów, m.in. Corneille’a, Moliera i Goldoniego. W Polsce ten rodzaj sztuki scenicznej stał się jednym z najważniejszych zjawisk życia teatralnego epoki baroku.

Przedstawienia jezuickie odgrywane były po łacinie, tematy czerpano z Biblii i z żywotów świętych, nawiązywano do gatunków wywodzących się ze starożytności (m.in. do tragedii) i ze średniowiecza (m.in. do moralitetu, misteriów czy tableaux vivants, czyli „żywe obrazy” o tematyce religijnej). W pierwszej fazie działalności na scenie pojawiały się głównie tragedie i utwory religijne, później w repertuarze zagościły również komedie o wydźwięku dydaktycznym (Molier, Franciszek Bohomolec). Pojawiły się rozwiązania zaczerpnięte z opery (partie śpiewane, konstrukcja sceny). Wystawiany tekst dramatyczny aktualizowano o odniesienia do bieżącej sytuacji politycznej i społecznej. Ze względu na specyfikę szkół męskich z tekstów dramatycznych usuwano role kobiece.

Do najbardziej znanych jezuickich teatrów szkolnych w Polsce należały instytucje w Poznaniu (działające już 1620 roku), Warszawie (od 1687 roku) i Wilnie (od 1715 roku). Szacuje się, że w Rzeczypospolitej funkcjonowało 59 teatrów jezuickich.

Zobacz też

• Teatr szkolny w Polsce
• Teatr jezuicki w Poznaniu

Bibliografia

• Encyklopedia szkolna WSiP: Literatura, wiedza o kulturze. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2006, s. 814-815, 820-821. ISBN 83-02-09505-2.
• Marek Ferenc: Czasy nowożytne. W: Obyczaje w Polsce: Od średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 165-166. ISBN 978-83-01-14253-7.