Teika Fujiwara

Fujiwara no Teika

Nagrobek Fujiwara no Teika

Teika Fujiwara lub Sadaie Fujiwara (jap. 藤原 定家 Fujiwara no Sadaie/Teika, ur. 1162, zm. 26 września 1241) – japoński arystokrata, poeta waka, krytyk, kaligraf, pisarz, skryba i uczony późnego okresu Heian i wczesnego Kamakura.

Wywarł istotny wpływ na poezję japońską swojej epoki, m.in. modyfikując tradycyjne formy poetyckie (tanka) poprzez stosowanie obrazowania oddziałującego bardziej na uczucia niż intelekt. Był współredaktorem i autorem wielu poematów zawartych w wielkiej antologii poezji japońskiej pt. Shin-kokin-waka-shū ("Nowy zbiór starych i nowych poematów"), powstałej w 1201 roku. Antologia ta jest nazywana w skrócie Shin-kokin-shū.

Życiorys

• syn Shunzeia, potomek poetów – początkowo korzysta z opinii ojca, później ceniony za własny styl
• służba w rezydencji kanclerza-regenta (kampaku), Kanezane Kujō – poznaje poetów (Jiena, Yoshitsune Fujiwarę); po upadku rodu Kujō – ubogi arystokrata, brak awansów - niezadowoleniu daje czasami wyraz w wierszach
• udział w konkursach poetyckich uta-awase objętych patronatem eks-cesarza Go-Toby – zauważony, przywilej wstępu do pałacu cesarskiego, szybka kariera poety, krytyka i nauczyciela (stanowisko kierownika sekcji wyboru poezji w urzędzie Wakadokoro, redaktor Shin-kokin-shū, awans do 3. młodszej rangi, tytuł ministra spraw wewnętrznych)
• 1206–1220 – szczytowy okres twórczości, liczne udziały w konkursach poetyckich uta-awase, Juntoku – młodszy syn i następca Go-Toby entuzjastą poezji, częste wizyty na dworze, 1207 r. – nawiązanie kontaktów z siogunem Sanetomo Minamoto (wiersz do poprawki, 1209 – Kindai Shūka wybór 100 wierszy, które należy naśladować, dla sioguna)
• pogorszenie i zerwanie stosunków z Go-Tobą, bo:
  • utrzymuje kontakty z bakufu
  • zmuszony do udziału w uta-awase w rocznicę śmierci matki pisze niemiłe wiersze
  • konflikt o wierzby przesadzone na rozkaz Go-Toby z jego rezydencji do rezydencji cesarskiej
• zesłanie Go-Toby na wyspy Oki po zamieszkach ery Jōkyū w 1221 r.; awans społeczny rodziny żony Saionji, awans Teiki do 2. starszej rangi
• w 71. roku życia zostaje mnichem, przyjmując imię Myōjō, nadal aktywny jako poeta, redaktor zbioru poematów pt. Shin-Chokusen-waka-shū ("Nowy zbiór poematów japońskich z wyboru cesarza"), tworzy kopie wielu dzieł klasycznych (kopie dobrej jakości, zyskują nazwę teikabon)

Twórczość

• poezja z wczesnego okresu określana mianem daruma-uta (pejoratywne określenie poezji zen) – ze względu na jej zawiłość i trudność w zrozumieniu
• eksperymenty z poezją – rozszerzenie tematyki wierszy waka – włączenie tematów z poezji chińskiej (np. niepoetyckie zwierzęta typu owce, niedźwiedzie, małpy); wiersze zaczynające się na kolejne znaki kany (zapożyczone słowa z jęz. chińskiego, terminy buddyjskie) → udowadnia, że słowa obcego pochodzenia nie psują lirycznego piękna waka; 33 wiersze zaczynające się od pierwszych słów wierszy mnicha Sōseia umieszczonych w Kokinshū, wszystkie o tematyce jesiennej
• w późniejszym okresie twórczości wiersze zgodne z głoszonymi teoriami, konserwatywne spojrzenie na poezję, elegancja, ucieleśnienie ideałów yōen ("eterycznego piękna", "ulotnego czaru") i ushin ("z głębi serca", "z uczuciem"), podziwiany za umiejętność tworzenia atmosfery zmysłowości i tajemniczości, nieuchwytnego piękna yūgen ("tajemnej głębi", "piękna tajemnicy przemijania")
• wprowadzenie sposobu obrazowania oddziałującego bardziej na uczucia niż rozum
• częste stosowanie honka-dori (rozbudowanej adaptacji słynnego wiersza, sprytnej imitacji) z klasycznych dzieł zawartych w zbiorach, jak: Kokin-shū, Man’yōshū, czy również z monogatari, np. Genji monogatari)
• łączenie opisów oddziałujących na różne zmysły – wzrok, słuch, dotyk
• niektóre wiersze utrzymane w estetyce sabi ("starzenia się", "osamotnienia", "smutku") – ukazanie piękna w samotności, opuszczeniu, zapomnieniu
• jedyny poeta, który kompilował dwie antologie cesarskie
• kompilacja zbioru Ogura hyakunin-isshu – zbiór 100 wierszy 100 poetów, będący wzorem dla następnych tego typu zbiorów; wybrane wiersze prezentowały wszelkie idealne tematy, style i techniki

Bibliografia

• Mikołaj Melanowicz, Literatura japońska. Tom I
• Donald Keene, Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century
• Fujiwara no Teika. Ogura hyakunin isshu, czyli Zbiór z Ogura - po jednym wierszu od stu poetów. Poznań 2008, Jeżeli P To Q Wydawnictwo.