Teispidzi
Teispidzi – umowna nazwa hipotetycznej dynastii panującej początkowo w Anszanie, a następnie całej Azji Zachodniej od poł. VII w. p.n.e. do 522 r. p.n.e.
Podstawowymi źródłami do historii Teispidów są inskrypcje powstałe za panowania najsłynniejszego przedstawiciela dynastii, Cyrusa II, który przedstawia w nich pochodzenie swojego rodu:
- Cyrus wielki król, król Anszanu, syn Kambyzesa, wielkiego króla, króla Anszanu, potomek Teispesa, wielkiego króla, króla Anszanu[1].
Podobna genealogia pojawia się na słynnym Cylindrze Cyrusa:
- Jam jest Cyrus, król świata, wielki król, prawowity król, król Babilonu, król Sumeru i Akkadu, król czterech krańców [świata], syn Kambyzesa, wielkiego króla, króla Anszan, prawnuk Cyrusa, wielkiego króla, króla Anszan, potomek Teispesa, wielkiego króla, króla Anszan, z rodziny, która zawsze królowała.
Zgodnie z nimi Teispes jest fundatorem dynastii z Anszanu, a władzę po mieczu dziedziczą: Cyrus I, Kambyzes I, Cyrus II Wielki, Kambyzes II oraz ostatni przedstawiciel Bardija. Wśród przodków Cyrusa II nie występuje Achemenes.
Po śmierci Kambyzesa II w niewyjaśnionych okolicznościach królem został Bardija. Został on z kolei zamordowany 29 września 522 r. p.n.e. przez siedmiu arystokratów perskich, z których jeden, Dariusz, syn Hystaspesa z rodu Achemenidów, objął tron[2]
Nowy król w inskrypcji z Behistun przedstawił przebieg wydarzeń następująco: Dariusz obalił nie Bardiję, lecz medyjskiego maga-uzurpatora imieniem Gaumata, który podawał się za prawowitego syna Cyrusa II. Zdaniem niektórych historyków wersja ta niezbyt wiarygodnie maskuje zamach na ostatniego męskiego potomka Cyrusa II[3]. Równocześnie stała się ona mitem założycielskim nowej dynastii w oficjalnych królewskich inskrypcjach mających potwierdzić prawa Dariusza i jego potomków do tronu.
Zasadniczym celem tekstu z Behistun było uzasadnienie objęcia władzy, jak też ukazanie Dariusza jako przedstawiciela królewskiego rodu:
- (...) ośmiu z mojej rodziny było królami przede mną; ja jestem dziewiąty; dziewięciu z nas po kolei było królami[4]
W tej samej inskrypcji wymienia on jednak z imienia tylko pięciu przodków, z czego ojciec Hystaspes nie był królem, tylko satrapą. Wśród nich jest również Teispes, ale inskrypcja Dariusza czyni go synem Achemenesa, a tego imienia nie ma w rodowodzie Cyrusa II i jego poprzedników. Zdaniem zwolenników tezy o istnieniu dynastii Teispidów wszystko to świadczy o tym, że wcześniejsi przed Dariuszem królowie wbrew jego twierdzeniom nie byli wcale Achemenidami, ale wywodzącymi się od Teispesa Teispidami. Według nich utożsamienie Teispidów z Achemenidami było mistyfikacją Dariusza, który jako uzurpator musiał uzasadnić jakoś swoje prawa do tronu, stąd dążył do wykazania że jest potomkiem wcześniejszych królów[4].
Zwolennicy tezy o istnieniu Teispidów podają przy tym w wątpliwość prawdziwość tekstu na grobowcu Cyrusa II w Pasargadach, w którym przedstawia się on jako Achemenida:
- Jam jest Cyrus, król, Achemenida[4]
Wskazują oni iż został on sporządzony w języku staroperskim w piśmie klinowym, a więc w czasach Dariusza I, jako ciąg dalszy mistyfikacji[4].