Tekst bizantyjski

Początek Jana w Kodeksie Aleksandryjskim przekazującym w Ewangeliach tekst bizantyjski, w pozostałych zaś księgach NT – tekst aleksandryjski

Tekst bizantyjski (albo bizantyński) – nazwa używana w odniesieniu do jednej z czterech rodzin podstawowych typów greckiego tekstu Nowego Testamentu. Nazwa „bizantyjski” nadana została przez B.H. Streetera i F.G. Kenyona. Westcott i Hort nazywali go syryjskim, określany też bywa antiocheńskim. Ponieważ ten typ tekstu reprezentuje ponad 80% rękopisów, nazywany bywa tekstem większości lub większościowym (The Majority Text). W aparacie krytycznym oznaczany jest symbolem ${\displaystyle {\mathfrak {M}}}$ lub Byz.

Cechy charakterystyczne tekstu bizantyjskiego

Charakteryzuje się czystszym, bardziej zbliżonym do klasycznego, językiem greckim, drobnymi dodatkami, a nawet słowami, które występują w innych przekładach. Inną jego cechą jest dążenie do harmonizacji paralelnych tekstów Ewangelii. Uczeni oceniają go na ogół nisko, jednak jak na to wskazuje porównanie z Chester Beatty I, zachowało się w nim sporo starożytnych lekcji.

Zachodzą zauważalne różnice pomiędzy wczesnym tekstem bizantyjskim z wieków IV-V a późnym tekstem bizantyjskim (po wieku IX). Widoczne jest to zwłaszcza przy porównaniu tekstu Ewangelii z Kodeksu Aleksandryjskiego z minuskułami pochodzącymi z XII-XIV wieków.

Świadkowie tekstu bizantyjskiego

Do grupy tekstu bizantyjskiego należy ponad 80% rękopisów. Po raz pierwszy pojawia się w cytatach Jana Chryzostoma (350–407). Od wieku IX dominuje w greckim świecie. Najznakomitszym reprezentantami tej grupy są: Kodeks Aleksandryjski (tylko Ewangelie), Kodeks Efrema (tylko Ewangelie) i Kodeks Waszyngtoński (tylko Mt i Łk). Rodzinę tę reprezentuje większość powstałych po wieku XI minuskułów.

Tylko sześć rękopisów reprezentujących tekst bizantyjski powstało przed wiekiem IX, ale już w IX staje się nagle tekstem dominującym, natomiast po XII wieku jest już niemal jedynym pozostającym w użyciu tekstem Nowego Testamentu.

Papirusy

Tylko ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{73}}$.

Majuskuły

Codex Mutinensis, Cyprius, Mosquensis I, Campianus, Petropolitanus Purp. (wiele obcych naleciałości), Sinopensis, Kodeks Gwelferbytański A, Guelferbytanus B, Nitriensis, Nanianus, Monacensis, Tischendorfianus IV, Sangallensis, Tischendorfianus III, Petropolitanus, Rossanensis, Codex Beratinus, Dionysiou, Vaticanus 2066, Kodeks 047, 049, 052, 053, 054, 056, 061, 063, 064, 065, 069 (?), 093 (Dzieje), 0103, 0104, 0105 (mieszany), 0116, 0133, 0134, 0135, 0136, 0142, 0151, 0197, 0211, 0246, 0248, 0253, 0255, 0257, 0265, 0269 (tekst mieszany), 0272, 0273 (?), 0281.

Minuskuły

Ponad 80% minuskułów reprezentuje tekst bizantyjski, około 20% ma tekst mieszany (bizantyjski jest jednym z elementów), a tylko 2% nie ma żadnych bizantyjskich naleciałości^[1].

2, 3, 6 (Ewangelie i Dzieje), 8, 9, 11, 12, 14, 15, 18, 21, 23, 24, 25, 27, 28 (oprócz Marka), 29, 30, 32, 34, 35, 36, 37, 39, 40, 42, 44, 45, 46, 47, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 57, 58, 60, 61 (Ewangelie i Dzieje), 63, 65, 66, 68, 69 (oprócz listów Pawła), 70, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 80, 82, 83, 84, 89, 90, 92, 93, 95, 97, 98, 99, 100, 103, 104 (oprócz listów Pawła), 105, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 116, 119, 120, 121, 122, 123, 125, 126, 127, 128, 129, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 155, 156, 159, 162, 167, 169, 170, 171, 177, 180 (oprócz Dziejów), 181 (tylko Objawienie), 182, 183, 185, 186, 187, 189, 190, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205 (Listy), 206 (oprócz listów powszechnych), 207, 208, 209 (oprócz Ewangelii i Objawienia), 210, 212, 214, 215, 217, 218 (oprócz listów powszechnych i listów Pawła), 219, 220, 221, 223, 224, 226, 227, 231, 232, 235, 236, 237, 240, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 250, 254 (oprócz listów powszechnych), 256 (oprócz listów Pawła), 259, 260, 261, 262, 263 (oprócz listów Pawła), 264, 266, 267, 268, 269, 270, 272, 275, 276, 277, 278a, 278b, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 293, 297, 300, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 308, 309, 313, 314, 316, 319, 320, 324, 325, 327, 328, 329, 330 (oprócz listów Pawła), 331, 334, 335, 337, 342, 343, 344, 347, 350, 351, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 364, 365 (oprócz listów Pawła), 366, 367, 368, 369, 371, 373, 374, 375, 376, 378 (oprócz listów powszechnych), 379, 380, 381, 384, 385, 386, 387, 388, 390, 392, 393, 394, 395, 396, 398 (oprócz listów powszechnych), 399, 401, 402, 404, 405, 407, 408, 409, 410, 411, 412, 413, 414, 415, 417, 418, 419, 422, 425, 426, 429 (listy Pawła i Objawienie), 431 (oprócz Dziejów i listów powszechnych), 432, 438, 439, 443, 445, 446, 448, 449, 450, 451 (oprócz listów Pawła), 452, 454, 457, 458, 459 (oprócz listów Pawła), 461, 465, 466, 469, 470, 471, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485, 490, 491, 492, 493, 494, 496, 497, 498, 499, 500, 501, 502, 504, 505, 506, 507, 509, 510, 511, 512, 514, 516, 518, 519, 520, 521, 522 (oprócz Dziejów i listów powszechnych), 523, 524, 525, 526, 527, 528, 529, 530, 531, 532, 533, 534, 535, 538, 540, 541, 546, 547, 548, 549, 550, 551, 553, 554, 556, 558, 559, 560, 564, 568, 570, 571, 573, 574, 575, 577, 578, 580, 583, 584, 585, 586, 587, 588, 592, 593, 594, 596, 597, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 607, 616, 618, 620, 622, 624, 625, 626, 627, 628, 632, 633, 634, 637, 638, 639, 640, 642 (oprócz listów powszechnych), 644, 645, 648, 649, 650, 651, 655, 656, 657, 660, 662, 663, 664, 666, 668, 669, 672, 673, 674, 677, 680, 684, 685, 686, 688, 689, 690, 691, 692, 694, 696, 698, 699, 705, 707, 708, 711, 714, 715, 717, 718, 721, 724, 725, 727, 729, 730, 731, 734, 736, 737, 739, 741, 745, 746, 748, 750, 754, 755, 756, 757, 758, 759, 760, 761, 762, 763, 764, 765, 768, 769, 770, 773, 774, 775, 777, 778, 779, 781, 782, 783, 784, 785, 786, 787, 789, 790, 793, 794, 797, 798, 799, 801, 802, 806, 808, 809, 811, 818, 819, 820, 824, 825, 830, 831, 833, 834, 835, 836, 839, 840, 841, 843, 844, 845, 846, 848, 852, 853, 857, 858, 860, 861, 862, 864, 866a, 867, 868, 870, 877, 880, 884, 886, 887, 889, 890, 893, 894, 896, 897, 898, 900, 901, 902, 904, 905, 906, 910, 911, 912, 914, 916, 917 (listy Pawła), 918 (listy Pawła), 919, 920, 921, 924, 928, 936, 937, 938, 942, 943, 944, 945 (Dzieje i listy powszechne), 950, 951, 952, 953, 955, 956, 957, 958, 959, 960, 961, 962, 963, 964, 965, 966, 967, 969, 970, 971, 973, 975, 977, 978, 980, 981, 987, 988, 991, 993, 994, 995, 997, 998, 999, 1000, 1003, 1004, 1006 (Ewangelie), 1007, 1008, 1010 (?), 1011, 1013, 1014, 1015, 1016, 1017, 1018, 1019, 1020, 1023, 1024, 1025, 1026, 1028, 1030, 1031, 1032, 1033, 1036, 1044, 1045, 1046, 1050, 1052, 1053, 1054, 1055, 1056, 1057, 1059, 1060, 1061, 1062, 1063, 1065, 1067 (oprócz listów powszechnych), 1068, 1069, 1070, 1072, 1073, 1074, 1075, 1076, 1077, 1078, 1080, 1081, 1083, 1085, 1087, 1088, 1089, 1094, 1099, 1100, 1101, 1103, 1104, 1105, 1107, 1110, 1112, 1119, 1121, 1123, 1129, 1148, 1149, 1150, 1161, 1168, 1169, 1171, 1172, 1173, 1174, 1176, 1177, 1185, 1186, 1187, 1188, 1189, 1190, 1191, 1193, 1196, 1197, 1198, 1199, 1200, 1201, 1202, 1203, 1205, 1206, 1207, 1208, 1209, 1211, 1212, 1213, 1214, 1215, 1217, 1218, 1220, 1221, 1222, 1223, 1224, 1225, 1226, 1227, 1231, 1241 (tylko Dzieje), 1251 (?), 1252, 1254, 1255, 1260, 1264, 1277, 1283, 1285, 1292 (oprócz listów powszechnych), 1296, 1297, 1298, 1299, 1300, 1301, 1303, 1305, 1309, 1310, 1312, 1313, 1314, 1315, 1316, 1317, 1318, 1319 (oprócz listów Pawła), 1320, 1323, 1324, 1328, 1330, 1331, 1334, 1339, 1340, 1341, 1343, 1345, 1347, 1350a, 1350b, 1351, 1352a, 1354, 1355, 1356, 1357, 1358, 1359 (oprócz listów powszechnych), 1360, 1362, 1364, 1367, 1370, 1373, 1374, 1377, 1384, 1385, 1392, 1395, 1398 (oprócz listów Pawła), 1400, 1409 (Ewangelie i listy Pawła), 1417, 1437, 1438, 1444, 1445, 1447, 1448 (oprócz listów powszechnych), 1449, 1452, 1470, 1476, 1482, 1483, 1492, 1503, 1504, 1506 (Ewangelie), 1508, 1513, 1514, 1516, 1517, 1520, 1521, 1523 (listy Pawła), 1539, 1540, 1542b (tylko Łukasz), 1543, 1545, 1547, 1548, 1556, 1566, 1570, 1572, 1573 (oprócz listów Pawła?), 1577, 1583, 1594, 1597, 1604, 1605, 1607, 1613, 1614, 1617, 1618, 1619, 1622, 1628, 1636, 1637, 1649, 1656, 1662, 1668, 1672, 1673, 1683, 1693, 1701, 1704 (oprócz Dziejów), 1714, 1717, 1720, 1723, 1725, 1726, 1727, 1728, 1730, 1731, 1732, 1733, 1734, 1736, 1737, 1738, 1740, 1741, 1742, 1743, 1745, 1746, 1747, 1748, 1749, 1750, 1752, 1754, 1755a, 1755b, 1756, 1757, 1759, 1761, 1762, 1763, 1767, 1768, 1770, 1771, 1772, 1800, 1821, 1826, 1828, 1829, 1835, 1841 (oprócz Objawienia), 1846 (tylko Dzieje), 1847, 1849, 1851, 1852 (tylko w Objawieniu), 1854 (oprócz Objawienia), 1855, 1856, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1869, 1870, 1872, 1874 (oprócz listów Pawła), 1876, 1877 (oprócz listów Pawła), 1878, 1879, 1880, 1882, 1883, 1888, 1889, 1891 (oprócz Dziejów), 1897, 1899, 1902, 1905, 1906, 1907, 1911, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, 1919, 1920, 1921, 1922, 1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1936, 1937, 1938, 1941, 1946, 1948, 1951, 1952, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958, 1964, 1970, 1971, 1972, 1974, 1975, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1986, 1988, 1992, 1997, 1998, 2001, 2003, 2007, 2009, 2013, 2048, 2096, 2098, 2111, 2119, 2125, 2126, 2127 (oprócz listów Pawła), 2132, 2133, 2135, 2138 (tylko w Objawieniu), 2139, 2140, 2141, 2142, 2144, 2160, 2172, 2173, 2175, 2176, 2177, 2178, 2181, 2183, 2187, 2189, 2191, 2199, 2218, 2221, 2236, 2261, 2266, 2267, 2273, 2275, 2277, 2281, 2289, 2295, 2300, 2303, 2306, 2307, 2309, 2310, 2311, 2352, 2355, 2356, 2373, 2376, 2378, 2381, 2382, 2386, 2389, 2390, 2406, 2407, 2409, 2414, 2415, 2418, 2420, 2422, 2423, 2424, 2425, 2426, 2430, 2431, 2437, 2441, 2442, 2445, 2447, 2450, 2451, 2452, 2454, 2455, 2457, 2458, 2459, 2466, 2468, 2475, 2479, 2483, 2484, 2490, 2491, 2496, 2497, 2499, 2500, 2501, 2502, 2503, 2507, 2532, 2534, 2536, 2539, 2540, 2545, 2547, 2549, 2550, 2552, 2554, 255, 2558, 2559, 2562, 2563, 2567, 2571, 2572, 2573, 2578, 2579, 2581, 2584, 2587, 2593, 2600, 2619, 2624, 2626, 2627, 2629, 2631, 2633, 2634, 2635, 2636, 2637, 2639, 2645, 2646, 2649, 2650, 2651, 2653, 2656, 2657, 2658, 2660, 2661, 2665, 2666, 2671, 2673, 2675, 2679, 2690, 2691, 2696, 2698, 2699, 2700, 2704, 2711, 2712, 2716, 2721, 2722, 2723, 2724, 2725, 2727, 2729, 2746, 2760, 2761, 2765, 2767, 2773, 2774, 2775, 2779, 2780, 2781, 2782, 2783, 2784, 2785, 2787, 2790, 2791, 2794, 2815, 2817, 2829^[2][3][4].

Historia

Tekst powstał w IV wieku, w wyniku kilku recenzji. Pierwszej recenzji mógł dokonać Lucjan Męczennik^[5]. Po raz pierwszy pojawia się w cytatach Chryzostoma, jakkolwiek tekst Chryzostoma tylko w 75% zgadza się ze standardowym tekstem bizantyjskim^[6]. W poszczególnych sekcjach Nowego Testamentu historia tekstu była nieco inna. Tekst bizantyjski najbardziej się rozpanoszył w tekście Ewangelii (ze względu na harmonizację tekstu). W przypadku tekstu Apokalipsy tekst bizantyjski ma dwa podteksty, jeden związany z komentarzem Andrzeja z Cezarei (wykorzystał go Erazm), drugi związany z komentarzem Ekumeniusza i to jest również tekst bizantyjski, jakkolwiek nie textus receptus.

Pierwsze przekłady, które noszą cechy tekstu bizantyjskiego to przekład Wulfili na język gocki oraz Peszitta (przekład na język syryjski).

Powstanie tekstu bizantyjskiego

W wiekach II-III była moda na archaizację języka literackiego. Zmiany językowe polegały na zmienianiu końcówki w 3 os. l. mn. w aoryście (ηλθαν i ειπαν uzyskują brzmienie ηλθον, ειπον). Zmieniano przypadki, tak aby to brzmiało poprawnie z punktu widzenia klasycznej greki. Dodawano partykułę μεν^[7], dodawano rodzajniki, wszędzie tam, gdzie ich brakowało. Zmieniano szyk, np. w J 6,49 w zwrocie:

εν τη ερημω το μαννα (na pustyni manna) – kodeksy B, C, D, T, W, Θ

το μαννα εν τη ερημω (manna na pustyni) – kodeksy ${\displaystyle \aleph }$, A, L, Ψ, f¹, f¹³, rękopisy tekstu bizantyjskiego

Mk 1,9

εις τον Ιορδανην υπο Ιωανου (w Jordanie przez Jana) – kodeksy ${\displaystyle \aleph ,}$ B, D

υπο Ιωανου εις τον Ιορδανην (przez Jana w Jordanie) – kodeksy A, W

Udoskonaleniom tym poddawany był nie tylko tekst bizantyjski, dotknęły one również tekst zachodni, a nawet najlepszych przedstawicieli tekstu aleksandryjskiego, jakkolwiek w znacznie mniejszym stopniu.

Tekst Ewangelii był harmonizowany przez kopistów. Za przykład może służyć Mt 16,2a-3.

Język grecki ewoluował (Dawid najpierw się zapisywało Δαυιδ, po roku 200 – Δαυειδ, a w epoce bizantyjskiej – Δαβιδ). Ewolucja ta dotknęła w mniejszym stopniu teksty: aleksandryjski, cezarejski i zachodni, ale tekst bizantyjski jest końcowym rezultatem owej ewolucji.

Tekst bizantyjski powstał w IV wieku w Konstantynopolu, podczas walk polemicznych z arianami. Również dogmaty uchwalane w wiekach IV-V odcisnęły swoje piętno na tekście bizantyjskim.

Co wpłynęło na rozpowszechnienie tekstu bizantyjskiego

Zdaniem Streetera w IV wieku istniało kilka silnych ośrodków, takie jak Antiochia, Cezarea, Aleksandria, Konstantynopol, także Jerozolima (Rzym używał już łaciny) i każdy z nich miał swój własny tekst. Tekst bizantyjski, to tekst związany z Konstantynopolem. Islam eliminując znaczenie takich ośrodków jak Cezarea, Jerozolima, Aleksandria, a od XI wieku także i Antiochii spowodował, że w użyciu pozostał tylko tekst bizantyjski. Tekst cezarejski nie istniał już od XI wieku, tekst zachodni był już całkowicie zmarginalizowany, a w XIV wieku zaniknął. Tekst aleksandryjski był jeszcze przepisywany w Paryżu w wieku XIII, by zaginąć w wieku XV. Po roku 1453, po upadku Konstantynopola, spłynęło do Europy zachodniej około 500 rękopisów z Bizancjum i to jest przyczyna, dla której w wieku XVI tylko tekst bizantyjski był brany pod uwagę^[8].

Współczesność

W roku 1999, pod naciskiem fundamentalnych kościołów (przede wszystkim prawosławnych), zrzeszonych w United Bible Societies, przystąpiono do naukowego opracowania bizantyjskiego tekstu Nowego Testamentu. Przy wyborze rękopisów, w oparciu o które miano utworzyć tekst, zastosowano następujące kryteria:

• Tekst rękopisów musi być bliski dla drukowanych wydań tekstu bizantyjskiego (zwłaszcza wydania patriarchalnego z 1904 roku)
• Język rękopisu musi być możliwie najlepszy

Żadne z tych kryteriów nie jest naukowe, niemniej w ich wyniku wyłoniono minuskuł 35 z XI wieku, ze względu na regularną gramatykę i niewielkie odchylenia od późniejszych drukowanych wydań tekstu bizantyjskiego. Spośród majuskułów wykorzystany został przede wszystkim 038 (Θ), ponieważ jego tekst mieści się jeszcze w bizantyjskiej tradycji tekstu. Minuskuły po XI wieku, obecne w aparacie krytycznym, nie miały wpływu na tekst zasadniczy^[9]. Również rękopisy pochodzące sprzed IX wieku umieszczone zostały w aparacie krytycznym. W roku 2007 ukazała się Ewangelia Jana (The Gospel According to John in the Byzantine Tradition, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2007)^[10].

W roku 2005 ukazało się drukiem krytyczne wydanie tekstów bizantyjskich opracowane przez Maurice A. Robinsona i Williama G. Pierponta, pt. The New Testament in The Original Greek Byzantine Textform 2005, nakładem Chilton Book Publishing Company Southborough, Massachusetts, oparte o odmienne niż ww. kryteria prawosławne. Autorzy opracowania, jako edytorzy zastosowali konsekwentnie aparat krytyczny Johna Wiliama Burgona dla całego greckiego Nowego Testamentu. Bizantyjskie Objawienie Jana zostało zaś odtworzone na podstawie pełnego zestawienia dokumentów historycznych Hermana Charlesa Hoskiera^[11]. Od roku 2013 trwają prace nad polskim przekładem Nowego Testamentu w oparciu o to opracowanie.

Zobacz też

Inne typy tekstu

• Tekst aleksandryjski
• Tekst cezarejski
• Tekst zachodni

Rodziny tekstu bizantyjskiego

• Rodzina E
• Rodzina Π
• Textus receptus

Przypisy

Bibliografia

• Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neues Testaments: Einfürung in die wissenschaftlichen Ausgaben sowie Theorie und Praxis der modernen Textkritik. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989. ISBN 3-438-06011-6. (niem.).
• Kurt Aland: Synopsis Quattuor Evangeliorum. Locis parallelis evangeliorum apocryphorum et patrum adhibitis edidit. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1996, s. XXXII.
• Frederick G. Kenyon: Our Bible and the Ancient Manuscripts. Wyd. 4. London: Eyre and Spottiswoode, 1903. (ang.).
• Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament. Wyd. 4. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 156–185. (ang.).
• Burnett H. Streeter: The Four Gospels. A Study of Origins the Manuscripts Tradition, Sources, Authorship, & Dates. Oxford: MacMillan and Co Limites, 1924. (ang.).
• Daniel B. Wallace. Some Second Thoughts on the Majority Text. „Bibliotheca Sacra”. Vol. 146, s. 270–290, 1989. 
• Christopher Robert Dennis Jordan, The Textual Tradition of the Gospel of John in Greek Gospel Lectionaries from the Middle Byzantine Period (8th-11th century) Birmingham 2009.

Linki zewnętrzne

• Maurice Robinson, Zapis audio Nowego Testamentu według tekstu bizantyjskiego
• The New Testament In The Original Greek Byzantine Textform, Maurice A.M.A. Robinson, William G.W.G. Pierpont, wyd. 1st ed, Southborough: Chilton Book Pub, 2005, ISBN 978-0-7598-0077-9, OCLC 61652820 .
• Robert B. Waltz: The Byzantine Priority Hypothesis. Encyclopedia of New Testament Textual Criticism, 2007. (ang.).
• Center for Study and Preservation of the Majority Text. cspmt.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-24)].
• Ewangelia Mateusza – przekład z tekstów Bizantyjskich Marcin Garbulski
• Maurice Robinson i Wiliam Pierpont, O wyższości tekstu bizantyjskiego – artykuł jest niezgodny z ustaleniami krytyki tekstu