Tell Halaf

Tell Halaf
Guzana
Ilustracja
widok na stanowisko Tell Halaf
Państwo

 Syria

Położenie na mapie Syrii
Ziemia36°49′35″N 40°02′02″E/36,826389 40,033889
Mapa starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 1000-800 p.n.e. z zaznaczonymi najważniejszymi aramejskimi i nowohetyckimi państewkami
Jeden z ortostatów z Tell Halaf ze sceną polowania
Sfinks - jeden z posągów odnalezionych w Tell Halaf

Tell Halaf (starożytna Guzana, biblijne Gozan) – stanowisko archeologiczne w północno-wschodniej Syrii, tuż przy granicy z Turcją, z dwoma głównymi okresami zasiedlenia – okresem neolitu ceramicznego (VI-V tys. p.n.e.) i epoką żelaza (koniec II tys.-pierwsze wieki I tys. p.n.e.).

Wykopaliska

Pierwsze wstępne rozpoznanie stanowiska Tell Halaf przeprowadził w 1899 roku niemiecki archeolog Max von Oppenheim, który następnie kierował tutaj niemieckimi wykopaliskami w okresie od 1911 do 1913 roku, oraz ponownie w 1927 i 1931 roku[1]. W 2006 roku prace archeologiczne na stanowisku rozpoczął zespół niemieckich i syryjskich archeologów pod kierunkiem Lutza Martina (Vorderasiatisches Museum, Berlin), Mirko Nováka (Uniwersytet w Tybindze), Joerga Beckera (Uniwersytet w Halle) i Abd al-Masiha Bagdo (Dyrektorat Starożytności, Hassake)[1].

Okres neolitu ceramicznego

Odkrycie na stanowisku charakterystycznej, datowanej na VI-V tys. p.n.e. polichromowanej ceramiki, zdobionej motywami geometrycznymi i zwierzęcymi, doprowadziło archeologów do wydzielenia w prehistorii starożytnego Bliskiego Wschodu nowego okresu, zwanego kulturą Halaf, która miała rozwijać się po kulturze Samarra i poprzedzać okres Ubajd[1]. Swym zasięgiem kultura Halaf obejmowała obszar od syryjskiego wybrzeża Morza Śródziemnego aż po północną Mezopotamię[2].

Epoka żelaza

W epoce żelaza na stanowisku Tell Halaf istniało duże miasto, którego pozostałości odkryto w warstwach archeologicznych datowanych na XII-VII w. p.n.e.[1] Nad miastem tym dominowała potężna, ufortyfikowana cytadela, na terenie której wzniesiono szereg dużych budowli o charakterze publicznym[1]. Inskrypcje odnalezione na stanowisku, a także i w innych miejscach wskazują, iż miasto to nosiło nazwę Guzana i było stolicą aramejskiego królestwa Bit-Bahiani[1]. Szczyt rozwoju osiągnęło ono za panowania króla Kapary (najprawdopodobniej 2 połowa IX w. p.n.e.), który rezydował we wspaniałym pałacu w północno-zachodniej części miasta[1]. Z inskrypcji wiadomo, iż pałac ten służył też jako świątynia[1]. Wejście do pałacu wiodło przez monumentalną bramę ozdobioną trzema monumentalnymi posągami-kariatydami[1]. Zewnętrzne ściany pałacu wyłożone zostały kamiennymi, rzeźbionymi ortostatami, na których przedstawiono sceny rytualne, sceny polowań, sceny z wojownikami, sceny ze zwierzętami (najczęściej lwami, bykami i gazelami) i sceny z różnymi mitycznymi stworzeniami[1]. O dostatku panującym w Guzanie w tym okresie świadczy duża ilość przedmiotów ze złota, srebra i kości słoniowej odkrytych w ruinach pałacu Kapary[1].

W 894 r. p.n.e., za panowania Abi-salamu, aramejskiego władcy królestwa Bit-Bahiani, w kierunku Guzany wyruszył ze swą armią asyryjski król Adad-nirari II (911-891 p.n.e.)[1]. Zajął on sąsiadujące z Guzaną miasto Sikanu (ob. Tell Feheriye), gdzie Abi-salamu złożył mu trybut[1]. Bit-Bahiani przyłączone zostało do Asyrii za rządów Aszurnasirpala II (883-859 p.n.e.)[1]. W imieniu króla asyryjskiego regionem tym zarządzali ze stolicy w Guzanie przedstawiciele miejscowej dynastii, którzy cieszyli się relatywnie dużym stopniem niezależności[1]. Świadczy o tym dwujęzyczna inskrypcja Hadd-jit'i (asyryjski Adad-it'i), jednego z gubernatorów Guzany, odnaleziona w Tell Feheriye[1]. Ojciec Hadd-jit'i, Szamasz-nuri, identyfikowany jest z noszącym to samo imię dostojnikiem, który w 866 r. p.n.e. pełnił asyryjski urząd limmu (eponima)[1]. W 808 r. p.n.e. asyryjski król Adad-nirari III (819-783 p.n.e.) dokonać musiał ponownego podboju Guzany[1]. Od tego czasu w asyryjskich listach i kronikach eponimów zaczynają pojawiać się imiona asyryjskich gubernatorów Guzany[1]. Archiwum jednego z nich, Mannu-ki-Aszura, odnaleziono w trakcie wykopalisk w Tell Halaf[1]. Zawierało ono listy wysłane do niego przez króla asyryjskiego i różnych wysokich dostojników[1]. Tzw. Pałac północny, wzniesiony w Guzanie w okresie asyryjskiej dominacji, był najprawdopodobniej rezydencją asyryjskich gubernatorów[1].

Asyryjscy gubernatorzy Guzany znani z asyryjskich list i kronik eponimów:

  • Mannu-ki-Aszur – pełnił urząd limmu w 793 r. p.n.e.[3];
  • Bur-Saggile – pełnił urząd limmu w 763 r. p.n.e.[3];
  • Bel-Harran-beli-usur – pełnił urząd limmu w 727 r. p.n.e.[3];
  • Mutakkil-Aszur – pełnił urząd limmu w 706 r. p.n.e.[3]

Guzana w Biblii

Guzana identyfikowana jest ze wzmiankowanym w Biblii miastem Gozan, do którego deportowani mieli być Izraelici ze zdobytej Samarii (2 Krl 16,6)[1].

Późniejsze dzieje

Na stanowisku Tell Halaf odnaleziono tylko nieliczne pozostałości pochodzące z okresów hellenistycznego, rzymskiego i islamskiego[1].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x hasło Halaf, Tell, w: Bryce T., The Routledge..., s. 275-277.
  2. Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego), Warszawa 1982, s. 19-30.
  3. a b c d Assyrian Eponym List. oracc.museum.upenn.edu. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).

Bibliografia

  • hasło Halaf, Tell, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 275-277.

Media użyte na tej stronie

Syria location map3.svg
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Syria. De facto situation.
Flag of Syria.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Gerettetegötter sphinx1.JPG
Autor: Z thomas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ausstellung "Die Geretteten Götter aus dem Palast vom Tell Halaf" Sphinx
TellHalaf,S1.jpg
Autor: Bertramz, Licencja: CC BY 3.0
Tell Halaf, Syria, south part near former hilani (west palace)
Neo-hittites et arameens.svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Neo-hittite and Aramean kingdoms and cities, c. 1000-800 BC.
Halafhunting.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0