Tenrek zwyczajny

Tenrek zwyczajny

Tenrec ecaudatus[1]
(Schreber, 1778)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	afrosorkowce
Rodzina	tenrekowate
Podrodzina	tenreki
Rodzaj	Tenrec Lacépède, 1799[2]
Gatunek	tenrek zwyczajny
Synonimy
Rodzaju: Tenrecus G. Fischer, 1808[3] Gatunku: Erinaceus ecaudatus Schreber, 1778[4] Centetes armatus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1837[5] Erinaceus tanrec Boddaert, 1785[6]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Tenrek zwyczajny^[8], kretojeż bezogonowy (Tenrec ecaudatus) – gatunek ssaka z podrodziny tenreków (Tenrecinae) w obrębie rodziny tenrekowatych (Tenrecidae).

Systematyka

Taksonomia

Takson po raz pierwszy opisany przez niemieckiego zoologa Johanna Christiana Daniela von Schrebera w 1778 roku pod nazwą Erinaceus ecaudatus^[4]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu autor wskazał Madagaskar^[4]. Jedyny przedstawiciel rodzaju tenrek^[8] (Tenrec) który opisał w 1799 roku francuski zoolog Bernard Germain de Lacépède^[2].

Pomimo dużych różnic w wielkości i ogólnym wyglądzie pomiędzy Tenrec i Hemicentetes zostały rozpoznane podobieństwa między obydwoma taksonami na podstawie pewnych cech morfologicznych i behawioralnych^[9]. Badania morfologiczne i molekularne potwierdziły, że te dwa rodzaje tworzą klad i są taksonami siostrzanymi dla dwóch pozostałych rodzajów z obrębu Tenrecinae, Echinops i Setifer. Gatunek monotypowy^[9][10][11].

Etymologia

• Tenrec (Tenrecus): nazwa „tandraka” oznaczająca w języku malgaskim tenreka^[12][13].
• ecaudatus: nowołac. ecaudatus „bezogonowy, bez ogona”, od łac. ex- „brak, bez, nie”; -caudatus „-ogonowy”, od cauda „ogon”^[14].

Występowanie i biotop

Tenrek zwyczajny występuje na Madagaskarze^[9][10], natomiast na Komorach, Seszelach, Mauritusie i Reunionie został introdukowany początkowo jako pokarm dla pracowników plantacji^[11][15]. Zamieszkuje tereny krzewiaste i lasy równikowe, często w pobliżu źródeł wody^[15][16]. Spotykany również na polach ryżowych, plantacjach i w ośrodkach miejskich. Pojawia się do wysokości 2500 m n.p.m.^[7]

Charakterystyka

Wygląd

Największy przedstawiciel rodziny tenrekowatych^[19]. Ciało silne i muskularne. Głowa wydłużona, zakończona spiczastym ryjkiem. Oczy i uszy małe^[16][20]. Ogon szczątkowy. Ubarwienie w zależności od rejonu występowania waha się od szaro-brązowego do czerwono-brązowego^[15]. Sierść jest gęsta i składa się ze sztywnych włosów i tępych kolców. Kolce młodych są koloru białego^[16][21]. Kończyny przednie są dłuższe od tylnych. Łapy o pięciu palcach zakończone są ostrymi pazurami. Samice mają zazwyczaj 12 par sutków. Układ pokarmowy, rozrodczy i wydalniczy łączą się w fałdzie skórnym przypominającym kloakę^[17].

Tryb życia

Ssak ten prowadzi samotny i nocny tryb życia. Dorosłe tenreki starają się unikać nawzajem, z wyjątkiem okresu rozrodu i matki opiekującej się młodymi. Głównie okresy aktywności przypadają na wieczór (od 18 do 21 godz.) oraz noc (od 1 do 5 godz.)^[15]. Często można go spotkać podczas kąpieli na polach ryżowych. W poszukiwaniu pożywienia potrafi wspinać się na strome skały i rzadziej na drzewa. Nora zwykle znajduje się w pobliżu potoków lub strumieni i ma kształt litery Y. Przeważnie ma dwa wyjścia i komorę sypialną długości 1–2 m. Podczas suchych zimowych miesięcy kiedy zasoby pokarmowe są ograniczone, ssak ten zapada w głęboki sen. Areał osobniczy wynosi 0,5-2 ha. W sytuacji zagrożenia stroszy sztywne włosy i kolce na grzbiecie^[22] i wydaje z siebie syczące odgłosy^[23]. Otwiera też szeroko paszczę i w ostateczności kąsa. Młode wytwarzają dźwiękowy sygnał alarmowy w procesie zwanym strydulacja. Na ten dźwięk rodzeństwo rozbiega się i szuka schronienia^[15]. Długie wąsy i włosy na plecach wykorzystywane są do wykrywania drgań. Mają też dobry zmysł wzroku. Do komunikacji wykorzystują również bodźce zapachowe.

Młode tenreki zwyczajne

Okres godowy przypada głównie na październik i listopad. Samce często staczają walki o samice. Podczas spotkania para nawzajem się obwąchuje po czym przystępuje do krycia. Podczas kopulacji samiec przytrzymuje samicę przednimi nogami i częstą ją liże^[15]. Ciąża trwa zwykle 56–64 dni. Po tym okresie rodzi się 1-32 młodych (zwykle jednak 10-20)^[24] o masie urodzeniowej 21 g^[18]. Wielkość miotu zależy od warunków w jakich występuje ten ssak: w tropikalnych lasach Seszeli w pobliżu równika wynosi około 10, w większości badanych obszarów 15, natomiast na sawannach 20^[15]. Młode rodzą się słabo rozwinięte i z zamkniętymi oczami (które otwierają po 14 dniach). Okres laktacji trwa około 4 tygodnie. Po tym okresie matka wyprowadza młode i zaczynają przyjmować stały pokarm. Zmiana ubarwienia następuje po 60 dniach życia. Po 3-4 miesiącach zazwyczaj opuszczają gniazdo i rozpoczynają samodzielne życie.

Tenrek zwyczajny jest wszystkożerny. Na pokarm składają się głównie owady, dżdżownice i inne bezkręgowce oraz rośliny, owoce, płazy, gady i małe ssaki. Długi pysk oraz włosy czuciowe wykorzystywane są do szukania pokarmu pod ściółką leśną. Do rozłupywania twardych pancerzy owadów wykorzystuję silne mięśnie szczęk^[25].

Znaczenie

Niewiele wiadomo na temat drapieżników polujących na tenreka. Jedynie człowiek polował na te ssaki od tysięcy lat, głównie dla mięsa. Ponadto jako owadożerca niewątpliwie redukuje populacje owadów szkodników^[15]. Mogą być nosicielami bakterii wywołujących leptospirozy^[26].

Zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (niższego ryzyka)^[7]. Nie ma większych zagrożeń dla populacji tego gatunku. Jedynie wprowadzone szczury z rodzaju Rattus mogą być w pewnych okolicznościach konkurencją dla tenreka zwyczajnego^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.