Teodor Axentowicz

Teodor Axentowicz
Ilustracja
Teodor Axentowicz w swojej pracowni
Data i miejsce urodzenia

13 maja 1859
Braszów

Data i miejsce śmierci

26 sierpnia 1938
Kraków

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Pomnik Teodora Axentowicza w Krakowie na placu Teodora Axentowicza

Teodor Axentowicz herbu Gryf (ur. 13 maja 1859 w Braszowie, zm. 26 sierpnia 1938 w Krakowie) – polski malarz, rysownik i grafik pochodzenia ormiańskiego[1], profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Życiorys

Teodor Axentowicz, Autoportret z paletą, 1898

Urodził się 13 maja 1859 r. w Braszowie w Siedmiogrodzie, w rodzinie polskich Ormian, która w XVII w. otrzymała szlachectwo i herb Gryf (Jaxa). Ojciec Deodat był austriackim urzędnikiem sądowym, matka Agnieszka pochodziła z węgierskiej rodziny Plucharschów. Niedługo po urodzeniu został ochrzczony w obrządku rzymskokatolickim. Gdy Teodor miał trzy lata, jego rodzina zamieszkała we Lwowie. Wtedy też urodziła się jego siostra Helena[2].

W latach 1878–1882 Axentowicz kształcił się w Monachium (w połowie października 1878 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Antikenklasse)[3], 1882–1895 studiował w Paryżu (pracownia Carolusa-Durana[4]). Pracował jako ilustrator w czasopismach oraz wykonywał kopie obrazów dawnych mistrzów, m.in. Botticellego i Tycjana. W latach 1890–1899 odbył wiele podróży do Londynu i Rzymu, gdzie malował portrety kobiet i polskiej arystokracji. W Anglii poznał Izę z Giełgudów, z którą w 1893 roku wziął ślub. Mieli ośmioro dzieci: urodzony jeszcze w Londynie Filip Tomasz Stanisław, zwany Tomym (1893–1915), zginął pod Łuckiem w 1915 r. jako oficer wojska austriackiego, po jego śmierci powstał obraz „Matka nad grobem syna” (1915 r.); córka Gladys (1896 r.); Jan Bronisław (1898–1967), oficer Wojska Polskiego; Jadwiga (1900 r.); Wanda (1901 r.); Irena /Renia/ (1903 r.); Kazimiera Józefa (1905 r.); Jerzy Archibald (1908 r.)[5].

W 1894 współpracował z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką przy realizacji Panoramy Racławickiej. W 1895 przyjechał do Krakowa, gdzie objął stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, które piastował do 1934. W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet przy ul. Gołębiej 14, w której uczyli także Stanisławski i Wyczółkowski[6]. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, którego celem było organizowanie wystaw; do członków założycieli należeli także: Józef Chełmoński, Julian Fałat, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański. Był również jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Narodowego w Krakowie, powstałego w 1903 r. z inicjatywy Axentowicza, Feliksa Jasieńskiego, Feliksa Kopery i Leona Wyczółkowskiego[7].

W 1910 został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1928 członek honorowy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Wystawiał swe prace m.in. w Berlinie (1896, 1913), St. Louis (1904), Monachium (1905, 1935), Londynie (1906), Wiedniu (1908), Rzymie (1911), Wenecji (1914, 1926), Paryżu (1921), Chicago (1927), Pradze (1927).

Zmarł 26 sierpnia 1938[8]. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XXXVI-płn-12)[9].

Twórczość

Axentowicz zdobył uznanie jako portrecista (m.in. Gazda Pająk z Nowego Żywczańskiego, 1934), malarz pięknych kobiet (m.in. Portret damy w czarnej sukni) oraz autor scen rodzajowych pokazujących obrzędy i obyczaje Hucułów (cenione prace: Pogrzeb Huculski (1882), Święto Jordanu (1893) i Kołomyjka (1895). W latach 1911–1912 wykonał według olejnego szkicu z 1900 r. kompozycję Poselstwo polskie u Henryka Walezego, a także dzieła dotyczące Ormian: Chrzest Armenii (1900) czy Ormianie w Polsce (ok. 1930)[4][10].

Zajmował się także grafiką ilustracyjną i projektowaniem plakatów wystaw. Był autorem projektu witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (1895), który nie został zrealizowany. Był również współzałożycielem towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków w Krakowie oraz wiedeńskiej „Secesji” (Secession) i Stowarzyszenia Narodowego Sztuk Pięknych we Francji. W 1906 r. abp Józef Teodorowicz zaprosił Teodora Axentowicza i jego przyjaciela z Akademii, Józefa Mehoffera, do udziału w pracach nad renowacją katedry ormiańskiej we Lwowie. Propozycję poparł komitet przebudowy świątyni. Axentowiczowi zaproponowano zaprojektowanie nowego ołtarza z marmuru oraz mozaiki w absydzie centralnej i ambony.

W 1998 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie odbyła się wystawa monograficzna Artysty. Towarzyszył jej wyczerpujący katalog[11].

Galeria

  • Pod brzemieniem nieszczęścia

    Pod brzemieniem nieszczęścia

  • Wizja – wspomnienie; inne tytuły: Starość i młodość, Starzec i zjawa młodej kobiety, Starzec z dziewczyną

    Wizja – wspomnienie; inne tytuły: Starość i młodość, Starzec i zjawa młodej kobiety, Starzec z dziewczyną

  • Kołomyjka z 1895 roku

    Kołomyjka z 1895 roku

  • Dama w parku z 1899 roku

    Dama w parku z 1899 roku

  • Wiosna z 1900 roku

    Wiosna z 1900 roku

  • Portret Janiny Poznańskiej z około 1910 roku

    Portret Janiny Poznańskiej z około 1910 roku

  • Polskie poselstwo u Henryka Walezego z 1910 roku

    Polskie poselstwo u Henryka Walezego z 1910 roku

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Krzysztof Stopka: O Ormianach w Polsce. Skarbnica wiedzy o polskich Ormianach.
  2. ↑ Bednarski 2004 ↓, s. 17 i 50.
  3. ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 12, ISBN 83-903086-1-4.
  4. ↑ a b Teodor Axentowicz – mistrz pastelu, Nasz Dziennik, 21–22.02.2009.
  5. ↑ Bednarski 2004 ↓, s. 43–44.
  6. ↑ Bednarski 2004 ↓, s. 59.
  7. ↑ Towarzystwo Przyjaciół MNK - Muzeum Narodowe w Krakowie, mnk.pl [dostęp 2022-02-11].
  8. ↑ Zgon Teodora Axentowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 194 z 28 sierpnia 1938. 
  9. ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych, zck-krakow.pl [dostęp 2021-01-13].
  10. ↑ Twórczość Teodora Axentowicza, pinakoteka.zascianek.pl.
  11. ↑ Krystyna Stefaniak, Jerzy Żmudziński (red.), Teodor Axentowicz 1859–1938 : katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie listopad 1998 – styczeń 1999, Muzeum Śląskie w Katowicach luty 1999 – kwiecień 1999, Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Adam Kieniewicz, Kraków: MNK, 1998, ISBN 83-87312-24-X.
  12. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za wybitne zasługi na polu rozwoju sztuki”.
  13. ↑ Zbigniew Puchalski, Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie, s. 84.
  14. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 16.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Rektorzy Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Rektorzy (dyrektorzy)
Szkoły Sztuk Pięknych
Rektorzy
Akademii Sztuk Pięknych

Media użyte na tej stronie