Teodor Bujnicki

Teodor Bujnicki
Pirmas, Aron, Billard
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 grudnia 1907
Wilno

Data i miejsce śmierci

27 listopada 1944
Wilno

Dziedzina sztuki

liryka

Epoka

dwudziestolecie międzywojenne, II wojna światowa

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy

Teodor Bujnicki, ps. lit. Pirmas, Aron, Billard (ur. 13 grudnia 1907 w Wilnie[1], zm. 27 listopada 1944 tamże) – poeta, satyryk, krytyk literacki związany z czasopismem „Żagary”, „Pion” oraz grupą poetycką Żagary[2].

Życiorys

Teodor Bujnicki - zdjęcie z lat 30. XX w.

Syn Tadeusza i Zofii z Kowalskich[1]. Ukończył gimnazjum w Wilnie[1]. Absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (studia historyczne)[1]. W czasie studiów członek Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich. Najbardziej znany członek STO Sekcji Twórczości Oryginalnej Polonistów Słuchaczów USB. W poezji nawiązywał do tradycji romantycznych i programu artystycznego grupy Skamander. W 1931 roku wraz z Czesławem Miłoszem i Jerzym Zagórskim założył czasopismo „Żagary”. Pisał także skecze dla radiostacji wileńskiej (występował razem z Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim w satyrycznej audycji Kukułka wileńska)[3]. Poza pracą dziennikarską i literacką pracował zawodowo (od 1931 roku) w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej.

W krótkim okresie administracji litewskiej w Wilnie, zastępca redaktora naczelnego „Gazety Codziennej”, której wydawcą był Józef Mackiewicz. W czasie drugiej okupacji sowieckiej Wilna (15 czerwca 1940 – 24 czerwca 1941) związał się z kolaboracyjnym pismem „Prawda Wileńska” (1940–1941)[4]. Został kierownikiem działu kulturalnego w „Prawdzie Wileńskiej”. Było to pismo codzienne wydawane przez okupantów przeznaczone do indoktrynacji Polaków. Drukował tam wierszydła chwalące ustrój bolszewicki („Do ojczyzny trudnego dzieciństwa wkroczy z Czerwoną Armią najpiękniejsza wolność…”). Sowietów „witał na ziemi wyzwolonej z jarzma w gwiazdorze Republiki Rad”[5].

W 1942 roku w wydawnictwie kolaborującym z Niemcami ukazała się książka w której napiętnowano Bujnickiego jako współpracującego z komunistami[6]. W grudniu 1942 roku, po 18 miesiącach od ucieczki Sowietów z Wilna, został skazany na karę śmierci przez Trybunał Armii Krajowej – Wojskowy Sąd Specjalny RP – „za współpracę ze Związkiem Sowieckim na szkodę Polski”[7]. Do wykonania wyroku jednak nie doszło, ponieważ Bujnicki ukrywał się w majątku swojej żony w Poniewieżu na Żmudzi[8][9]. Ponadto dowódca obwodu w Podokręgu Kowno Julian Iwaszkiewicz „Ferdynand” odmówił w 1943 roku wykonania na Bujnickiem wyroku śmierci przekazanego przez komendanta AK na Litwę Adama Dowgirda[5] uznając, że ten wyrok jest bezzasadny.

Bujnicki powrócił do Wilna dopiero 9 listopada 1944 roku[5], wstąpił do moskiewskiego Związku Patriotów Polskich i objął funkcję kierownika klubu i biblioteki ZPP[5]. 27 listopada 1944 żołnierz AK Waldemar Butkiewicz (ps. „Rolandzik”) dokonał zamachu na poetę, wykonując wydany w 1942 roku wyrok śmierci[8]. Wyrok ten uważano za pochopny i niewspółmierny do zarzutów (Bronisław Krzyżanowski, Paweł Jasienica, Zdzisław Siemaszko, Aleksander „Wilk” Krzyżanowski, Józef Mackiewicz).

Uchwałą Prezydium KRN z 18 stycznia 1946 „w uznaniu zasług, położonych dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele zorganizowania Polonii Radzieckiej na platformie ideowej Związku Patriotów Polskich” został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy[10].

Ważniejsze prace

  • Po omacku, zbiór poezji (1933)
  • 18 ohydnych paszkwilów na Wilno i Wilnian (1934)
  • Pamiątki historyczne Wileńszczyzny i Nowogródzczyzny (1935)
  • W połowie drogi, zbiór poezji (1937)
  • Majówka w Afryce, wyd. pośm. (1950)
  • Wybór wierszy, wyd. pośm. (1950)

Przypisy

  1. a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 84.
  2. Arkadiusz Latusek: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003. ISBN 83-7220-574-4.
  3. Arkadiusz Latusek, Słownik pisarzy polskich, wyd. Kraków 2003, Zielona Sowa, ISBN 83-7220-574-4.
  4. Sergiusz Piasecki – „Były poputczik Miłosz”, Wiadomości 1951, nr 44.
  5. a b c d Tomasz Balbus, Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?. Życie i śmierć Teodora Bujnickiego (1907-1944), „Biuletyn Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej”, 2016 (12 (320)), grudzień 2016 [dostęp 2021-03-07].
  6. Feliks Zdrojewski, Tak było...., Warszawa: Wydawnictwo Polskie Sp. z o.o., 1942, Cytat: Nowy kierunek propagandy i jej rodzaju przekonywanie społeczeństwa z miejsca spaliły na panewce, gdyż świat czytelniczy Wilna piśmidło przyjął z odrazą, do "autorów" wypocin odnosząc się ze zrozumiałą pogardą. Nic zresztą dziwnego, skoro wśród nich znaleźli się i tacy, jak na przykład Bujnicki niedawno jeszcze publikujący swój dość udany poemat o Piłsudskim na łamach "Kuriera Wileńskiego", a w kilka miesięcy potem występujący z panegirycznym rymotwórem na cześć bolszewickiej rewolucji peanem skonstruowanym ku czci łobuza komunistycznego Bałtruszki..
  7. Komunikat Sądu Specjalnego R.P., „Niepodległość” (10), 15 grudnia 1942 [dostęp 2021-03-07], Cytat: Zbrodnię popełnia każdy, kto uchyla się od walki. [...] Ze znanych w Wilnie [...] osób [...] zostali, między innymi, skazani [...] za współpracę ze Zw. Sowieckim na szkodę Polski [...] 4) Teodor Bujnicki [...].
  8. a b Wiesław Pierzchała: Za kolaborację z Sowietami mieli zginąć dwaj znani poeci: Teodor Bujnicki i Julian Przyboś. Dziennik Łódzki. [dostęp 2021-01-21].
  9. Józef Krajewski: Wilno i okolice: Przewodnik. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2013, s. 231. ISBN 978-83-62460-33-5.
  10. M.P. z 1946 r. nr 25, poz. 42

Bibliografia

  • Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 197, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.
  • Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 32-33. ISBN 978-83-7420-110-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Krzyża Grunwaldu 3 Klasy BAR.svg
Baretka: Order Krzyża Grunwaldu III klasy
Teodor Bujnicki, portrait.jpg
Polski poeta, satyryk, krytyk literacki związany z grupą poetycką Żagary.
Teodor Bujnicki, portrait 2.jpg
Polski poeta, satyryk, krytyk literacki związany z grupą poetycką Żagary. Zdjęcie pochodzi z lat 30 XX w.