Teodor Maksymowicz

Teodor Maksymowicz

Teodor Maksymowicz, wieloletni lider ZKE
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1902 Choromsk
Data śmierci	22 września 1983
Miejsce pochówku	Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie
Wyznanie	pentekostalizm
Kościół	Związek Chrześcijan Wiary Ewangelicznej Zjednoczony Kościół Ewangeliczny
Diakonat	1929

Teodor Maksymowicz (ur. 1902, zm. 1983) – duchowny zielonoświątkowy, wieloletni lider najpierw Związku Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (od 1946 działający pod nazwą Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej), a następnie Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE). Był zwolennikiem współpracy z pokrewnymi ugrupowaniami ewangelikalnymi. Przez wiele lat pełnił ważne funkcje w strukturach obu tych kościołów. Miał wielkie zasługi dla środowiska ewangelikalnego w latach powojennych, ale ostatnie lata życia minęły w atmosferze konfliktu.

Krótki rys biograficzny

Urodził się 22 lipca 1902 roku w Choromsku na Polesiu. Chrzest wodny przyjął w 1928 roku, a 13 lutego 1929 przeżył chrzest w Duchu Świętym^[1]. W tym też roku został ordynowany na diakona i powołany na przełożonego gminy wyznaniowej Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w powiecie stolińskim. W latach 1930-1931 odbywał naukę w Szkole Biblijnej w Gdańsku. W roku 1936 został prezbiterem, a podczas zjazdu okręgowego w Pińsku został też wybrany na skarbnika okręgu^[2][3]. Podczas okupacji niemieckiej zmuszony był ograniczyć pracę do jednego powiatu i aby móc utrzymać rodzinę musiał podjąć pracę w mleczarni jako jej prezes^[1].

W wyniku przesunięcia granic związanych z II wojną światową znalazł się w ZSRR. W ramach repatriacji przesiedlił się do Polski w 1944 roku^[4][a]. Zamieszkał najpierw w Skierniewicach, a następnie w Kętrzynie, gdzie założył zbór^[5]. W roku 1960 zamieszkał w Brwinowie k. Warszawy^[6]. Maksymowicz zmarł 22 września 1983 roku^[7]. Pochowano go na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera 7-4-5)^[8].

W 1970 roku zmarł jego syn, Izaak, w wieku 31 lat^[1].

Kariera duchownego

Podróż do Kanady w 1958, na pokładzie s/s „Atlantic”; od lewej stoją: P. Bajeński, T. Maksymowicz, S. Waszkiewicz.

W 1945, w Kętrzynie, założył zbór, którego też został pierwszym pastorem^[5]. Maksymowicz podjął trud zintegrowania zielonoświątkowców mieszkających w północnej części kraju, od Białostocczyzny po Pomorze Zachodnie^[9]. W 1946 roku na konferencji w Łodzi został wybrany wiceprezesem Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej (KChWE)^[1]. 24-26 maja 1947 roku wziął udział, jako obserwator, w „Konferencji Braterskiej” w Ustroniu^[10], w której KChWE odmówił udziału^[1]. Podczas tej konferencji utworzony został Zjednoczony Kościół Ewangeliczny^[11]. Po powrocie ze zjazdu zabiegał o wstąpienie do ZKE, jednak Józef Czerski (prezes KChWE), Franciszek Januszewicz (sekretarz KChWE) i Walenty Dawidow byli odmiennego zdania. Maksymowicza popierał natomiast Sergiusz Waszkiewicz i Aleksander Rapanowicz^[12].

W roku 1946 nawiązał kontakt z Misją Wschodnioeuropejską w USA oraz misją charytatywną ze Szwecji. Ze względu na jego kontakty zagraniczne 16 czerwca 1948 roku założono na niego sprawę agenturalnego rozpracowania pod kryptonimem „Chytry”. Podejrzewano go o działalność szpiegowską^[13][14].

Został aresztowany 20 września 1950 roku. Zarzucano mu prowadzenie kampanii antyradzieckiej, krytykę władzy ludowej, krytykę spółdzielni produkcyjnych^[15][b], nielegalne posiadanie zakazanych broszur^[16]. Wśród 199 aresztowanych ewangelikalnych duchownych traktowany był, wraz z Władysławem Kołodziejem, jako szczególnie aktywny wróg władzy ludowej^[15]. Skazany został na dwa lata do obozu pracy^[17]. Na mocy amnestii z listopada 1952 roku kara została zmniejszona o połowę^[16].

W sumie pozbawiony był wolności przez okres dwóch lat i siedmiu miesięcy^[18]. Po wyjściu na wolność władze w dalszym ciągu nie darzyły go zaufaniem, zarzucały mu naganną postawę podczas wyborów do Rad Narodowych. Według notatek funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa z lat 1955-1956 miał wywoływać zamieszanie i niezadowolenie, trwać w komitywie z miejscowymi „kułakami”^[17].

Po wyjściu na wolność pozostał prezbiterem okręgowym w województwie olsztyńskim. Wkrótce Związek Chrześcijan Wiary Ewangelicznej przystąpił do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego, Maksymowicz zachował ten urząd, a po wyjeździe Jakuba Sielużyckiego do Szwecji powierzono mu tę funkcję również nad zborami województwa białostockiego^[1]. Nie poparł rozłamu w 1956 i odmówił przyjęcia funkcji prezesa w reaktywowanym Kościele Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, a motywy wystąpienia z ZKE uznał za niewystarczające^[19]. Dokładał wysiłków, by rozłamowcy powrócili do ZKE^[20].

W 1956 roku został skarbnikiem Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego^[1]. Ponadto z ramienia Prezydium ZKE opiekował się Domem Starców w Ostródzie, otwartym w 1958 roku^[21]. Funkcję okręgowego w woj. białostockim pełnił do lutego 1978 roku. Ostatni rok – od stycznia 1977 do lutego 1978 – minął w atmosferze konfliktu^[22]. Po utraceniu stanowiska w dalszym ciągu próbował oddziaływać na zbory białostockiego okręgu. Krytycznie oceniał decyzje swego następcy Władysława Rudkowskiego^[23].

W 1975 roku, po odsunięciu prezesa Krakiewicza, został wiceprezesem ZKE. 27 września 1975 roku, na spotkaniu Prezydium Rady Kościoła, oświadczył: „Odwołano wszystkich poprzednich okręgowych, należało jednak zadbać o oficjalne ogłoszenie o odwołaniu ze względu na to, że niektórzy z nich w dalszym ciągu zajmują się szkodliwą działalnością”. Jan Mironczuk, historyk zajmujący się ewangelikalnymi ugrupowaniami, interpretuje tę wypowiedź jako dowód na próbę samooczyszczenia ZKE jeszcze w roku 1975 (ze współpracy z SB)^[24].

Podróże zagraniczne

Maksymowicz wiele podróżował. W 1956, 1966, 1968 i 1969 roku odwiedzał Białoruś, podróże te były związane z odwiedzinami rodziny. W 1970 roku odwiedził Ukrainę, kolejne podróże do ZSRR odbył w roku 1973, 1974, 1976 i 1979^[c]. Kilkakrotnie odwiedził Moskwę, w 1974 roku było to związane z ogólnonarodową konferencją Związku Ewangelicznych Chrześcijan Baptystów^[18]. Z innych krajów socjalistycznych odwiedził tylko Czechosłowację^[25]. Maksymowicz zajmował się przemycaniem religijnej literatury do ZSRR. Z tego względu 28 stycznia 1980 roku został pozbawiony prawa wyjazdu do krajów socjalistycznych^[26].

W 1958 roku brał udział w V ogólnoświatowej konferencji zielonoświątkowej w Toronto, jako delegat Kościoła, po której przez trzy miesiące podróżował po Kanadzie odwiedzając tamtejsze zbory. Drugi wyjazd na Zachód był związany z rozpoczęciem budowy obiektu sakralnego przy ul. Zagórnej w Warszawie. Prezydium Rady Kościoła wysłało go w celu gromadzenia funduszy na budowę. W San Francisco, w jednym ze zborów podczas jednej kolekty ofiarowano mu 942 dolarów. Wyjazd ten trwał cały rok, objął takie kraje jak: Wielka Brytania, USA i Kanada, w jej ramach odwiedził zbory baptystyczne, metodystyczne, menonitów i zielonoświątkowców. W USA był w sumie trzykrotnie. Do Szwecji jeździł dla zgromadzenia środków na budowę kaplicy w Hajnówce^[18]. W 1968 roku był na konferencji zielonoświątkowej w Londynie. Odwiedził również takie kraje jak: RFN, Monako (miało to związek z rozgłośnią radiową w Monte Carlo), Szwajcaria (w celach rekreacyjnych)^[25].

Ze względu na liczne wyjazdy zagraniczne, zarówno na Wschód, jak i Zachód wzbudzał podejrzenia wśród swoich współwyznawców. Podejrzewano, że jest współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, a wyjazdy mają charakter służbowy^[27].

Wyżej cenił duchowość wschodnią od zachodniej, cenił zwłaszcza modlitwę w „radzieckich” zborach. Z drugiej strony zarzucał radzieckim baptystom, że są zbyt konfesyjni, mało tolerancyjni i zanadto wywyższają się nad inne ewangelikalne ugrupowania. Porównał to zachowanie do polskich katolików^[25].

Ostatnie lata

Chrzest w Dubiczach Cerkiewnych (1982)

Po roku 1975 jego autorytet w Kościele podupadł^[28]. W 1978 roku utracił stanowisko w Radzie Kościoła i trudno było mu się z tym pogodzić. Chcąc odzyskać stanowisko w lipcu 1980 wraz z Aleksandrem Mańkowskim postanowił odebrać pełnomocnictwo Mieczysławowi Suskiemu, wiceprezesowi, który reprezentował zielonoświątkowców w Prezydium Kościoła. Zarzucał mu „poważne nadużycie władzy” oraz destrukcyjny wpływ na zbory. Zbierał w tym celu podpisy i zażądał od Konstantego Sacewicza dostarczenia pisma do Urzędu do Spraw Wyznań. Sacewicz odmówił powołując się na zapis w Statucie ZKE, zgodnie z którym cofnąć pełnomocnictwo może tylko Synod Kościoła. Wówczas Maksymowicz i Mańkowski sami złożyli pismo w urzędzie, żądając zdjęcia Suskiego z urzędu, nie osiągnęli jednak celu^[29][30].

Działalność publicystyczna

Grób Teodora Maksymowicza na Cmentarzu Ewangelicko-reformowanym przy ul. Żytniej w Warszawie

W 1948 roku wydał „Zasady Wiary Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Polsce” i śpiewnik „Chwalebna Pieśń”. Autorem pierwszej pozycji był Nikolai I. Pöysti, przetłumaczył ją z rosyjskiego Maksymowicz. W latach powojennych były to jedyne publikacje wydane przez polskich zielonoświątkowców^[31]. W 1949 roku zwrócił się do Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk o zezwolenie na wydawanie „Głosu Ewangelii”. Odmówiono mu, ponieważ cieszył się złą opinią u władz, które zarzucały mu współpracę z niemieckim okupantem podczas wojny^[32].

Publikował artykuły zarówno w języku polskim, jak i rosyjskim. Jeszcze przed wojną publikował w piśmie „Primiritiel”^[33]. W czasach PRL-u publikował w miesięczniku „Chrześcijanin” oraz w wydawanym w Argentynie rosyjskojęzycznym miesięczniku „Christianskij wiestnik”, redagowanym przez Zub-Zołotarewa. W 1946 roku ocenił w owym piśmie, że wolność religijna w Polsce jest porównywalna z wolnością jaka była przed rokiem 1939. W Polsce Ludowej podobało mu się to, że innowiercy cieszą się tymi samymi prawami co katolicy^[34].

W Kronice „Chrześcijanina” opublikowano wiele jego notatek z jego wizyt w zborach na Białostocczyźnie. Na ogół był ich autorem^[35]. Czasem notatki były sporządzane przez osoby mu towarzyszące (np. Kazimierz Sosulski).

Protokół z przesłuchania (1950)

„Protokół z przesłuchania podejrzanego Teodora Maksymowicza” z 26 września 1950:^[36]

W pierwszym okresie po wyzwoleniu tj. w 1945 r. zaczęliśmy każdy na swoim terenie organizować placówki Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Pod koniec 1945 r. zaczęliśmy nawiązywać kontakty korespondencyjne i tym sposobem poodnajdywaliśmy się na terenie kraju. We wrześniu 1945 r. przybył do Kętrzyna Jerzy Sacewicz, który posiadał pełnomocnictwo od baptystów. Sacewicz nakleił ogłoszenie na kaplicy baptystów podając na nim swój adres. Na tej podstawie nawiązaliśmy kontakt z Sacewiczem i zaprosiliśmy do Kętrzyna. Sacewicz przybył do nas 17 listopada 1945 r. i pod jego kierownictwem odbyliśmy pierwsze organizacyjne zebranie, na którym wybrano przewodniczącego i jego zastępcę (...). Przy jego pomocy zorganizowaliśmy zbór w Kętrzynie, który składał się z baptystów, wyznawców Kościoła Chrystusowego i Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. Staliśmy wówczas na stanowisku współpracy ze wszystkimi bratnimi wyznaniami. Sytuacja taka trwała do 1946 r. (...). Pod naciskiem Czerskiego i Januszewicza byłem zmuszony odejść od baptystów i rozpocząć pracę samodzielną. To samo uczynił Januszewicz w Łodzi. Ponieważ Misja Wschodnio-Europejska stała na stanowisku współpracy z pokrewnymi wyznaniami, biorąc za wzór połączenie, jakie nastąpiło w ZSRR, ja również na swoim terenie dążyłem do współpracy z pokrewnymi wyznaniami.

(Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, sygn. 3997/III.)^[d]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Źródła recenzowane

• Mieczysław Czajko. Prezbiter Aleksander Rapanowicz – droga cierpienia, cz. I. „Studia Theologica Pentecostalia”. 1, s. 75-94, 2013. WSTS. ISSN 2300-729X. 
• Leszek Jańczuk. Aresztowanie 199 ewangelikalnych duchownych we wrześniu 1950 roku. „Gdański Rocznik Ewangelicki”. XV, s. 24-49, 2021. 
• Leszek Jańczuk. Ewolucja funkcji prezbitera okręgowego w Kościele Zielonoświątkowym na przykładzie Podlasia. „Theologica Wratislaviensia”. Tom 9, s. 127-140, 2014. ISSN 1734-4182. 
• Leszek Jańczuk. Rola agentury w inwigilacji środowiska ewangelikalnego ZKE, ZKCh i KCHWE w latach 1946-1950. „Studia Theologica Pentecostalia”. 5, s. 45-76, 2017. 
• Marek Kamiński: Kościół Zielonoświątkowy w Polsce w latach 1988-2008 : Studium historyczno-ustrojowe. Warszawa: Warszawskie Seminarium Teologiczne, 2012, s. 58. ISBN 978-83-905704-8-8.
• Ryszard Michalak. Dziel i rządź. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. Nr 3 (38), marzec 2004. ISSN 1641-9561. 
• Jan Mironczuk: Polityka państwa wobec Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w Polsce (1947-1989). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2006. ISBN 83-89100-95-9.
• Henryk Ryszard Tomaszewski: Zjednoczony Kościół Ewangeliczny 1947-1987. Warszawa: Kompas II, 2009. ISBN 978-83-925744-5-3.

Artykuły w „Chrześcijaninie”

• Edward Czajko. Brat Teodor Maksymowicz. „Chrześcijanin”, s. 23-24, 8 1972. 
• Mieczysław Kwiecień. Do życia należy też cierpienie. „Chrześcijanin”, s. 12-17, 9 1982. 
• Redakcja. Kronika. „Chrześcijanin”, s. 19, 12 1960. 
• Redakcja. br. Teodor Maksymowicz. „Chrześcijanin”, s. 14-15, 9 1982. 
• Redakcja. Kronika. „Chrześcijanin”, 1 1984. 

Inne

• Mieczysław Czajko: Życie, życie moje.... Wyd. 2. Szczecin: Compassion, 2014. ISBN 978-83-7978-007-5.
• Владимир Иванович Франчук: Просила Россия дождя у Господа. T. I. Киев: Світанкова Зоря, 2001. ISBN 966-95609-77. (ros.).
• Владимир Иванович Франчук: Просила Россия дождя у Господа. T. II. Киев: Світанкова Зоря, 2002. ISBN 966-95609-77. (ros.).

Linki zewnętrzne

• T. Maksymowicz, Poland... Prospects are bright, „The Pentecostal Evangel” May 16, 1965, s. 16-18.