Teodor Parnicki

Teodor Parnicki

Data i miejsce urodzenia	5 marca 1908 Charlottenburg
Data i miejsce śmierci	5 grudnia 1988 Warszawa
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Tylko Beatrycze cykl Nowa Baśń
Odznaczenia
Nagrody
nagroda paryskiej Kultury (1963), Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka (1963, 1971), nagroda państwowa I stopnia (1972), nagroda Prezesa Rady Ministrów (1979), nagroda państwowa I stopnia (1984), nagroda Funduszu Literatury (1984), Nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1985)

Teodor Parnicki (ur. 5 marca 1908 w Berlinie-Charlottenburgu, zm. 5 grudnia 1988 w Warszawie) – polski pisarz, autor powieści historycznych i historyczno-fantastycznych.

Życiorys

Był synem Bronisława i Augustyny z Piekarskich, polskiej Żydówki^[1]. Jego ojciec studiował na politechnice w Berlinie, zaś po zdobyciu tytułu inżyniera wyjechał z rodziną do Moskwy, gdzie pracował aż do wybuchu I wojny światowej. Jako obywatel niemiecki zmuszony był do opuszczenia Moskwy – udał się do Ufy. Gdy w 1918 zmarła matka Teodora, jego ojciec ożenił się ponownie z młodą Rosjanką, która spowodowała umieszczenie pasierba w korpusie kadetów w Omsku, przeniesionego następnie do Władywostoku. W wieku 12 lat Teodor Parnicki, posługujący się na co dzień językiem rosyjskim albo niemieckim, uciekł do Harbinu w Mandżurii. Pomogła mu Polonia harbińska, umieszczając chłopca w polskim Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Harbinie. Z trudem opanowując język polski, w wieku 15 lat postanowił wrócić do Polski i zostać polskim pisarzem.

Po maturze i śmierci ojca w 1928 przyjechał do Lwowa i rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza pod kierunkiem filologa, badacza twórczości Juliusza Słowackiego, prof. Juliusza Kleinera. Poświęcił się jednocześnie filologii polskiej, anglistyce i orientalistyce. W czerwcu 1929 roku został aresztowany pod zarzutem udziału w antysemickich rozruchach^[2]. Jako znawca wygłaszał na Uniwersytecie Lwowskim cykle wykładów o literaturze rosyjskiej.

W roku 1928 zaczął publikować swoje prace – od powieści sensacyjnych do historycznych. Powieść Aecjusz, ostatni Rzymianin przyniosła mu w nagrodę stypendium, dzięki któremu zwiedził Bułgarię, Grecję i Turcję. Wrócił do Lwowa tuż przed wybuchem II wojny światowej. Po agresji ZSRR na Polskę i okupacji miasta przez Armię Czerwoną 24 stycznia 1940 został aresztowany przez NKWD i skazany na osiem lat łagru. Uwolniony po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i układzie Sikorski-Majski w sierpniu 1941. Objął funkcję attaché kulturalnego przy ambasadzie polskiej w Kujbyszewie. Opuścił ZSRR z Armią Andersa, ewakuując się najpierw do Teheranu, następnie do Jerozolimy, gdzie przebywał do roku 1944. Przez następny rok, do 1945 przebywał w Meksyku, gdzie był attaché kulturalnym w ambasadzie RP. Po wycofaniu przez Meksyk uznania Rządu RP na Uchodźstwie i zamknięciu ambasady utrzymywał się z renty ufundowanej przez Polonię.

Do Polski przyjeżdżał na krótko w latach 1963 i 1965, zaś w 1967 wrócił do kraju na stałe, zajmując się twórczością i nie dając się zaangażować w działalność polityczną. W 1972 otrzymał nagrodę państwową I stopnia^[3], a w 1986 uhonorowany został tytułem „Zasłużony dla Kultury Narodowej”.

Zmarł w 1988 w Warszawie w trakcie pracy nad 4-tomową kolejną powieścią historyczną. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera K-5-55)^[4].

Twórczość

Oficjalnym debiutem Parnickiego była powieść historyczno-biograficzna Aecjusz, ostatni Rzymianin (1936), w napisaniu kontynuacji przeszkodził mu wybuch wojny. Kilka lat później, przebywając w Jerozolimie, napisał i wydał Srebrne Orły (1943). Oba te utwory należą do najpopularniejszych, a zarazem stosunkowo najłatwiejszych w dorobku pisarza. W latach 50. i 60. (tzw. „okres meksykański”) powstały jego najważniejsze powieści historyczne – m.in. Koniec Zgody Narodów, Słowo i ciało oraz trylogia Twarz Księżyca. Kolejne utwory pisarza cechuje ewolucja w kierunku autotematyzmu, autobiografizmu i fantastyki naukowej.

Pisarstwo Parnickiego, erudycyjne i wymagające wytrwałego odbiorcy, choć tematyką obejmuje dwa tysiąclecia, wszelkie niemal nacje i zakątki świata, zdominowane zostało przez dwa zasadnicze momenty dziejowe: późne cesarstwo rzymskie i narodziny w jego łonie chrześcijaństwa oraz początki państwa polskiego i jego miejsce w ówczesnej Europie. Całą twórczość pisarza cechuje kosmopolityzm i brak jakiejkolwiek stronniczości narodowościowej czy światopoglądowej. Jego utwory dążą nie tyle do odtworzenia zewnętrznego kolorytu, co głębiej rozumianej atmosfery kulturowo-intelektualnej danej epoki, a także do ukazania procesu przenikania się różnych kultur i ich wpływów.

Teodor Parnicki był także najważniejszym krytykiem i teoretykiem powieści historycznej od czasów Józefa Ignacego Kraszewskiego. Począwszy od lat 30. XX wieku, w swoich licznych szkicach i wykładach postulował odnowę gatunku, której sam się zresztą podjął, ale – jak sam przyznawał – nie podołał. Wierzył, że o historii można pisać w sposób inny niż robił to Henryk Sienkiewicz i polemice z powieścią sienkiewiczowską poświęcił wiele uwagi. Był znawcą literatury rosyjskiej i radzieckiej.

Wśród autorów i myślicieli, którzy wywarli wpływ na twórczość pisarza, byli m.in. Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz, a także: Dante Alighieri, Aleksander Dumas (ojciec), Dmitrij Mereżkowski, Mark Ałdanow, Nikołaj Bierdiajew i Arnold Joseph Toynbee. O twórczości Parnickiego pisali m.in. Ryszard Koziołek, Stefan Szymutko, Jacek Hajduk, Krzysztof Uniłowski.

Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Szymona Zimorowicza 2 w Warszawie

Grób Teodora Parnickiego

Ważniejsze utwory:

• Trzy minuty po trzeciej (debiut 1931, Lwów)
• Hrabia Julian i król Roderyk (1934, Lwów)
• Opowiadania (1934–1939, Lwów)
• Aecjusz, ostatni Rzymianin (1936, Lwów)
• Szkice literackie (1933–1939, Lwów)
• Srebrne Orły (1944, Jerozolima)
• Koniec Zgody Narodów (1955, Meksyk)
• Słowo i ciało (1958, Meksyk)
• Twarz Księżyca – Tom 1 (1961, Meksyk)
• Nowa Baśń 1 – Robotnicy wezwani o jedenastej (1961, Meksyk)
• Twarz Księżyca Tom 2 (1961, Meksyk)
• Nowa Baśń 2 – Czas siania czas zbierania (1962, Meksyk)
• Tylko Beatrycze (1962, Meksyk)
• Nowa Baśń 3 – Labirynt (1963, Meksyk)
• I u możnych dziwny (1964, Meksyk)
• Nowa Baśń 4 – Gliniane Dzbany (1965, Meksyk)
• Koła na piasku (1965, Meksyk)
• Śmierć Aecjusza (1966, Meksyk)
• Nowa Baśń 5 – Wylęgarnie dziwów (1967, Meksyk)
• Twarz Księżyca Tom 3 (1967, Warszawa)
• Zabij Kleopatrę (1968, Warszawa)
• Inne życie Kleopatry (1968, Warszawa)
• Tożsamość (1968, Warszawa)
• Nowa Baśń 6 – Palec Zagrożenia (1970, Warszawa)
• Muza dalekich podróży (1970, Warszawa)
• Staliśmy jak dwa sny (1972, Warszawa)
• Rodowód literacki (1973, Warszawa)
• Przeobrażenie (1973, Warszawa)
• Historia w literaturę przekuwana (1973, Warszawa)
• Sam wyjdę bezbronny (1975, Warszawa)
• Sekret trzeciego Izajasza (1980, Warszawa)
• Dary z Kordoby (1981, Warszawa)
• Rozdwojony w sobie (1981, Warszawa)
• Kordoba z darów (1986, Warszawa)
• Opowieść o trzech Metysach (wydanie pośmiertne 1994, Warszawa)
• Ostatnia powieść (wydane pośmiertnie 2003, Warszawa)
• Dzienniki z lat osiemdziesiątych (wydanie pośmiertne 2008, Kraków)

Przypisy

Bibliografia

• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 6, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1999, s. 261. ISBN 83-02-07446-2.

Linki zewnętrzne

• Teodor Parnicki w sieci
• Towarzystwo Literackie im. Teodora Parnickiego
• Łukasz Żurek o twórczości Teodora Parnickiego
• Dialog z historią w tle. O korespondencji Teodora Parnickiego i Jerzego Giedroycia