Teodora Krajewska

Teodora Krajewska

z domu Kosmowska

Teodora Krajewska (1896)
Data i miejsce urodzenia	1854 Warszawa
Data i miejsce śmierci	5 września 1935 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	lekarka, nauczycielka
Miejsce zamieszkania	Tuzla, Sarajewo
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	doktor nauk
Alma Mater	Uniwersytet Genewski
Rodzice	Ignacy i Seweryna z Główczyńskich
Małżeństwo	Antoni Krajewski (1876–1880)

Teodora Krajewska

Teodora Theophila Krajewska z domu Kosmowska^[1] (ur. 1854 w Warszawie, zm. 5 września 1935 tamże) – polska lekarka i nauczycielka.

W młodości Teodora Krajewska pracowała w szkołach i pisała powieści. W 1883 przeniosła się do Szwajcarii, gdzie zaczęła studiować medycynę. W 1892 została zatrudniona przez władze Austro-Węgier do pracy w publicznej służbie zdrowia w Bośni i Hercegowinie. Jako jedna z pierwszych kobiet, zarówno w Bośni i Hercegowinie jak i w całych Austro-Węgrzech, Krajewska leczyła głównie bośniackie muzułmanki, które uznawała za szczególnie podatne na niektóre problemy zdrowotne. Krajewska opisywała szczegółowo sytuację tamtejszych kobiet i muzułmańskie zwyczaje. Jej notatki, opublikowane w 1989, ukazywały jej protekcjonalne podejście do muzułmanów, które było wówczas powszechne. Krajewska pozostała w Bośni po rozpadzie Austro-Węgier, ale utrata wzroku zmusiła ją do odejścia na emeryturę w 1922. W 1928 wróciła do Warszawy, gdzie zmarła.

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Teodora Krajewska urodziła się w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Jej ojciec Ignacy pracował w szkole, a matka Seweryna (z domu Główczyńska) wychowywała dzieci – osiem córek (siostrami Teodory Krajewskiej były: aktorka Ada Kosmowska, dentystka Zofia de Beaurain oraz magister farmacji Janina Jastrzębska)^[2]. Po ukończeniu prestiżowego II Gimnazjum Żeńskiego w Warszawie Krajewska zdała egzamin nauczycielski i zaczęła uczyć arytmetyki w gimnazjum^[3]. Odeszła z pracy w 1876 po wyjściu za mąż za Ignacego Krajewskiego, profesora filologii klasycznej^[4]. Krajewscy przyjmowali w swoim domu przedstawicieli inteligencji. Kontakty te zainspirowały Krajewską do pisania powieści, wierszy, recenzji literackich oraz tłumaczeń^[3].

Punktem zwrotnym w życiu Krajewskiej była śmierć męża w 1881. Początkowo wróciła do zawodu nauczycielki i pracowała w prywatnym gimnazjum prowadzonym przez jej ciotki. Kontynuowała również pisanie powieści^[3]. Krajewska, wbrew oczekiwaniu rodziny i ówczesnej normie społecznej, nie wyszła ponownie za mąż^[2]. W 1883 wyjechała do Szwajcarii, gdzie dostała się na Uniwersytet w Genewie. Początkowo studiowała fizjologię, zostając pierwszą kobietą w historii tego uniwersytetu, która pełniła rolę asystentki osoby prowadzącej zajęcia. W 1885 przeniosła się na medycynę^[3]. Krajewska angażowała się w działalność polskiej diaspory w Szwajcarii, pełniła funkcję przewodniczącej Stowarzyszenia Polskich Studentów^[5].

Egzaminy końcowe zdała w 1891. Rok później uzyskała stopień doktora, a jej dysertacja została uznana za najlepszą spośród obronionych^[4]. Nie mogła jednak nostryfikować dyplomu ani praktykować medycyny w Warszawie^[2], dlatego odpowiedziała na ogłoszenie władz Austro-Węgier, które poszukiwały lekarek do pracy w Bośni i Hercegowinie^[3].

Kariera lekarska

Podział administracyjny BiH od 1895, obwód tuzlański w północno-wschodniej części

W 1892 Teodora Krajewska została mianowana pracowniczką publicznej służby zdrowia (Amtärztin) obwodu tuzlańskiego^[3][6]. Aby móc wykonywać zabiegi położnicze i ginekologiczne, odbyła szkolenie w klinice w Wiedniu. Kobiety w Austro-Węgrzech wówczas nie mogły studiować medycyny ani wykonywać zawodu lekarza, ale czyniono wyjątki, ponieważ muzułmanki w Bośni i Hercegowinie odmawiały leczenia przez mężczyzn. Krajewska była pierwszą kobietą w Bośni, która posiadała gruntowne wykształcenie w tym zakresie^[4]. Przed objęciem swojej funkcji otrzymała austro-węgierskie obywatelstwo^[7]. Na stanowisku zastąpiła pochodzącą z Czech Annę Bayerovą^[8].

W marcu 1893 Krajewska przybyła do Tuzli, gdzie nauczyła się języka serbsko-chorwackiego. Na wizyty do oddalonych, górskich wiosek jeździła zazwyczaj na kucach; kiedy zimy były zbyt surowe dla koni, poruszała się pieszo^[3]. Poza wypełnianiem obowiązków zawodowych wykładała też higienę w seminariach nauczycielskich dla dziewcząt, uczyła dzieci polskie języka polskiego w szkole dla Polaków. Występowała w sprawie zwiększania dostępności edukacji (w tym na poziomie uniwersyteckim) dla kobiet^[4]. Zapotrzebowanie na jej usługi było tak duże, że władze Austro-Węgier wkrótce zatrudniły Czeszkę Bohuslavę Kreckovą(ang.), która objęła funkcję w Mostarze^[3]. Przemawiając podczas Międzynarodowego Kongresu Kobiet w Berlinie (1896), Krajewska broniła kolonializmu, argumentując, że ludność Bośni i Hercegowiny potrzebowała „cywilizacji i postępu z zewnątrz”, narzuconego niejako „z góry”. Kolonialny feminizm, za którym opowiadała się Krajewska, został odrzucony przez austriackie ruchy feministyczne, wyznające bardziej liberalne poglądy^[9].

Krajewska była szczególnie zainteresowana osteomalacją. W 1900 opublikowała na ten temat artykuł, w którym na podstawie 50 przypadków dowodziła, że schorzenie to było rozpowszechnione wśród muzułmanek żyjących w górach w obwodzie tuzlańskim^[10]. Krajewska wskazywała, że chrześcijanki nigdy nie cierpiały na to schorzenie^[11]. Jako przypuszczalne powody szerzącej się osteomalacji Krajewska wymieniała „wilgotny klimat”, „niedobory słońca”, ubóstwo, niedożywienie, „muzułmańskie zwyczaje” (zwłaszcza wydawanie za mąż dzieci, życie w odosobnieniu, zasłanianie głowy chustą, nadmierne libido muzułmanów, zbyt częste ciąże oraz przedłużający się okres karmienia piersią)^[12].

W 1901 Krajewska została przeniesiona do Sarajewa, a jej miejsce w Tuzli zajęła Jadwiga Olszewska^[5]. Jako pracowniczka publicznej służby zdrowia obwodu Sarajewo Krajewska regularnie podróżowała do miast Foča, Fojnica, Goražde, Vareš i Visoko. Dodatkowo, poza praktyką lekarską, Krajewska uczyła także w sarajewskich szkołach higieny, dzięki czemu poznała inną nauczycielkę i pisarkę Jagodę Truhelkę(ang.), z którą nawiązała bliską przyjaźń^[3]. Zaprzyjaźniła się również z rodowitymi Bośniakami, preferując Chorwatów, ale także „postępowych muzułmanów”. Krajewska nie lubiła natomiast Serbów w związku z ich zauważalną rusofilią. Najważniejszą część jej kontaktów stanowili jednak cudzoziemcy, którzy, podobnie jak ona, napłynęli do Bośni i Hercegowiny w czasie rządów Austro-Węgier^[2].

Emerytura

Po I wojnie światowej, w odróżnieniu od większości należących do lokalnej elity Polaków, Krajewska nie wyjechała do nowo powstałej II Rzeczypospolitej. Jej wzrok pogorszył się w czasie wojny z powodu zaćmy; zabieg chirurgiczny, któremu poddała się w Pradze, nie przyniósł poprawy^[3]. W 1922 Krajewska musiała przejść na emeryturę^[2].

Po latach życia w pojedynkę ze swoim kotem Krajewska zdecydowała się opuścić „kraj i ludzi, których znała i kochała”. W 1927 wróciła do Warszawy, stolicy niepodległej już Polski. O ile w Sarajewie Krajewska była jedną z najbardziej znanych i szanowanych osób, to w Warszawie pozostawała anonimowa^[2][3]. Jej siostry i ich dzieci mieszkały w południowej Polsce. W Warszawie Krajewska zajmowała się tłumaczeniem z języków południowosłowiańskich oraz działalnością w Towarzystwie Polsko-Jugosłowiańskim^[4]. Poza polskim i serbsko-chorwackim mówiła po francusku, niemiecku i rosyjsku^[1]. Mimo wieku i prawie całkowitej ślepoty zdecydowała się jeszcze raz odwiedzić Bośnię i Hercegowinę. Krajewska zmarła 5 września 1935 w Warszawie^[3]. Razem z mężem pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[13].

Pamiętnik

Krajewska pozostawiła po sobie szereg prac. Jej siostrzeniec, Zbigniew Danielak, zredagował i wydał w Polsce w 1989 jej pamiętnik^[14]. Został on częściowo przetłumaczony na serbsko-chorwacki przez Marinę Trumić, która zmarła jednak przed zakończeniem tłumaczenia^[3].

Prace Krajewskiej dotyczące jej wrażeń na temat muzułmańskich zwyczajów odzwierciedlają powszechne wtedy stereotypy^[8]. Krajewska twierdziła, że muzułmanie z Bośni i Hercegowiny byli mniej inteligentni i mniej cywilizowani niż ich chrześcijańscy rodacy. Oceniając zamieszkujące Bośnię i Hercegowinę narody pod kątem postępowości ich poszczególnych ruchów narodowych, Krajewska klasyfikowała Serbów jako „nadzwyczaj inteligentnych”, Chorwatów jako „przeciętnych”, a muzułmanów jako „zbędny i obcy element”. Prace jej współpracowników z Bośni i Hercegowiny, w tym Bohuslavy Keckovej, przeczą tezom Krajewskiej i odrzucają związek pomiędzy przynależnością religijną a inteligencją^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Zbigniew Danielak, Teodora Krajewska, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XV, 1970.
• Brigitte Fuchs, Christian Promitzer, Marius Turda: Orientalizing Disease – Austro-Hungarian Policies of 'Race', Gender and Hygiene in Bosnia and Herzegovina 1874–1914. Health, Hygiene, and Eugenics in Southeastern Europe to 1945. Central European University Press, 2011. ISBN 978-9639776821.
• Brigitte Fuchs: Austria-Hungary's Civilizing Mission in Bosnia and its Positive Effects on Domestic Feminists' Demands 1890–1918. University of Cologne, 2017. (ang.).