Teodora Męczkowska

Teodora Męczkowska

Portret Teodory Męczkowskiej
Data i miejsce urodzenia	27 grudnia 1870 Łowicz
Data i miejsce śmierci	11 grudnia 1954 Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczycielka
Odznaczenia

Grób Teodory Męczkowskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Teodora Maria Męczkowska z Oppmanów (ur. 27 grudnia 1870 w Łowiczu zm. 11 grudnia 1954 w Warszawie) – polska nauczycielka i feministka.

Życiorys

Urodziła się 27 grudnia 1870 w Łowiczu jako córka pastora ewangelickiego Jana Adolfa Oppmana i byłej nauczycielki Teodory z Berlińskich^[1]. Początkowo naukę pobierała w domu, pod opieką matki. Później uczęszczała do II Gimnazjum Żeńskiego w Warszawie, uczestnicząc zarazem w pracach tajnego kółka samokształceniowego. Od 1891 była członkinią Koła Pracy Kobiet i członkiem sekcji pedagogicznej Koła Kobiet Korony i Litwy. W 1892 rozpoczęła studia przyrodnicze na Uniwersytecie w Genewie. W okresie studiów brała udział w działalności ZMP „Zet”, Ligi Narodowej, i Zjednoczenia Towarzystw Polskich Zagranicą. 15 sierpnia 1895 wyszła za mąż za lekarza Wacława Męczkowskiego^[2]. Rok później ukończyła studia i powróciła do Warszawy. Tu przez 4 lata studiowała psychologię i filozofię na Uniwersytecie Latającym^[3].

Od 1900 uczyła przyrody i fizyki na pensjach żeńskich (m.in. Jadwigi Sikorskiej), w seminarium nauczycielskim Towarzystwa Ochrony Kobiet i w tajnej Szkole Stefanii Sempołowskiej. Była gorącą zwolenniczką wprowadzenia koedukacji do szkół, co manifestowała w artykułach zamieszczanych m.in. w „Nowym Słowie”^[4]. W 1904 wystąpiła z Ligi Narodowej. W latach 1906–1913 uczestniczyła w pracach Towarzystwa Kultury Polskiej, przede wszystkim w działalności Komisji ds. Kobiet^[5]. Od wczesnej młodości związana z ruchem feministycznym – pragnęła umysłowego i etycznego podniesienia poziomu kobiety i jej roli w społeczeństwie, traktując to jako część ogólnego procesu wyzwolenia jednostki ludzki spod wszelkiego rodzaju ucisku. Dawała wyraz tym poglądom w broszurze Ideały etyczno-społeczne ruchu kobiecego (1909), jak również w artykułach zamieszczanych w „Sterze” i „Ogniwie” oraz w „Tygodniku Mód i Powieści”. Uczestniczyła wówczas w stowarzyszeniach kobiecych walczących o te ideały: Związku Równouprawnienia Kobiet (1905) i Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet (1907). Brała także udział we wszystkich zjazdach kobiecych do 1918^[3]. Podczas I wojny światowej udzielała się także w pracach Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego – pracując nad programami dla szkół powszechnych^[6].

Po odzyskaniu niepodległości, w 1918 została wizytatorką szkół żeńskich w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a od 1922 w Kuratorium Warszawskim^[3]. Nadal aktywnie uczestniczyła w polskim ruchu feministycznym, należąc wpierw do Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet Polskich (1918) a następnie do Klubu Politycznego Kobiet Postępowych (1919–1930)^[7]. Po przewrocie majowym była zaangażowana w organizacjach kobiecych związanych z sanacją – Demokratycznym Komitecie Wyborczym Kobiet Polskich (1927–1928) którego była wiceprzewodniczącą^[8], a potem w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928–1939)^[2]. W latach 30. zamieszczała także artykuły dot. emancypacji kobiet w wielu czasopismach m.in. w „Kobiecie Współczesnej” i „Pracy Obywatelskiej”. Działała także w założonym przez siebie w 1926 Polskim Stowarzyszeniu Kobiet z Wyższym Wykształceniem, w latach 1932–1948 będąc jego przewodniczącą. Była działaczką Związku Nauczycielstwa Polskiego i Polskiego Towarzystwa Eugenicznego. Świadomie zrezygnowała z posiadania potomstwa, uważając, że utrudniłoby jej to prowadzenie działalności zawodowej i społecznej^[9].

W okresie okupacji niemieckiej prowadziła komplety tajnego nauczania przyrody i przygotowywała podręczniki dla przyszłego szkolnictwa polskiego. Po powstaniu warszawskim została wypędzona wraz z innymi z Warszawy przez Niemców. Po powrocie w 1945 podjęła na nowo pracę pedagogiczną, prowadząc lekcje biologii w Państwowej Szkole Licealnej im. N. Żmichowskiej. W tym okresie współpracowała z Zofią Moraczewską nad przygotowaniem Encyklopedii Polskiego Ruchu Kobiecego^[10]. W ciągu swego życia ogłosiła szereg prac z zakresu przyrodoznawstwa, dydaktyki i zagadnień wychowawczych (zob. poniżej). Zmarła 11 grudnia 1954 w Warszawie^[11]. Pochowana 16 grudnia 1954 w grobie rodzinnym^[12] na cmentarzu Powązkowskim (kwatera L-4-29)^[13].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 grudnia 1924)^[14]
• Złoty Krzyż Zasługi^[12]
• Medal Niepodległości (13 kwietnia 1931)^[15]

Publikacje Teodory Męczkowskiej

• Szkoły mieszane, (koedukacja), Warszaw 1906, s. 78.
• Ruch kobiecy. Ideały etyczno-społeczne ruchu kobiecego, Warszawa 1906, s. 40.
• [wraz z Stanisławą Rychterówną] Spis rozumowany książek przyrodniczych dla młodzieży szkół średnich, Warszawa 1911.
• [wraz z Stanisławą Rychterówną] Zbiór ćwiczeń i doświadczeń z przyrody martwej, Warszawa 1915, s. 24.
• [wraz z Stanisławą Rychterówną] Program przyrodoznawstwa w szkole początkowej 4-ro oddziałowej: z prac Komisji przyrodniczej przy Stow. Naucz. Polskiego, Warszawa 1915 s. 15.
• Teodora Męczkowska Działalność kobiet w okresie wojny [w:] Kalendarzyk historyczno-polityczny miasta stołecznego Warszawy Warszawa 1916, Radomska Biblioteka Cyfrowa wersja elektroniczna.
• Szkolnictwo średnie żeńskie w Warszawie w świetle cyfr w r. szkolnym 1917–1918, Warszawa 1918, s. 8.
• [wraz z Stanisławą Rychterówną] Metodyka przyrodoznawstwa : wskazówki praktyczne dla nauczycieli seminarjów, szkół powszechnych i średnich, Warszawa 1919, s. 221.
• Szkoły mieszane, koedukacja, Warszawa 1920, s. 88.
• Praca domowa ucznia, Warszawa 1928, s. 36.
• Do czego dążymy? Ideologja Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, Warszawa 1932, s. 21.
• Dydaktyczna i wychowawcza rola przyrodoznawstwa w programie nauki szkolnej, Łódź 1933, s. 8
• Wychowanie seksualne dzieci i młodzieży, Warszawa 1934, s. 54.
• Służące a prostytucja, Warszawa 1935, s. 20.
• Z dziejów szkolnictwa żeńskiego w Warszawie, Warszawa 1938, s. 51 Biblioteka Cyfrowa GBPiZS wersja cyfrowa.

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 479. [dostęp 2021-01-05].
• Helena Więckowska: Męczkowska z Oppmanów Teodora Maria (1870–1954), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 503–504.
• Jolanta Sikorska-Kulesza, Męczkowska, Teodora (1870–1954), in: Biographical Dictionary of Women’s Movements and Feminisms Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th, editor. Francisca De Haan, Krasimira Daskalova, Anna Loutfi, Francisca De Haan, Budapest-New York 2006, s. 323–326, ISBN 978-963-7326-39-4.

Materiały archiwalne dot. Teodory Męczkowskiej

• Teodora Męczkowska, 50 lat pracy w organizacjach kobiecych (1890–1950), Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10302 II
• Teodora Męczkowska, Pamiętnik pisany w Zakopanem w r. 1944/45 na wygnaniu , Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rkps. 10303 II
• Listy Teodory Męczkowskiej do męża Wacława, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10307 II
• Dokumenty osobiste Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10301 IV
• Materiały do działalności pedagogicznej i społecznej Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10304 IV
• Listy Wacława Męczkowskiego do żony Teodory Męczkowskiej, t. 1–2, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10308 II
• Materiały do Encyklopedii Polskiego Ruchu Kobiecego, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 11476 III
• Korespondencja Teodory Męczkowskiej dot. działalności zawodowej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10305 III
• Korespondencja Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10306 III
  
  Kontrola autorytatywna (osoba):

  • ISNI: 0000 0001 1694 0337
  • VIAF: 101983411
  • LCCN: n2004105171
  • NKC: js2016902665
  • PLWABN: 9810556992005606
  • NUKAT: n98004342
  • WorldCat: lccn-n2004105171