Teodozja (miasto)

Teodozja

Феодосія, Теодосія

Herb Flaga
Państwo	Rosja /  Ukraina
Republika	Republika Krymu / Autonomiczna Republika Krymu
Populacja (2001) • liczba ludności	73 857
Kod pocztowy	od 98100 do 98175
Położenie na mapie Krymu Teodozja
45°02′56″N 35°22′45″E/45,048889 35,379167
Strona internetowa
Portal Ukraina

Teodozja (Kaffa; ukr. Феодосія, Теодосія, ros. Феодосия, krymskotat. Kefe^[1], orm. Թեոդոսիա Teodosia) – miasto na Ukrainie, na południowo-wschodnim wybrzeżu Krymu nad Morzem Czarnym u podnóża masywu Tepe-Oba(ros.). Port handlowy i kurort.

• 

  Panorama miasta i portu, po lewej – ruiny twierdzy genueńskiej

Historia

Starożytność

Założone zostało w latach sześćdziesiątych VI w. p.n.e. przez osadników greckich z Miletu. W V w. p.n.e. młode polis stało się poważnym konkurentem dla sąsiedniego królestwa Bosporańskiego, czego skutkiem była wojna między tymi państwami. W wyniku tej wojny w 380 p.n.e. król bosporański Leukon I przyłączył miasto do swojego królestwa. Pod panowaniem bosporańskim Teodozja wyrosła na największy port handlowy na północnym wybrzeżu Morza Czarnego. Około 60 p.n.e. została podbita przez Rzym, a w IV wieku n.e. – przez plemiona sarmackie.

Średniowiecze

We wczesnym średniowieczu Teodozję opanowali Bizantyjczycy. Ich władza utrzymała się do I połowy XIII wieku, do czasu opanowania Krymu przez Tatarów.

W 1266 przemianowana na Kaffę przez Genueńczyków, którzy założyli tam swoją pierwszą placówkę handlową na Krymie za zgodą chanów tatarskich. Miasto stało się ich najważniejszą kolonią nad Morzem Czarnym i jednym z najbardziej zaludnionych miast w Europie. Z czasem doszło do usamodzielnienia się Kaffy i pozostałych genueńskich faktorii na Krymie, które po przyłączeniu okolicznych ziem utworzyły zamorskie terytorium Genui – Gazarię.

Podczas oblężenia portu przez Złotą Ordę, Tatarzy na rozkaz Dżany Bega w 1346 po raz pierwszy zastosowali dżumę jako broń biologiczną. Oblegający przy pomocy katapult wrzucali za mury miasta zwłoki zmarłych na tę chorobę. Uciekinierzy z tego miasta roznieśli epidemię na cały kontynent, zapoczątkowując tym samym epidemię dżumy w Europie.

Miasto wywierało duże wrażenie na współczesnych. Zewnętrzna linia murów obronnych, która została wzniesiona w l. 1383–1389, liczyła 5240 m z 34 wieżami, 5 bramami i 24 barbakanami, otaczając teren o powierzchni 84 ha. Pod koniec panowania genueńskiego było około 40 kościołów łacińskich, blisko 12 cerkwi prawosławnych, co najmniej 3 kościoły ormiańskie oraz meczet. W czasach panowania króla Kazimierza Jagiellończyka Kaffa była pod protekcją króla Polski^[2].

Czasy nowożytne

6 czerwca 1475 do miasta wkroczyli Turcy Osmańscy. Na początku XVII w. miasto miało ponad 80 tysięcy mieszkańców.

W 1616 roku kozacy rejestrowi, pod wodzą hetmana Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego, w liczbie 7,5 tysiąca na 150 czajkach zdobyli twierdzę w Kaffie, uwalniając dużą liczbę chrześcijańskich niewolników.

W 1783 miasto wraz z resztą Krymu włączono do Rosji i przywrócono starożytną grecką nazwę. W XIX wieku w mieście tworzył znany rosyjski malarz marynista pochodzenia ormiańskiego Iwan Ajwazowski. Galeria jego obrazów(ang.) jest jedną z atrakcji Teodozji.

W okresie bezpośrednio po I wojnie światowej w Teodozji działała polska placówka o charakterze konsularnym.

W trakcie II wojny światowej miasto czterokrotnie przechodziło z rąk do rąk. W trakcie zaciętych walk Armia Czerwona i hitlerowcy dopuszczali się licznych zbrodni. W wyniku działań wojennych i niemieckiej okupacji zginęło wielu mieszkańców miasta, w tym niemal cała społeczność żydowska^[3].

• 

  Teodozja widziana z gór Tepe-Oba

Zabytki

Do cennych zabytków miasta zalicza się:

• ruiny twierdzy genueńskiej (XIV / XV wiek),
• basztę Konstantyna, stanowiącą pozostałość północnej części zewnętrznych murów obronnych (XIV / XV wiek),
• cerkwie ormiańskie (XIV / XV wiek): św. Sergiusza (Surb Sarkis), Archaniołów Michała i Gabriela, grupę małych cerkwi w obrębie murów twierdzy,
• meczet Mufti Dżami (I połowa XVII wieku),
• cerkiew prawosławną pw. Iwerskiej Ikony Matki Boskiej (dawna ormiańska pw. św. Jana Chrzciciela); (XIV wiek).

Na terenie miasta odkryto liczne świadectwa starożytnej świetności grodu, w tym importowaną grecką ceramikę, przedmioty codziennego użytku i ozdoby, m.in. unikatowy złoty kolczyk wykonany techniką filigranu, znajdujący się w zbiorach petersburskiego Ermitażu.

Galeria zabytków Teodozji

• 

  Mury twierdzy genueńskiej z dwiema basztami

• 

  Jedna z baszt twierdzy

• 

  Baszta św. Konstantyna – z przodu

• 

  ...i z tyłu

• 

  (c) Janmad, CC BY 3.0

  Cerkwie ormiańskie: św. Sergiusza...

• 

  Archaniołów Michała i Gabriela...

• 

  św. Stefana – jedna z czterech małych świątyń wewnątrz murów

• 

  Meczet Mufti Dżami

Miasta partnerskie

• Armawir, Armenia
• Azow, Rosja
• Kołobrzeg

Przypisy

Bibliografia

• AdamA. Dylewski AdamA., Krym. Praktyczny przewodnik, Bielsko-Biała: Pascal, 2003, s. 139–147, ISBN 83-7304-155-9, OCLC 749169544 .
• MarianM. Małowist MarianM., Kaffa – kolonia genueńska na Krymie i problem bliskowschodni w latach 1453–1475, Warszawa 1947 .
• RafałR. Hryszko RafałR., Z Genui nad Morze Czarne. Z kart genueńskiej obecności gospodarczej na północno-zachodnich wybrzeżach Morza Czarnego u schyłku średniowiecza, Kraków: Historia Iagellonica, 2004, s. 27–28, 47, 85, 88, ISBN 83-88737-76-7 .
• Корнилецкий А.И.: Храмы Феодосии. Наследие веков, ЭКМА+, Феодосия (Kornileckij A.I., Świątynie Teodozji. Spuścizna wieków, wyd. Ekma+, Teodozja)
• Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i PWN Warszawa 1998, s. 564, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)

Linki zewnętrzne

• Teodozja- przewodnik turystyczny (ros.)
• Teodozya, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 296 .