Teoria Deng Xiaopinga

Teoria Deng Xiaopinga (dengizm) (chiń. upr. 邓小平理论, chiń. trad. 鄧小平理論, pinyin: Dèng Xiǎopíng Lǐlùn) – chińska ideologia polityczna, stworzona przez Deng Xiaopinga, faktycznego przywódcę Chińskiej Republiki Ludowej w latach 1978–1989. Dengizm wyewoluował z maoizmu, w przeciwieństwie do którego zreinterpretował jednak teorię marksistowską w duchu konfucjańskim[1].

Źródłem dengizmu była pragmatyczna frakcja Komunistycznej Partii Chin kierowana przez premiera Zhou Enlaia, która ukształtowała się w trakcie walki o władzę z radykalną frakcją Jiang Qing (tzw. „kampanii przeciw Konfucjuszowi”)[2]. Dengizm odwołuje się do dziedzictwa maoizmu – krytykował wprawdzie niektóre epizody w historii Chińskiej Republiki Ludowej (zwłaszcza wielki skok naprzód i rewolucję kulturalną), ale podkreślał sukcesy nierozerwalnie związane z kierownictwem Mao. W jego ujęciu „nie należy twierdzić, że myśli Mao Zedonga /.../ są nowym etapem w rozwoju marksizmu, /.../ jednak są one zastosowaniem i rozwinięciem marksizmu-leninizmu w Chinach”[3]. Według tej teorii Chiny nie porzucają marksizmu-leninizmu i myśli Mao Zedonga, tylko dostosowują system do istniejących warunków społeczno-ekonomicznych w Chinach[4].

Założenia doktryny

Kluczowymi pojęciami dengizmu są „cztery modernizacje” i „cztery podstawowe zasady” – o ile pierwsze oznacza modyfikację maoizmu, to drugie podkreśla ciągłość z ideologią komunistyczną. Cztery modernizacje oznaczają unowocześnienie przemysłu, rolnictwa, obrony narodowej oraz nauki i techniki[5], cztery podstawowe zasady to: socjalistyczna droga rozwoju, dyktatura proletariatu, kierownicza rola partii komunistycznej oraz marksizm-leninizm i myśl Mao Zedonga[6].

Postulat modernizacji wynikał z przyjęcia sprzecznego z maoizmem hasła, że „Ubóstwo to nie socjalizm”[7]. Prowadziło to do zaakceptowania mechanizmów wolnorynkowych i otwarcia na świat[8], a w konsekwencji też zróżnicowania majątkowego społeczeństwa. Dystansując się od radykalnego egalitaryzmu maoistów Deng głosił:

„Zezwalamy, żeby najpierw pewne regiony i niektórzy ludzie osiągnęli zamożność, by tą drogą stopniowo doprowadzić w końcu do powszechnego dobrobytu, zapobiegając jednocześnie polaryzacji społeczeństwa”[9].

Podkreślał jednak, że perspektywiczne cele ustroju nie ulegają zmianie a gospodarka musi pozostawać pod kontrolą państwa:

„nie powstanie u nas nowa burżuazja. Podstawowe środki produkcji należą do państwa /.../ Przedsiębiorstwa prowadzone wspólnie z cudzoziemcami również są w połowie własnością socjalistyczną”[10].

„Cztery podstawowe zasady” warunkowały utrzymywanie dyktatury Komunistycznej Partii Chin. Deng ostrzegał: „Bez ideałów, bez dyscypliny kraj nasz /.../ może przekształcić się w ławicę lotnego piasku”[11], dlatego „Bez takiego środka jak dyktatura nie można się obejść”[9]. Choć krytykował nadmierną centralizację i system dożywotniego piastowania stanowisk, to zarazem wypowiadał się przeciw trójpodziałowi władzy i doprowadził do zniesienia konstytucyjnych gwarancji wolności słowa („czterech wielkich swobód”)[12]. Chiński model ustroju objaśniał następująco:

„Jakiej demokracji potrzebuje dziś naród chiński? Może to być tylko demokracja socjalistyczna – zwana też demokracją ludową – a nie burżuazyjna demokracja, oparta na indywidualizmie. Demokracja ludowa wiąże się nierozłącznie z dyktaturą wobec wrogich sił /.../ W ustroju tym interesy indywidualne są podporządkowane interesom zbiorowym, /.../ a doraźne interesy – interesom długofalowym”[13].

Spoiwem państwa miał być patriotyzm wyrażający się w akcentowaniu pryncypiów niepodległości i suwerenności („Niech żaden obcy kraj nie żywi nadziei, że Chiny staną się jego wasalem”)[14] oraz w haśle „socjalizmu o chińskiej specyfice”[7]. Deng pozostał też wierny maoistowskiemu purytanizmowi obyczajowemu głosząc, że „będziemy przeciwdziałać zewnętrznym wpływom zepsucia i demoralizacji”[15].

Poza Chinami

Mimo rdzennie chińskiego charakteru dengizm znajduje analogię w innych próbach dostosowania ideologii komunistycznej do lokalnych warunków, np. w Nowej Polityce Ekonomicznej i jej teoretycznym uzasadnieniu stworzonym przez Nikołaja Bucharina[16], w koncepcjach Earla Browdera[17] czy titoizmie. Polskim zwolennikiem dengizmu był m.in. ekonomista doc. Mieczysław Rakowski, autor książki „Przemiany i szanse socjalizmu” (Warszawa 2004).

Przypisy

  1. Wpływ konfucjanizmu wyraża się np. w idei, że „Kierować, to znaczy: służyć”. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 317; por. Krzysztof Gawlikowski, Konfucjański model państwa w Chinach, Warszawa 2009, s. 85–92.
  2. Krzysztof Gawlikowski, Nowa batalia o Konfucjusza, Warszawa 1976, s. 189–420.
  3. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 213–214.
  4. Deng Xiaoping (10 października 1978). „Przeprowadź politykę otwierania się na świat zewnętrzny i ucz się zaawansowanej nauki i technologii z innych krajów” http://en.people.cn/dengxp/vol2/text/b1240.html.
  5. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 382.
  6. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 106.
  7. a b Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 285.
  8. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 312.
  9. a b Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 341.
  10. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 298–299.
  11. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 308.
  12. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 170, 239, 266, 340.
  13. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 117.
  14. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 271.
  15. Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu, Warszawa 1988, s. 271, 250–251.
  16. Cezary Sikorski, Cienie NEP-u, Warszawa 1986, s. 63–83, 103–115.
  17. Włodzimierz Batóg, Wywrotowcy? Komunistyczna Partia USA we wczesnym okresie zimnej wojny, Warszawa 2003, s. 41–42.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Maoflag1.PNG
Rudá vlajka s Mao Ce Tungem