Teoria autochtonicznego pochodzenia Słowian

Hipotetyczna etnogeneza Słowian około 1000 p.n.e. według teorii Józefa Kostrzewskiego

Teoria autochtonicznego pochodzenia Słowian, teoria autochtoniczna – koncepcje tłumaczące pochodzenie Słowian od hipotetycznego ludu, Prasłowian, utożsamionego przez Józefa Kostrzewskiego z twórcami kultury łużyckiej^[1]. Prasłowianie mieli zamieszkiwać tereny dzisiejszej Polski już w epoce brązu (jako autochtoni lub napływ). Wczesne teorie zakładały, że początkowo wszyscy Słowianie wywodzili się z Polski, zakładając, iż jedynie Polacy stanowią jedyny autochtoniczny lud, jednak współczesne badania dowodzą autochtoniczności również innych ludów słowiańskich niezależnie od regionu, uznając iż pochodzą oni między innymi od plemion sarmackich i wschodniogermańskich, zależnie od regionu^[2].

Teoria Łużycka

Siedziby Słowian do VII w n.e. (kolor niebieski) w według teorii allochtonicznej prezentuje Michał Janusz Parczewski (2013).

Teoria autochtoniczna Kostrzewskiego z roku 1913 była odpowiedzią na powstałą kilka lat wcześniej teorię allochtoniczną, pogląd umieszczający siedziby wczesnych Słowian bardziej na wschodzie, w dorzeczu Dniepru (autorem pierwszej publikacji z roku 1902 na ten temat był czeski archeolog Lubor Niederle)^[3]. Pierwsi Słowianie przypuszczalnie dotarli na ziemie współczesnej Polski w najbardziej wysuniętym na południowy wschód jej zakątku (okolice Przemyśla i Rzeszowa). W periodyzacji dziejów okres ten nazywany jest okresem rzymskim i dotyczy terenów zajętych przez Celtów po rzekę San i dalej^[4].

Hipoteza autochtoniczna była popierana przez archeologów K. Jażdżewskiego, W. Hensla i L. Leciejewicza, językoznawców T. Lehra-Spławińskiego i M. Rudnickiego oraz antropologa J. Czekanowskiego^[5], a zwalczana przez zwolenników szkoły allochtonicznej (m.in. J.M. Rozwadowskiego) oraz przedstawicieli tradycji badawczych krakowskiej szkoły archeologii historycznej, uformowanej przez Kazimierza Godłowskiego^[6].

Istnieją też koncepcje łączące kulturę trzciniecką z kolebką Prasłowian (na ziemiach polskich cztery zachodnie grupy tej kultury)^[7].

Pogląd o nieprzerwanej obecności Słowian nad Odrą i Wisłą przynajmniej od 1500 roku przed naszą erą obowiązywał, również ze względów geopolitycznych, w polskiej archeologii do końca XX wieku^[8].

Badania genetyczne

Badania potwierdzające ciągłość pokoleniową historii Słowian dostarczają niektóre współczesne badania genetyczne, na przykład analizy haplogrup mtDNA, jednocześnie stojąc jednak w wyraźnej opozycji do teorii Józefa Kostrzewskiego, która zakładała Polskę jako kolebkę wszystkich Słowian^[9][10].

Na podstawie badań kompletnych genomów mitochondrialnych zidentyfikowano haplotypy w obrębie haplogrupy H5, charakterystyczne tylko dla populacji słowiańskich. Zidentyfikowano podhaplogrupy mtDNA: U4a2a, U4a2, HV3, również występujące z największą częstością w społeczeństwach słowiańskich. Wyniki pozwoliły wysunąć przypuszczenie, że przodkami współczesnych populacji słowiańskich mogą być przedstawiciele kultur neolitycznych lub co najmniej populacji z okresu brązu z terenu centralnej Europy^[11].

Znacznie większy sukces osiągnięto poprzez badania haplogrup męskiego chromosomu - R1a, N1c1 i I2 oraz ich mutacji. Wyniki badań zasadniczo wykluczyły pojęcie "Prasłowian" zakładając pochodzenie ludności zachodniosłowiańskiej od Germanów Wschodnich, wschodniosłowiańskiej od Sarmatów, a południowosłowiańskiej od Daków, Traków czy Dalmatów. Mimo różnic między tymi ludami, wykazano jednak pokrewieństwo między nimi. Nowoczesne badania stoją jednak w sprzeczności z teoriami takimi jak dominująca obecności Bałtów w Białorusi, Ugrofinów w okolicach Moskwy czy odrębności Traków i Wenedów, a także obecności Celtów na Połabiu. Zakłada, że autochtoniczność dotyczy niemal wszystkich grup Europy, bez wyraźnego wyparcia grup przez inne narody^[2]

Zobacz też

• kultura zarubiniecka
• język prasłowiański

Przypisy