Teoria cykli hegemonicznych

Teoria cykli hegemonicznych lub teoria długich cykli – teoria stosunków międzynarodowych, stworzona przez George’a Modelskiego. Powstała w oparciu o wcześniejsze teorie m.in. cykli ekonomicznych Kondratiewa i teorii systemów-światów Fernanda Braudela i Immanuela Wallensteina.

Założenia teorii

Głosi ona, że gdy jakieś mocarstwo osiąga rolę mocarstwa hegemonicznego, wyzwanie rzucają mu inne wielkie mocarstwa. Jedno z nich osiąga potęgę równą mocarstwu światowemu i chce zająć jego miejsce, co prowadzi do wojny hegemonicznej – czyli wojny o uzyskanie/utrzymanie statusu hegemona. Modelski stworzył specjalny indeks siły oparty głównie na potędze morskiej. Według Modelskiego w 1518 Portugalia osiągnęła pozycję hegemoniczna w polityce światowej. Rzuciła jej wyzwanie Hiszpania, osiągnąwszy uprzednio równorzędną wobec Portugalii pozycję drugiego światowego mocarstwa. Ten dwubiegunowy układ nie przetrwał, gdyż – co jest charakterystyczne dla teorii Modelskiego – „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” – a zatem państwem które osiągnęło pozycję hegemoniczną były Niderlandy (Holandia). W 1688 ta hegemonia została podłamana przez Francję, która z kolei została pokonana przez drugiego pretendenta do hegemoni Wielką Brytanię („I cykl brytyjski”). Mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii wyzwanie rzuciła Francja w postaci wojen napoleońskich. Z tego starcia po raz kolejny zwycięsko wyszła Wielka Brytania („II cykl brytyjski”). Zakończyły go dwie wojny światowe (1914-45) traktowane łącznie jako jeden wielki konflikt hegemoniczny, ale i tym razem główny rywal hegemona – Niemcy nie zwyciężyły. Prawdziwym zwycięzcą nie była jednak również W.Brytania, lecz USA. Po 1945 nowy porządek światowy określała rywalizacja dwóch supermocarstw – USA i ZSRR. Zatem okresy hegemoniczne miałyby trwać od 60 do 90 lat, a wojny (konflikty) hegemoniczne ok. 20 lat. Co ciekawe do tej pory w zasadzie żaden z rywali nie zastąpił hegemona a rolę mocarstwa światowego przejmował zwykle „tertius gaudens” („trzeci zyskujący”) będący nieraz głównym sojusznikiem hegemona (Anglia/Wielka Brytania – sojusznik Niderlandów przeciwko Francji, lub Stany Zjednoczone – jako sojusznik Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom). Jedynym wyjątkiem był rok 1815 kiedy Wielka Brytania ponownie rozpoczęła kolejny cykl hegemoniczny pokonując napoleońską Francję.

Fazy cyklu hegemonicznego:

  1. wojna hegemoniczna o globalnym (od XVI wieku) charakterze – decydująca o tym kto będzie hegemonem (ang. Macro – decision)
  2. dominacja – hegemonia mocarstwa światowego (execution)
  3. delegitymizacja – zakwestionowanie dominacji przez inne wielkie mocarstwa (Agenda-setting)
  4. dekoncentracja – utrata dominacji pod wpływem działań wschodzących mocarstw: potencjalnego rywala – który staje na czele koalicji mocarstw kwestionujących dotychczasowy ład (challenger), oraz sojusznika który zwykle wygrywa walkę o hegemonie w następnym cyklu

Długie cykle w historii

Ewolucja polityki globalnej[1][2]

wojna hegemonicznadominacjadelegitymizacjadekoncentracja
Okres Euroazjatycki
1211-1260 wojny mongolskie1260-1280
Imperium mongolskie
1280-1370 (rozpad)1370-1405
Timurid.svg Tamerlan
Okres Euro-atlantycki
1494-1516 wojny włoskie i oceaniczne1516-1539
 Portugalia
1540 – 15601560 – 1580
 Hiszpania
1580-1609
wojna o niepodległość Niderlandów
1610-1639
 Holandia
1640-16601661-1688
Royal Standard of King Louis XIV.svg Francja
1688-1713
wojny Ludwika XIV
1714 – 1739
 Wielka Brytania (I)
1740-1763
(wojna sukcesyjna austriacka i
wojna siedmioletnia)
1764-1792
 Francja
1792-1815
wojny rewolucyjne i napoleońskie
1815-1849
 Wielka Brytania (II)
1850-1873 (USA)1874-1914
Flag of the German Empire.svg Niemcy
Okres atlantycko-pacyficzny
1914-1945
I wojna światowa i II wojna światowa
1945-1973
 Stany Zjednoczone
1973 (kryzys naftowy)1974-2000
 ZSRR[3] lub Flag of the People's Republic of China.svg Chiny
2030-2050 (prognoza)2050-2110 USA (?)2110-21402140 – ?

Krytyka

Teoria długich cykli G. Modelskiego została poddana krytyce ze strony niektórych historyków i politologów zarzucających jej „cykliczność” i „schematyzm” na przestrzeni dziejów. Kwestionowana jest głównie teza o globalnej hegemonii Portugalii w XVI lub Niderlandów w XVII w. (podczas gdy w rzeczywistości to raczej Hiszpania za panowania Karola V i Filipa II była wiodącym mocarstwem światowym[4]), której nie można porównywać z rzeczywiście hegemoniczną pozycją Wielkiej Brytanii w połowie XIX, czy USA na przełomie XX/XXI wieku[5]. Niezrozumiałe jest też pomijanie wojen hegemonicznych o globalnym charakterze – jak wojna trzydziestoletnia i związana z nią wojna holendersko-portugalska (1602–1663), czy też wojna siedmioletnia (1757-1763), które również miały znaczący wpływ na losy świata.

Teoria długich cykli głosi że w systemie międzynarodowym istnieją tylko dwa główne mocarstwa: hegemon i pretendent do hegemonii, który rzuca mu wyzwanie. Steven E. Lobell twierdzi że jest to uproszczenie, gdyż w praktyce hegemon musi stawić czoła kilku rosnącym w siłę rywalom w różnych obszarach świata[6][7].

Pomimo tych zastrzeżeń teoria jest uznawana za interesującą analizę procesów dziejowych dzięki oferowanym przez nią możliwościom badawczym oraz ponadczasowemu spojrzeniu[8].

Supercykle

Polski badacz Andrzej Gałganek stworzył syntezę teorii systemów-światów Wallensteina i teorii długich cykli Modelskiego ujmując proces dziejowy jako synchronizację procesów politycznych i ekonomicznych w postaci tzw. „supercykli”[9].

SUPERCYKLPoczątekPrzedział zwrotnyZamknięcie
1) 1494-1713wojny włoskie (1494-1516)wojna hiszpańsko-holenderska (1580-1609)wojny Ludwika XIV (1688-1713)
2) 1713-1945wojny Ludwika XIV (1688-1714)wojny francuskie (1792-1815)I i II wojny światowe (1914-1945)
3) 1945 – trwa nadalzimna wojna (1946-1989)

Zobacz też

Przypisy

  1. http://faculty.washington.edu/modelski/LCGPeolss.htm LONG-CYCLES IN GLOBAL POLITICS.
  2. Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 340–341.
  3. Według George Modelski: Long Cycles in world Politics, Seattle -London, 1973.
  4. Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 23 – przypis 59.
  5. http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Filozofia – Historia, hegemonia kapitalizm.
  6. Hiszpania w latach 1621–1640 – Niderlandom, Anglii, Francji, Turcji i Szwecji; Wielka Brytania w latach 1889–1912 i 1919-1932 – Francji, Rosji, USA, Niemcom i Japonii.
  7. Steven E. Lobell The Challenge of Hegemony Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics University of Michigan Press, 2003.
  8. Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 344.
  9. Andrzej Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 68, 73–74.

Bibliografia

  • George Modelski, Long Cycles in World Politics (Seattle: University of Washington Press, 1987).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Flag of the German Empire.svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Flag of Germany (1867–1918).svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Royal Standard of King Louis XIV.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Standard of King Louis XIV
Timurid.svg
Autor: User:Stannered, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Attributed flag of the Timurid Empire (the reference dates to 1374-5, but it it not necessarily the design of any flag in actual use).

(Quote from original by en:User:Ingoman) Flag of the Timurid Empire according to the Catalan Atlases c.1374-5 created by James Dahl The three bezants arranged in a triangle is the "Symbol of Peace". I have seen a variant shown of this flag which has the bezants pointing upwards, and they are white on a light blue background, but I have found no evidence to support this, and it is doubtless a reconstruction based on coinage (which also features the Symbol of Peace) with the colours a matter of congecture. However, in historical accounts of the flag of Tamerlane, he is always described as bearing a flag of black, red and white, which Europeans incorrectly interpret as a tricolour for lack of a description of the flag's devices. (the white is probably a fringe). Since I have never found reason to doubt the accuracy of the Catalan Atlas in terms of flags (it has proven in fact to be the most trustworthy document of the time period) I have concluded that this in fact was Timur's flag.