Teoria cykli hegemonicznych

Teoria cykli hegemonicznych lub teoria długich cykli – teoria stosunków międzynarodowych, stworzona przez George’a Modelskiego. Powstała w oparciu o wcześniejsze teorie m.in. cykli ekonomicznych Kondratiewa i teorii systemów-światów Fernanda Braudela i Immanuela Wallensteina.

Założenia teorii

Głosi ona, że gdy jakieś mocarstwo osiąga rolę mocarstwa hegemonicznego, wyzwanie rzucają mu inne wielkie mocarstwa. Jedno z nich osiąga potęgę równą mocarstwu światowemu i chce zająć jego miejsce, co prowadzi do wojny hegemonicznej – czyli wojny o uzyskanie/utrzymanie statusu hegemona. Modelski stworzył specjalny indeks siły oparty głównie na potędze morskiej. Według Modelskiego w 1518 Portugalia osiągnęła pozycję hegemoniczna w polityce światowej. Rzuciła jej wyzwanie Hiszpania, osiągnąwszy uprzednio równorzędną wobec Portugalii pozycję drugiego światowego mocarstwa. Ten dwubiegunowy układ nie przetrwał, gdyż – co jest charakterystyczne dla teorii Modelskiego – „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” – a zatem państwem które osiągnęło pozycję hegemoniczną były Niderlandy (Holandia). W 1688 ta hegemonia została podłamana przez Francję, która z kolei została pokonana przez drugiego pretendenta do hegemoni Wielką Brytanię („I cykl brytyjski”). Mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii wyzwanie rzuciła Francja w postaci wojen napoleońskich. Z tego starcia po raz kolejny zwycięsko wyszła Wielka Brytania („II cykl brytyjski”). Zakończyły go dwie wojny światowe (1914-45) traktowane łącznie jako jeden wielki konflikt hegemoniczny, ale i tym razem główny rywal hegemona – Niemcy nie zwyciężyły. Prawdziwym zwycięzcą nie była jednak również W.Brytania, lecz USA. Po 1945 nowy porządek światowy określała rywalizacja dwóch supermocarstw – USA i ZSRR. Zatem okresy hegemoniczne miałyby trwać od 60 do 90 lat, a wojny (konflikty) hegemoniczne ok. 20 lat. Co ciekawe do tej pory w zasadzie żaden z rywali nie zastąpił hegemona a rolę mocarstwa światowego przejmował zwykle „tertius gaudens” („trzeci zyskujący”) będący nieraz głównym sojusznikiem hegemona (Anglia/Wielka Brytania – sojusznik Niderlandów przeciwko Francji, lub Stany Zjednoczone – jako sojusznik Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom). Jedynym wyjątkiem był rok 1815 kiedy Wielka Brytania ponownie rozpoczęła kolejny cykl hegemoniczny pokonując napoleońską Francję.

Fazy cyklu hegemonicznego:

1. wojna hegemoniczna o globalnym (od XVI wieku) charakterze – decydująca o tym kto będzie hegemonem (ang. Macro – decision)
2. dominacja – hegemonia mocarstwa światowego (execution)
3. delegitymizacja – zakwestionowanie dominacji przez inne wielkie mocarstwa (Agenda-setting)
4. dekoncentracja – utrata dominacji pod wpływem działań wschodzących mocarstw: potencjalnego rywala – który staje na czele koalicji mocarstw kwestionujących dotychczasowy ład (challenger), oraz sojusznika który zwykle wygrywa walkę o hegemonie w następnym cyklu

Długie cykle w historii

Ewolucja polityki globalnej^[1][2]

wojna hegemoniczna	dominacja	delegitymizacja	dekoncentracja
Okres Euroazjatycki
1211-1260 wojny mongolskie	1260-1280 Imperium mongolskie	1280-1370 (rozpad)	1370-1405 Tamerlan
Okres Euro-atlantycki
1494-1516 wojny włoskie i oceaniczne	1516-1539  Portugalia	1540 – 1560	1560 – 1580  Hiszpania
1580-1609 wojna o niepodległość Niderlandów	1610-1639  Holandia	1640-1660	1661-1688 Francja
1688-1713 wojny Ludwika XIV	1714 – 1739  Wielka Brytania (I)	1740-1763 (wojna sukcesyjna austriacka i wojna siedmioletnia)	1764-1792  Francja
1792-1815 wojny rewolucyjne i napoleońskie	1815-1849  Wielka Brytania (II)	1850-1873 (USA)	1874-1914 Niemcy
Okres atlantycko-pacyficzny
1914-1945 I wojna światowa i II wojna światowa	1945-1973  Stany Zjednoczone	1973 (kryzys naftowy)	1974-2000  ZSRR[3] lub Chiny
2030-2050 (prognoza)	2050-2110 USA (?)	2110-2140	2140 – ?

Krytyka

Teoria długich cykli G. Modelskiego została poddana krytyce ze strony niektórych historyków i politologów zarzucających jej „cykliczność” i „schematyzm” na przestrzeni dziejów. Kwestionowana jest głównie teza o globalnej hegemonii Portugalii w XVI lub Niderlandów w XVII w. (podczas gdy w rzeczywistości to raczej Hiszpania za panowania Karola V i Filipa II była wiodącym mocarstwem światowym^[4]), której nie można porównywać z rzeczywiście hegemoniczną pozycją Wielkiej Brytanii w połowie XIX, czy USA na przełomie XX/XXI wieku^[5]. Niezrozumiałe jest też pomijanie wojen hegemonicznych o globalnym charakterze – jak wojna trzydziestoletnia i związana z nią wojna holendersko-portugalska (1602–1663), czy też wojna siedmioletnia (1757-1763), które również miały znaczący wpływ na losy świata.

Teoria długich cykli głosi że w systemie międzynarodowym istnieją tylko dwa główne mocarstwa: hegemon i pretendent do hegemonii, który rzuca mu wyzwanie. Steven E. Lobell twierdzi że jest to uproszczenie, gdyż w praktyce hegemon musi stawić czoła kilku rosnącym w siłę rywalom w różnych obszarach świata^[6][7].

Pomimo tych zastrzeżeń teoria jest uznawana za interesującą analizę procesów dziejowych dzięki oferowanym przez nią możliwościom badawczym oraz ponadczasowemu spojrzeniu^[8].

Supercykle

Polski badacz Andrzej Gałganek stworzył syntezę teorii systemów-światów Wallensteina i teorii długich cykli Modelskiego ujmując proces dziejowy jako synchronizację procesów politycznych i ekonomicznych w postaci tzw. „supercykli”^[9].

Zobacz też

• hegemonia
• Teoria przejęcia władzy

Przypisy

Bibliografia

• George Modelski, Long Cycles in World Politics (Seattle: University of Washington Press, 1987).

Linki zewnętrzne

• EVOLUTIONARY WORLD POLITICS HOMEPAGE (ewolucja polityki globalnej)
• Leonid Sawin: Cykle hegemoniczne i kolejna wojna światowa, artykuł na portalu Geopolityka.pl
• Dylan Kissane: 2015 and the Rise of China: Power Cycle Analysis and the Implications for Australia. works.bepress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-27)].
• Charles F. Doran: Confronting the Principles of the Power Cycle Changing Systems Stvucture, Expectations, and Way