Teoria prawa

Teoria prawa – jedna z ogólnych nauk prawnych, zajmująca się teoretyczną refleksją nad prawem. W odróżnieniu od filozofii prawa jej przedmiotem jest zwykle konkretne prawo pozytywne.

Do zakresu przedmiotowego teorii prawa przynależą zwłaszcza:

  • zasady interpretacji (wykładni) prawa,
  • ogólne kwestie związane ze stanowieniem (tworzeniem) prawa i jego stosowaniem (wydawaniem na jego podstawie wyroków i decyzji administracyjnych)
  • problematyka obowiązywania, przestrzegania i egzekwowania prawa w ogólności[1].

Teoria prawa wypracowała terminy i pojęcia wspólne dla nauk prawnych, takie jak np. norma (reguła) prawna, system prawny, przepis prawa, luka w prawie czy źródło prawa[1].

Filozofia prawa a teoria prawa

Wzajemny stosunek między filozofią i teorią prawa pozostaje przedmiotem sporów. Najczęściej uznawane są one za nauki odrębne, choć blisko spokrewnione. Coraz częstsza jest jednak tendencja do ich ścisłego łączenia[2].

Można jednak również spotkać opinie uznające filozofię prawa za naukę ogólniejszą, zawierającą teorię prawa. Niekiedy też obu pojęć używa się jako synonimów[3].

Teoria i filozofia prawa wypracowały odmienne podejścia do refleksji teoretycznej nad prawem. Filozofia prawa jest bardziej ogólna i abstrakcyjna. Bada istotę prawa, jego podstawy ontologiczne, założenia epistemologiczne i aksjologiczne. Często ma charakter normatywny, zajmując się prawem takim, jak być powinno[4]. Tradycja filozoficznej refleksji nad prawem sięga starożytności.

Teoria prawa jest nauką znacznie młodszą, związaną bezpośrednio z rozwojem pozytywizmu prawniczego (a więc z końcem XIX wieku)[5]. Prawny pozytywizm jest dla teorii prawa punktem wyjścia, jako że jest ona zainteresowana konkretną rzeczywistością prawną, taką jaka została ustanowiona przez prawodawcę (choć badaną na znacznie wyższym poziomie ogólności niż w przypadku nauk dogmatycznoprawnych).

Wyraźne oddzielenie filozofii i teorii prawa jest charakterystyczne szczególnie do krajów postkomunistycznych (choć jest spotykane także w nauce zachodniej). W okresie komunizmu filozofia prawa była odrzucana jako nienaukowa i mająca charakter burżuazyjny. Przeciwstawiano jej „naukową” (tzn. opartą na podstawach marksistowskich) teorię państwa i prawa.

Teoria państwa i prawa

Teoria państwa i prawa była teoretyczną nauką o prawie, powstałą w krajach komunistycznych. Nazwa dyscypliny miała podkreślać ścisły związek prawa z władzą państwową, co odróżniać ją miało od burżuazyjnych, idealistycznych koncepcji prawa, odrywającej prawo od władzy i sankcji.

W Polsce teoria państwa i prawa powstała w latach pięćdziesiątych[6]. Była kontynuacją przedwojennej ogólnej nauki o państwie i prawie, przekształconej w duchu marksistowskiej teorii prawa. Po roku 1989 nazwa dyscypliny została zarzucona, a nazwy katedr zmieniono na Katedrę teorii prawa lub Katedrę teorii i filozofii prawa

Teoretycy prawa

Przypisy

  1. ↑ a b M. Koszowski, Dwadzieścia osiem wykładów ze wstępu do prawoznawstwa, Warszawa 2019, s. 48.
  2. ↑ Jerzy Zajadło: Filozofia prawa. W: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 90. ISBN 978-83-7483-519-0.
  3. ↑ Np. praca J.M.Kelly’ego używa pojęcia teoria prawa w stosunku do tego, co tradycyjnie uznawane jest za filozofię prawa (J.M. Kelly: Historia zachodniej teorii prawa. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006. ISBN 83-7318-720-0.).
  4. ↑ Zygmunt Ziembiński: Problemy podstawowe prawoznawstwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1980, s. 15. ISBN 83-01-01805-4.
  5. ↑ Jerzy Zajadło: Teoria prawa. W: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 337. ISBN 978-83-7483-519-0.
  6. ↑ Zbigniew Pulka: Pojęcie władzy państwowej w prawoznawstwie PRL. Wrocław: 1993, s. 7.