Teréz Egenhoffer

Teréz Egenhoffer
Egenhoffer Teréz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

23 lipca 1855
Budapeszt

Data i miejsce śmierci

1 stycznia 1945
Budapeszt

Zawód, zajęcie

taterniczka

Teréz Egenhoffer (1855-1945) – węgierska taterniczka, turystka i działaczka na niwie turystyczno-patriotycznej. Jako jedna z pierwszych kobiet systematycznie uprawiała w Tatrach wspinaczkę i narciarstwo. Jest najbardziej znana jako pomysłodawczyni zmiany nazwy Gerlach na Szczyt Franciszka Józefa i zamontowania na wierzchołku stosownej tablicy w roku 1896.

Rodzina i życie prywatne

Teréz Egenhoffer[1] pochodziła z katolickiej[2], burżuazyjnej, dobrze sytuowanej budapeszteńskiej rodziny. Jej ojciec, Péter Egenhoffer, był właścicielem kilku kamienic i majątków ziemskich; Teréz odziedziczyła przynajmniej część z nich. Jej rodzina była prawdopodobnie związana również z dunajską żeglugą śródlądową[3]. Nie pracowała zawodowo i przez całe życie utrzymywała się z dochodów, jakie przynosiły nieruchomości i jej wiejska gospodarka. Nigdy nie wyszła za mąż i nie miała dzieci[4].

Taternictwo

Rysy w warunkach zimowych

Egenhoffer była jedną z pierwszych kobiet systematycznie uprawiających wysokogórską turystykę i wspinaczkę tatrzańską[5]. Chodziła po Tatrach w latach 1875-1905[6], początkowo z przewodnikami, potem często samotnie; uprawiała turystykę tak letnią jak zimową, zarówno od strony spiskiej i liptowskiej jak podhalańskiej. Jej największe taternickie osiągnięcie to 3. zimowe wejście na Rysy (1905); inny sukces to 4. zimowe wejście na Lodowy (1903)[7]. Uczestniczyła w wejściach nocnych[8]. W latach 1901-1905 kierowała schroniskiem Téry’ego; jak przypuszcza jej biograf, jako osoba dobrze sytuowana podjęła się tej roli kierowana sentymentem do Tatr.[9]

Narciarstwo i turystyka

Egenhoffer była jedną z pierwszych kobiet uprawiających narciarstwo w Tatrach i najprawdopodobniej pierwszą narciarką na południowych stokach Tatr.[10] Rekreacyjnie uprawiała również łyżwiarstwo, głównie w Budapeszcie. Regularnie chodziła na długie, ponad 40-kilometrowe wycieczki, najczęściej w okolicach stolicy[11]. W latach 1888-1903 Egenhoffer jeździła samotnie na dłuższe wycieczki zagraniczne, m.in. do Indii, Abisynii i na Nordkapp[11]. Z powodu licznych zainteresowań sportowych biograf nazywa ją "allround sportslady"[12]. Aby uczcić swoje 80. urodziny odbyła 45-kilometrową wycieczkę w górach Pilis[13].

Gerlach, tablica ku czci Franciszka Józefa

Działaczka

Egenhoffer była wśród założycieli ogólnoturystycznego towarzystwa Magyar Turista Egyesület(węg.) (1888) oraz członkinią organizacji górskiej Magyarországi Kárpát-Egyesület (MKE) i zrzeszenia geograficznego Magyar Földrajzi Társaság(węg.)[4]. Pisała artykuły taternickie do budapeszteńskiego Turisták Lapja[4]. W celu uczczenia tysiąclecia Węgier zaproponowała przemianowanie Gerlacha na Szczyt Franciszka Józefa; propozycja, przyjęta przez MKE i zaaprobowana przez oficjalne władze administracyjne, została uwieńczona zamontowaniem na szczycie stosownej tablicy. Cała operacja, przeprowadzona w roku 1896, była zorganizowana, przeprowadzona i zapewne w znacznej części sfinansowana przez Egenhoffer[14].

Późne lata

Po roku 1919 Egenhoffer nie jeździła w Tatry i rzadko bywała w Czechosłowacji, początkowo z powodów politycznych, potem prawdopodobnie z wyboru[15]. Utrzymywała kontakt korespondencyjny ze starymi znajomymi z Podtatrza, rzadko publikowała w Turisták Lapja i uprawiała turystykę górską w Alpach i na Węgrzech. Dotknięta przez trudności finansowe, sprzedała część swoich nieruchomości i zamieszkała w budapeszteńskiej willowej dzielnicy Sashalom(węg.)[16]. W 80. rocznicę urodzin doczekała się wspomnieniowych notatek w spiskoniemieckim Karpathen-Post i w budapeszteńskim Turistaság és Alpinizmus. Przyznano jej też złotą odznakę Magyar Földrajzi Társaság[4].

Czubata Turnia od północy

Recepcja

Jako jedna z pierwszych taterniczek i narciarek Egenhoffer odnotowana jest w różnego rodzaju encyklopediach i kompendiach, głównie węgierskich[17] i polskich[18], rzadziej niemieckich[19] i słowackich[20]. Doczekała się jednego niewielkiego artykułu monograficznego[21]. Egenhoffer upamiętniają węgierskie i niemieckie nazwy Czubatej Turni (Egenhoffercsúcs, Egenhofferspitze) i Małej Durnej Przełęczy (Egenhoffer-rés, Egenhofferscharte). W historiografii znana jest głównie z inicjatywy przemianowania Gerlachu. Tablica, zamontowana na jego wierzchołku, została w niewyjaśnionych okolicznościach zniszczona około roku 1918, prawdopodobnie przez czeskich legionistów[22]. Grób Egenhoffer nie istnieje[23].

Przypisy

  1. ↑ w źródłach nazwisko występuje również jako "Egenhofer", zob. Földrajzi közlemények 40-41 (1912), s. 72, opcjonalnie jako "Eggenhoffer", zob. hasło HU BFL – IV.1411.b – 1888 – 01085 – Egenhofer , [w:] serwis Hungaricana, [dostęp 26 kwietnia 2019], oraz "Eggenhofer" zob. Jahrbuch des Ungarischen Karpathenvereins XXXVII (1910), s. 130. Niniejsze hasło podaje wersję "Egenhoffer" za większością źródeł i jedynym artykułem biograficznym
  2. ↑ Károly Balázs, Teresa Egenhoffer. Słynna węgierska turystka i taterniczka, [w:] Wierchy 80 (2016), s. 107
  3. ↑ Balázs 2016, ss. 107-108
  4. ↑ a b c d Balázs 2016, s. 108
  5. ↑ obok Beatrice Tomasson(ang.), Marthé Lavallé-Jordan, Kätherine Bröske i Antoniny English, Jan Alfred Szczepański, Na drogach polskiego alpinizmu kobiecego, [w:] Wierchy 45 (1976), ss. 49-50. Inne źródła dodają Natalię Janotha i siostry Gnoińskie, zob. hasło Taternictwo kobiece, [w:] serwis Tatry [dostęp 26 kwietnia 2019]
  6. ↑ dla tego okresu istnieją udokumentowane relacje; być może chodziła po Tatrach również po roku 1905, jednak żadne ze źródeł o tym nie wspomina
  7. ↑ Balázs 2016, s. 112, Zofia i Witold Paryscy, Wielka Encyklopedia Tatrzańska, Poronin 1995, ISBN 83-01-12853-4, s. 246
  8. ↑ Balázs 2016, ss. 113-114
  9. ↑ Balázs 2016, ss. 108, 113. Jedno z pomieszczeń schroniska nosiło potem nazwę Egenhoffer szoba, Balázs 2016, s. 113
  10. ↑ Balázs 2016, s. 111. Z mieszaniną podziwu oraz irytacji mówił o niej Klemens Bachleda, wspominając że po dotarciu na Przełęcz Goryczkową Egenhoffer rozglądnęła się dookoła, założyła kij narciarski za kark i „fukła w dół ku szałasom”, podczas gdy on musiał potem poniewierać się za nią po śniegu, Zofia Stecka, Historia przewodnictwa tatrzańskiego, Zakopane 1995, ISBN 978-83-85832-03-4, s. 63
  11. ↑ a b Balázs 2016, ss. 120-121
  12. ↑ Balázs 2016, s. 111
  13. ↑ Balázs 2016, s. 127
  14. ↑ szczegółowy opis całego przedsięwzięcia, wraz ze szczegółami transportu tablicy na szczyt, w Balázs 2016, ss. 114-121
  15. ↑ Balázs 2016, s. 124
  16. ↑ Balázs 2016, s. 110
  17. ↑ por. Magyar hegyisport és turista enciklopédia, Budpest 2005, ISBN 963-9353-39-6, ss. 121-122. Egenhoffer wspominają rozmaite węgierskie serwisy internetowe o ambicjach encyklopedycznych, zob. hasło Egenhoffer Teréz, [w:] serwis MHK.Szofi [dostęp 26 kwietnia 2019], hasło Egenhoffer Teréz, [w:] serwis Skiculture [dostęp 26 kwietnia 2019]
  18. ↑ Jan Kiełkowski, Zdobycie Tatr, tom 1, Kraków 2018, ISBN 978-83-7967-080-2, ss. 302, 304, 353-354, 358, Bolesław Chwaściński, Z dziejów taternictwa, Warszawa 1979, ISBN 83-217-2273-3, ss. 92, 124-125, Paryscy 1995, s. 256
  19. ↑ Anton Klipp, Die Hohe Tatra und der Karpathenverein, Karlsruhe 2006, ISBN 978-3-927020-12-2, s. 226
  20. ↑ Ivan Bohuš, Vysoké Tatry 1919-1944, tom 3, Bratislava 1972, s. 656
  21. ↑ Balázs 2016, ss. 107-128. Artykuł został napisany w znacznej części na podstawie spuścizny archiwalnej po Egenhoffer, zob. poz. 255, Egengoffer Teréz, [w:] serwis Szonyi [dostęp 26 kwietnia 2019]
  22. ↑ Balázs 2016, s. 120. W dniu zamontowania tablicy, w roku 1896, Egenhoffer kazała zamontować na wierzchołku również mniejszą tablicę, marmurową; była to jej prywatna inicjatywa. Do jej zrzucenia przyznał się ojcu w roku 1900 Stanisław Eljasz-Radzikowski; wraz z towarzyszami próbował zrzucić również główną tablicę, ale bez skutku, Juliusz Zborowski, Akcja na Gierlachu, [w:] Taternik 38 (1962), s. 22
  23. ↑ lub nie został do tej pory zidentyfikowany, Balázs 2016, s. 120
Egenhoffer w wieku średnim

Bibliografia

  • Károly Balázs, Teresa Egenhoffer. Słynna węgierska turystka i taterniczka, [w:] Wierchy 80 (2016), ss. 107-128
  • Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995, ISBN 83-7104-009-1, s. 246

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Teréz Egenhoffer mid-age.jpg
Teréz Egenhoffer mid-age
Terez Egenhoffer.jpg
portrait of Terez Egenhoffer by Gyula Martonfy
Tátra - Gerlachfalvi csúcs (1905) Ferenc József emléktábla.jpg
Tátra - Gerlachfalvi csúcs (1905) Ferenc József emléktábla
Dolina Pieciu Stawow Spiskich, Spiska Grzeda podpisana.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik, Licencja: CC BY-SA 3.0
Masyw Spiskiej Grzędy i dalsza część grani Wyżniego Baraniego Zwornika - podpisane obiekty. Widok z Doliny Pięciu Stawów Spiskich
Nizne Rysy, Rysy, Zabia Przelecz.jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Niżne Rysy, Rysy i Żabia Przełęcz. Zima.