Tereny wodonośne Wrocławia

Początek terenów wodonośnych nad Odrą (dalej zakaz wstępu).

Tereny wodonośne Wrocławia – zamknięte[a] tereny znajdujące się w zarządzie Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółka S.A. we Wrocławiu, wykorzystywane do poboru wody dla potrzeb produkcji i dostaw wody wodociągowej do miejskiej sieci wodociągowej[b].

Obszary te położone są częściowo w południowo-wschodnim krańcu Wrocławia, około 6 km od centrum[1][2], w rejonie osiedli: Świątniki, Bierdzany i Nowy Dom, a częściowo w Gminie Siechnice, pomiędzy miejscowościami: Radwanice, Trestno, Blizanowice, Mokry Dwór i miastem Siechnice. Na północ o terenów wodonośnych przepływa rzeka Odra, same tereny leżą w dolinie rzeki Oława[1][2][3][4][5], a na południe od nich przepływa niewielka rzeka Zielona. Obszary te stanowią równocześnie część polderu przeciwpowodziowego Odry[1][2].

Na obszarze tym wybudowano odpowiednią infrastrukturę techniczną, między innymi: kanały i stawy infiltracyjne, studnie, rurociągi, przepompownie, obwałowania, drogi, jazy i śluzy, i inne niezbędne elementy infrastruktury[1][2]. Była ona wielokrotnie rozbudowywana, po zakończeniu II wojny światowej część obiektów wymagała odbudowy, wymianie podlegały również urządzenia i maszyny ze względu na ich zużycie techniczne podczas eksploatacji lub konieczność zastosowania nowocześniejszych rozwiązań technicznych. Mimo znacznej ingerencji człowieka i ciągłej, wieloletniej eksploatacji tych obszarów, stanowią one cenny ekosystem z unikalnym środowiskiem przyrodniczym, między innymi także dzięki ochronie tych obszarów i przestrzegania niezbędnych wymogów dotyczących jakości oraz czystości wody.

Historia

Do końca XIX wieku Wrocław zaopatrywany był w wodę z największej wrocławskiej rzeki: Odry[c]. W związku z pogarszającą się jakością wody w rzece dostrzeżono konieczność poszukania nowego źródła zaopatrzenia miasta w wodę. Pierwsze koncepcje i wstępne prace projektowa zostały wykonane przez prof. Flügge, inż. Thiema i inż. Wienera w roku 1896. Wskazywały jako właściwe do budowy nowych ujęć wody właśnie współczesne tereny wodonośne Wrocławia. W latach 1902–1904 zbudowano 313 sztuk studni poborowych. W 1901 roku inż. Thiem opracował wstępne projekty budowy pompowni na Świątnikach, która po pewnych modyfikacjach stanowiły podstawę dla realizacji jej budowy w latach 1901–1905. Zbudowano także połączenie kolejką wąskotorową z Portem Ujście Oławy dla zaopatrzenia pompowni w węgiel. W 1906 nastąpiła długotrwała susza, a następnie powódź, które uniemożliwiły pobór wody dla miasta (tzw. katastrofa żelazowo-manganowa). Wykazały one braki w systemie zaopatrzenia i z tego względu rozbudowano go do 428 studni poborowych oraz o kolejne pompownie. Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX w. to kryzys w zaopatrzeniu miasta w wodę. Wymusił on rozbudowę systemu, w tym budowę nowego zakładu uzdatniania wody Mokry Dwór[6][7][8][9].

Kalendarium
rokwydarzenie
1883[6][7]rozpoczęcie odwiertów próbnych
1896[6][7]opracowanie projektów wstępnych, koniec odwiertów próbnych
1901[6][7]projekt wstępny przepompowni, początek budowy przepompowni
1902[2][6][7]rozpoczęcie budowy studni poborowych
1903[7][9]budowa maszyny parowej przepompowni Świątniki, rozbudowa kolejki wąskotorowej do portu
1904[2][6][7][8]zakończenie budowy studni poborowych (313 sztuk)
1905[6]zakończenie budowy przepompowni
1906[8]susza, następnie powódź, uniemożliwiające normalny pobór wody
1907[6][7]koniec budowy stacji uzdatniania Na Grobli; budowa odżelaziacza
1920..1939[8]rozbudowa systemy studni poborowych (428 sztuk) i infrastruktury technicznej, budowa pompowni Bierdzany i Radwanice
1945[8]pierwsze po zakończeniu II wojny światowej dostawy wody dla miasta
1949[8]uzyskano pełne zaspokojenie potrzeb miasta w wodę
1952[8]reorganizacja, zmiana nazwy na Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji
1955[8]pierwsze niedobory wody w mieście
1959[8]"katastrofa cukrowa"
1969[8]kryzys w zasilaniu miasta w wodę
1971[8]oddanie do eksploatacji kanału przerzutowego Nysa-Oława
1976[8]rozpoczęcie budowy zakładu uzdatniania wody Mokry Dwór
1982[8]oddanie do eksploatacji zakładu Mokry Dwór
1970..79[6][7]wymiana pomp w przepompowni Świątniki
1996[6][7][8]wyłączenie z eksploatacji starej przepompowni Świątniki, rozpoczęcie eksploatacji nowej
1997[8]powódź tysiąclecia, zalanie terenów wodonośnych, pompowni i zakładów uzdatnia wody
2005[10]odkrycie na terenach wodonośnych nieznanego gatunku: Brachylecithum glareoli

Zasoby wodne

Jaz kierujący wody do Oławy Górnej. Poniżej znajduje się ujście Zielonej.

Na terenach wodonośnych występuje duża ilość wód powierzchniowych Wrocławia. Jak wyżej zaznaczono obszar ten położony jest między rzeką Odrą i Zielona. Pomiędzy nimi przez tereny wodonośne przepływa rzeka Oława. Z wód powierzchniowych oprócz w.w. rzek znajduje się szereg mniejszych cieków (ramiona boczne, kanały, rowy) oraz niewielkich zbiorników wodnych: stawy i rozlewiska[11], w tym 63 stawy infiltracyjne[1][2] o łącznej powierzchni około 60 ha[1]. Zasoby wodne zasilane są powierzchniowo wodami rzeki Oława, przy czym część wód niesionych przez tę rzekę, jest przerzucana z rzeki Nysa Kłodzka sztucznie wybudowanym przerzutem przez dział wódKanał Nysa-Oława[2][5].

Wody podziemne obejmują podziemny zbiornik wodny GZWP 320 w rejonie występowania czwartorzędowego poziomu wodonośnego o średnim stopniu zagrożenia antropogenicznego wód. Głębokość zalegania stropu wynosi do 30 m, zasoby potencjalnie szacowane są na poziomie wysokim, powyżej 70 /h (szacunkowe zasoby dyspozycyjne: 250 tysięcy m³/dobę). Jego powierzchnia wynosi 500 km², typ: porowy, średnia głębokość ujęć to 12 m[2][12].

Wydajność ujęcia wody wynosi[2]:

  • Qmaxd= 250 tys. m³/d – w okresie napełniania stawów infiltracyjnych i normalnej eksploatacji
  • Qśred= 160 tys. m³/d

Infrastruktura techniczna

Obiekt zabytkowy.svg Budynek i komin starej przepompowni.

Powierzchnia terenów wodonośnych wynosi 1026 ha[1][2]. Na ich obszarze lokalizowane są ujęcia wody powierzchniowej i infiltracyjnej[5]. Stanowią one źródło surowca do produkcji wody wodociągowej dla Wrocławia. Zasilanie wodami z rzeki Oława realizowane jest dzięki pompowni Czechnica. Z niej woda ta rozprowadzana jest do 63 stawów infiltracyjnych siecią kanałów i rowów. Regulację przepływu realizuje się za pomocą systemu zastawek i jazów zastawkowych. Wprowadzona do gruntu za pomocą stawów infiltracyjnych woda, ujmowana jest następnie poprzez 558 studni poborowych, skąd rurociągami przesyłana jest do trzech pompowni: Radwanice, Bierdzany i Przepompownia Świątniki. Rurociągi te pracują jako lewary dzięki systemowi wież odpowietrzających[d]. Za pomocą systemu wyżej wymienionych przepompowni woda dostarczana jest do zakładów uzdatniania wody[1]:

  • Zakład Uzdatniania "Na Grobli"[e][13]
  • Zakład Uzdatniania "Mokry Dwór"[f][14].

Dalszy przepływ wód rzeki Oława regulowany jest śluzą przy Kładce Barani Skok. Poniżej niej wzdłuż biegu Oławy położone są dwa jazy kierujące (jazy stałe), regulujące przepływ wody w ramionach tej rzeki: Oławie Górnej i Dolnej, opływających Park Wschodni; tuż poniżej jazu do Górnej Oławy uchodzi rzeka Zielona.

Środowisko przyrodnicze

Tereny wodonośne oceniane są jako szczególnie cenne środowisko przyrodnicze, stanowiące część dużego klina przyrodniczego wchodzącego głęboko w obszar miasta, w ramach korytarza ekologicznego doliny Odry. Są one naturalną kontynuacją nadodrzańskich lasów i łąk ciągnących się w kierunku Wrocławia od Kotowic i Siechnic. Dalej natomiast tereny zielone kontynuowane są w mieście wzdłuż wideł Odry i Oławy. Obejmują przede wszystkim Park Wschodni, Las Rakowiecki, Wzgórze przy ulicy Wilczej, dawne kąpielisko Na Niskich Łąkach, Park na Niskich Łąkach, tereny MPWiK, terasy Odry i inne. Teren ten należy do Grądów Odrzańskich będących jedną ze 118 ostoi ptaków w Polsce, wyznaczonej w oparciu o kryteria międzynarodowe[11]. Chronione są w ramach programu Obszary Natura 2000 – Grądy w Dolinie Odry, PLH020017 (Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk)[2][15]. Obszar terenów wodonośnych i inne tereny tego ciągu przyrodniczego proponowany jest do objęcia ochroną[g] w postaci Parku Krajobrazowego Dolina Odry II[11][3][4] (Park Krajobrazowy Dolina Odry i Oławy[2][4]). Ochrona i zrównoważony rozwój tego obszaru są również uwzględnione w Zasadach Polityki Ekologicznej Wrocławia przyjętych uchwałą L II/813/98 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 5 czerwca 1998 roku[3][16][17].

Ekosystem terenów wodonośnych oparty jest na podmokłym środowisku tworzonym przez zbiorniki wodne takie jak rozlewiska i stawy oraz cieki wodne: rzeki (Oława, Zielona, Odra), ramiona boczne, kanały, rowy; duże obszary stanową łąki, w tym łąki zmiennowilgotne, występują także zadrzewienia pozostałe po łęgach wierzbowo-topolowych, oraz nowe zadrzewienia wkraczające na łąki od strony miejscowości Siechnice i Radwanice[2][11][3].

Z gatunków roślin występujących w obszarze terenów wodonośnych można wymienić[11][3][4]:

Zwierzęta[1][11]:

Uwagi

  1. zamknięte w tym znaczeniu, iż ustanowiony został zakaz wstępu na tereny wodonośne; brak jest ogrodzeń całości terenu (jedynie wybranych obiektów) lecz istnieją odpowiednie tablice informacyjne; część infrastruktury zarówno drogowej jak i hydrotechnicznej jest tak ukształtowana aby utrudnić niekontrolowany wstęp w obszar objęty zakazem; jest to realizowane np. poprzez odpowiednie ukształtowanie cieków wodnych bez budowy na nich przepraw, odpowiedniej regulacji rzek i mniejszych cieków, zakazy ruchu drogowego i pieszego (z wyjątkiem pojazdów i osób upoważnionych) na drogach przebiegających przez tereny wodonośne (np. droga stanowiąca przedłużenie Ulicy Świątnickiej i biegnąca do Ulicy Międzyrzeckiej), itp.
  2. oprócz ujęć wody na terenach wodonośnych, istnieje ujęcie wody na Leśnicy, na południowym krańcu Lasu Mokrzańskiego, o znacznie mniejszej wydajności
  3. dotyczy to oczywiście ówczesnego Wrocławia, obejmującego współczesne, centralne rejony miasta, obok nich funkcjonowały inne mniejsze ośrodki i mniejsze miasta później wchłonięte przez Wrocław, obszary te zaopatrywane były w wodę lokalnie z rzek, nad którymi były położone, np. Leśnica z Bystrzycy, a później z lokalnych terenów wodonośnych funkcjonujących do dziś, itd.
  4. wieże te powstały na początku XX wieku, posiadają ciekawą, historyczną już architekturę wkomponowaną w otoczenie; mają wysokość kilkunastu metrów; ich zadaniem jest odpowietrzanie przewodów i utrzymanie próżni (podciśnienia) umożliwiające pracę podciśnieniową (lewary) zamkniętych przewodów rurociągów
  5. uruchomiony 1 sierpnia 1871 r.; przeciętna produkcja dobowa: około 61 tysięcy m³
  6. uruchomiony 15 sierpnia 1982 r.; przeciętna produkcja dobowa: około 60 tysięcy m³, maksymalne zdolności produkcyjne około 120 tysięcy m³
  7. proponowana powierzchnia objęta ochroną to około 15 200 ha

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m Tereny wodonośne (pol.). Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p AKTUALIZACJA „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA WROCŁAWIA NA LATA 2004 -2015” (pol.). wroclaw.pl. s. 132. [dostęp 2010-05-06].
  3. a b c d e f POWIATOWY PROGRAM ZWIĘKSZENIA LESISTOŚCI MIASTA WROCŁAWIA (pol.). W: Załącznik do uchwały Nr LII/3183/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 czerwca 2006 roku [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl, 2006-06-08. s. 107. [dostęp 2010-02-25].
  4. a b c d e f 5. Środowisko przyrodnicze Wrocławia (pol.). wrosystem.um.wroc.pl, 2003. s. 22. [dostęp 2010-05-10].
  5. a b c 9. SFERA INFRASTRUKTURY (pol.). W: Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry – Diagnoza stanu [on-line]. Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu, 2009-04-27. s. 31. [dostęp 2010-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)].
  6. a b c d e f g h i j Przepompownia Świątniki (pol.). Wratilaviae Amici. [dostęp 2010-05-10].
  7. a b c d e f g h i j Przepompownia wody "Świątniki" (pol.). INTERAKTYWNE MUZEUM TECHNIKI – WROCŁAW. [dostęp 2010-05-10].
  8. a b c d e f g h i j k l m n o cz. 3 – Nowe ujęcia (pol.). W: Historia [on-line]. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10].
  9. a b Stanisław Januszewski: Port "U Ujścia Oławy" (pol.). W: Prosto z pokładu nr 8 [on-line]. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, kwiecień 2004. [dostęp 2010-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-23)].
  10. Ewa Michalska: Wrocławscy naukowcy odkryli bezkręgowca (pol.). Gazeta.pl, 2007-11-06. [dostęp 2010-05-10].
  11. a b c d e f g h i Adam Guziak: Biosfera (pol.). W: Środowisko [on-line]. eko.org.pl. s. 25. [dostęp 2010-05-10].
  12. AKTUALIZACJA "PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU WROCŁAWSKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z PERSPEKTYWĄ 2013-2016" (pol.). powiatwroclawski.pl. s. 130. [dostęp 2010-05-10].
  13. Zakład Uzdatniania "Na Grobli" (pol.). Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10].
  14. Zakład Uzdatniania "Mokry Dwór" (pol.). Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław. [dostęp 2010-05-10].
  15. Elżbieta Węgrzyn: NATURA 2000 (pol.). W: Wrocławska przyroda [on-line]. przyroda.wroclaw.pl, 2002. [dostęp 2010-05-10].
  16. UCHWAŁA NR LII/813/98 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 5 czerwca 1998 roku w sprawie przyjęcia Zasad polityki ekologicznej Wrocławia (pol.). wroclaw.pl; Biuletyn Urzędowy RMW z 18 czerwca 1998 r. Nr 5, poz.156., 1998-06-05. [dostęp 2010-05-10].
  17. Zasady Polityki Ekologicznej Wrocławia (pol.). wroclaw.pl. [dostęp 2010-05-10].
  18. Nowy mieszkaniec Wrocławia (pol.). Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Wrocław, 05-11-2007. [dostęp 2010-05-10].
  19. Bartosz Wawryszuk: Wrocław ma swego pasożyta (pol.). NaszeMiasto.pl, 2007-11-06. [dostęp 2010-05-10].

Media użyte na tej stronie

Obiekt zabytkowy.svg
Ikona ze wzoru znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Wrocław 2009-03-08,11,14 - 020.jpg
Autor: Joee, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wrocław, Siedlec, Odra
Wrocław, Park Wschodni 09, Jaz, rozwidlenie Oławy Górnej.jpg
Autor: Joee, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wrocław, Park Wschodni, rozwidlenie rzeki Oława Górna, jaz
Przepompownia-Swiatnicka1.jpg
Wrocław, przepompownia przy ul. Świątnickiej (zabytek nr A/2649/413/Wm)