Tezcatlipoca

Tezcatlipoca
bóg zła, ciemności i zemsty
ilustracja
Występowanie

wierzenia Azteków

Teren kultu

państwo Azteków, Tolteków i innych ludów Mezoameryki

Rodzina
Ojciec

Ometecuhtli

Matka

Omecihuatl

Żona

Xilonen

Tezcatlipoca czarny – Kodeks Borgia, XV wiek
Tezcatlipoca czerwony – Kodeks Borgia, XV wiek
Quetzalcoatl (z lewej) walczy z Tezcatlipoca (z prawej) – Codex Borbonicus, XVI wiek
Aztecka turkusowa maska Tezcatlipoki z Muzeum Brytyjskiego w Londynie
Azteckie obsydianowe zwierciadło poświęcone Tezcatlipoce z Muzeum Brytyjskiego w Londynie

Tezcatlipoca (także Metzli; nah. Dymiące Zwierciadło lub Pan Dymiącego Zwierciadła) – w azteckim panteonie bóstwo zła, ciemności i zemsty, którego rodowód nie jest do końca jasny. Według mitycznych przekazów był bogiem-stwórcą i Słońcem Ziemi (Nahui Ocelotl) w pierwszej epoce świata oraz jednym z czterech synów boga-kreatora Ometeotl (Dwa Bóg), dwoistego stworzyciela świata składającego się z męskiego pierwiastka Ometecuhtli (Pan Dwoistości) i żeńskiego Omecihuatl (Pani Dwoistości).

Zakres władzy

Był bogiem opatrzności, zmienności losu, ciemności i grzechu. Wynalazł ogień, przewodził czarnoksiężnikom, magom i wojownikom. Przedstawiany był z twarzą pomalowaną w czarne pasy, z nożami obsydianowymi lub krzemiennymi albo ze obsydianowym zwierciadłem (dymiącym zwierciadłem). Władał nocą i północną stroną świata, jego symbolem w kosmologii Azteków był gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy. Według niektórych wierzeń indiańskich jego żoną była bogini Xilonen. Uprowadził boginię Xochiquetzal, zwierzęciem symbolizującym Tezcatlipocę jest jaguar.

Dymiące zwierciadło pozwala mu widzieć wszystko na ziemi, pod ziemią i w niebie, a także widzieć i przepowiadać przyszłość[1].

Był głównym bóstwem czczonym w Texcoco.

Przydomki

W mitologii występuje pod wieloma nazwami: Moyocoyatzin – Pan, władca samowładny, Ten, który stworzył się sam; Nezahualpilli – Książę Poszczący; Titlacahuacan lub Titlacauan – Ten, którego niewolnikami jesteśmy.

Inne przydomki: Tezcatlanextia – Zwierciadło, które sprawia, że rzeczy stają się widoczne; Moquequeloa – Ten, który drwi z samego siebie; Monenequi – Kapryśny; Ilhuicahua Tlalticpaque – Właściciel nieba i ziemi, Titlacahuan – My, jego ludzie; Yaotzin lub Yaotl – Wróg; Neceoc Yaotl – Wróg Obu Stron lub Wróg z dwóch stron[2].

Dwóch bogów

W wierzeniach Azteków Tezcatlipoca występował pod dwiema postaciami: Tezcatlipoca czarny (Yayauhqui Tezcatlipoca) – jednonogi bóg nocy i zachodzącego słońca (stracił stopę gdy zbyt szybko zatrzasnęła się za nim brama do Mictlanu) oraz Tezcatlipoca czerwony (Tlatlauhqui Tezcatlipoca) – bóg światłości (w wierzeniach mieszkańców Huexotzinco i Tlaxcali nosił nazwę Camaxtle, był tam najważniejszym z bogów).

Po stracie nogi lub tylko stopy przedstawiano go z jedną stopą w postaci węża lub dymiącego zwierciadła[1].

Stworzenie świata

Tezcatlipoca wraz ze swym bratem-bliźniakiem Quetzalcoatlem zamienili się w węże i pokonali potwora ziemskiego Tlalteuctli, a z dwóch połówek jego ciała stworzyli niebo i ziemię. Swoje dzieło umocnili poprzez stworzenie Drzewa Życia, łączącego wszystkie poziomy nieba, świata podziemnego i Ziemię[3]. W czasie walki Tezcatlipoca stracił stopę, którą odtąd zastępowało ciało węża lub dymiące zwierciadło[1].

Tezcatlipoca i Quetzalcoatl

Przedstawia się go często jako przeciwnika mezoamerykańskiego bóstwa Quetzalcoatla (z którym według legend stoczył zaciętą walkę zmuszając go do wyjazdu na wschód) i Huitzilopochtli (wielkiego boga wojny, słońca i południa). Tezcatlipoca wraz z Quetzalcoatlem na zmianę tworzyli i niszczyli świat, tocząc ze sobą wieczną walkę. Wielokrotnie Czerwony Tezcatlipoca utożsamiany był z Xipe Totec.

Losy Tezcatlipoci i Quetzalcoatla jako uosobienia przeciwstawnych sił kosmosu splatają się nierozerwalnie. Quetzalcoatl rozpoczyna nowe istnienie świata, a Tezcatlipoca przynosi zniszczenie i zamyka kosmiczne cykle[1].

Ofiara

Uroczystość ku czci Tezcatlipoki różni się znacznie od wszystkich obrzędów azteckich. Ma ona w sobie wiele dramaturgii. Na rok przed uroczystością wybierano najpiękniejszego jeńca wojennego. Pobierał on edukację z zakresu etykiety dworskiej i muzyki. Grając na flecie i przechadzając się ulicami miasta był czczony niczym sam Tezcatlipoca, którego wcielenie uosabiał. Na miesiąc przed dniem ofiary (w języku nahuatl zwanej Ixiptla) przydzielano mu cztery piękne dziewczyny, które przebierano za boginie. Dziewczęta te spełniały każde jego życzenie. W dniu ofiary stawał na czele procesji, której towarzyszył świąteczny, radosny nastrój. Gdy orszak docierał do świątyni, jeniec wchodził śladami ośmiu kapłanów na szczyt piramidy, po drodze porzucając swoje flety. Na szczycie piramidy, nieszczęśnika rozciągano na kamieniu ofiarnym i wyrywano serce. Następnie ciało znoszono (a nie zrzucano) ze schodów.

Tezcatlipoca jest opiekunem 13 dnia miesiąca (acatl) azteckiego kalendarza.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d Justyna Olko: Meksyk przed konkwistą, PIW, Warszawa 2010, s. 225
  2. Justyna Olko: Meksyk przed konkwistą, PIW, Warszawa 2010, s. 224
  3. Justyna Olko: Meksyk przed konkwistą, PIW, Warszawa 2010, s. 222

Bibliografia

  • Justyna Olko, Meksyk przed konkwistą, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010, ISBN 978-83-06-03237-6, OCLC 751516689.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Tezcatlipoca.png
Tezcatlipoca
Black Tezcatlipoca.jpg
A drawing of Tezcatlipoca, one of the deities described in the Codex Borgia
Red Tezcatlipoca.jpg
Red Tezcatlipoca described in the Codex Borgia.
TurquoiseAztecMask2.jpg
Autor: Z-m-k, Licencja: CC BY-SA 2.5
Turquoise mask representing the god w:Tezcatlipoca (one of the Aztec creator gods). The base for this mask is a human skull. w:Mixtec-w:Aztec. 1400-1521.
John Dee's mirror British Museum 26 07 2013.jpg
Autor: Vassil, Licencja: CC0
Aztec mirror that passed into the possession of Elisabethan court alchemist and astrologer John Dee. Now in the collection of the British Museum.