The Last of Us

The Last of Us
Ilustracja
Logo gry
Producent

Naughty Dog[1]

Wydawca

Sony Computer Entertainment[1]

Dystrybutor

Sony Computer Entertainment Polska[1]

Reżyser

Neil Druckmann
Bruce Straley[2]

Projektant

Ricky Cambier
Mark Davies
Jacob Minkoff
Benson Russell
Elisabetta Silli[2]

Artysta

Maciej Kuciara[3][4] (concept art)

Główny programista

John Bellomy
Mark Botta
Max Dyckhoff
Jason Gregory
Ian Jones
Travis McIntosh[2]

Scenarzysta

Neil Druckmann[2]

Kompozytor

Gustavo Santaolalla[2][5]

Silnik

Naughty Dog Game Engine 3.0
Havok (animacja, destrukcja, fizyka[6])

Wersja

1.11 (PS3)
1.06 (PS4)[7]

Data wydania

PlayStation 3:
USA: 14 czerwca 2013[8]
EU: 14 czerwca 2013[8]
JP: 20 czerwca 2013[9]
PlayStation 4:
USA: 29 lipca 2014[10][11]
EU: 30 lipca 2014[12]
PlayStation 5:
2 września 2022[13]

Gatunek

przygodowa gra akcji, survival horror[1]

Tryby gry

gra jednoosobowa, gra wieloosobowa (PlayStation Network)

Kategorie wiekowe

ESRB: M[14]
PEGI: 18[15]

Język

angielski, francuski, hiszpański, holenderski, japoński, niemiecki, polski, portugalski, rosyjski, włoski

Wymagania sprzętowe
Platforma

PlayStation 3, PlayStation 4, PlayStation 5

Nośniki

Blu-ray, dystrybucja cyfrowa (PSN)

Wymagania

50 GB HDD

Kontrolery

Dualshock 3
Dualshock 4
Sixaxis

Rozdzielczość natywna

720p (PS3)
1080p (PS4)[10]

Kontynuacja

The Last of Us Part II

Strona internetowa

The Last of Usprzygodowa gra akcji z elementami survival horroru, wyprodukowana przez studio Naughty Dog i początkowo wydana tylko na konsoli PlayStation 3 przez Sony Computer Entertainment. Premiera tytułu na PlayStation 3 odbyła się 14 czerwca 2013 roku w Ameryce Północnej i Europie oraz 20 czerwca 2013 roku w Japonii. W 2014 roku wydano konwersję gry na konsolę PlayStation 4 pod tytułem The Last of Us Remastered, a we wrześniu 2022 na PlayStation 5 wydano remake gry zatytułowany The Last of Us: Part I. Naughty Dog rozpoczęło prace nad grą po ukończeniu Uncharted 2: Pośród złodziei, kiedy to studio podzieliło się na dwa zespoły. Pierwszy zajął się produkcją Uncharted 3: Oszustwo Drake’a, a drugi rozpoczął tworzenie nowej marki – The Last of Us.

Akcja produkcji toczy się w 2033 roku w postapokaliptycznych Stanach Zjednoczonych 20 lat po wybuchu epidemii grzyba. Głównym bohaterem gry jest Joel, który podejmuje się zadania eskorty nastoletniej dziewczynki o imieniu Ellie do grupy ludzi z organizacji Świetlików. Bohaterom w wyprawie przeszkadzają zarówno zainfekowani, jak i ocalali ludzie, którzy zatracili człowieczeństwo i za wszelką cenę próbują przetrwać.

The Last of Us zostało bardzo dobrze przyjęte przez krytyków, uzyskując średnie ocen 95,04% i 95/100 w agregatorach GameRankings oraz Metacritic, dzięki czemu plasuje się w czołówce najlepiej ocenianych gier komputerowych w historii. Tytuł został wielokrotnie nazwany arcydziełem i uzyskał maksymalne oceny w recenzjach zarówno polskich, jak i zagranicznych magazynów i serwisów zajmujących się elektroniczną rozrywką. Stał się najszybciej sprzedającym tytułem nowej marki w dziejach konsoli PlayStation 3 i najszybciej sprzedającą produkcją na tę platformę w 2013 roku. W ciągu niecałych 3 tygodni od premiery sprzedano ponad 3 400 000 egzemplarzy na całym świecie.

Fabuła

  • Źródło: The Last of Us Limited Edition Strategy Guide[16].

Prolog The Last of Us rozpoczyna się w 2013 roku w miasteczku położonym niedaleko Austin w Teksasie. Joel, samotny ojciec wychowujący swoją córkę Sarah wrócił późno w nocy do domu. Córka wręczyła mu urodzinowy prezent – zegarek i po krótkiej rozmowie zasnęła. Ojciec zaniósł ją do jej pokoju, a sam ponownie wyszedł z domu. Późno w nocy Sarah obudził telefon, zadzwonił do niej jej wujek Tommy. Po rozmowie lekko przestraszona dziewczynka postanowiła poszukać taty. Gdy go znalazła, do domu właśnie wchodził zainfekowany człowiek. Joel zmuszony bronić córki, strzelił i zabił mutanta. Wraz z córką wyszli z domu i wsiedli do samochodu, w którym już czekał na nich Tommy. Na ulicach Austin wybuchła panika, ludzie uciekali ze swoich domów, wszędzie było słychać krzyki i odgłos syren służb mundurowych i ratunkowych. W końcu bohaterowie dojechali do wjazdu na autostradę, który był zablokowany. Szybko musieli uciekać, ponieważ w ich stronę biegli zainfekowani. W pewnym momencie zderzyli się w nadjeżdżającym z lewej strony pojazdem. Po wydostaniu się z auta okazało się, że Sarah ma ranę na nodze i nie może sama chodzić. Joel wziął dziewczynkę na ręce i przekazał Tommy'emu broń. W trakcie pieszej ucieczki ponownie spotkali zainfekowanych grzybem. Tommy został z tyłu, a Joel z Sarah biegli dalej. Na ich drodze stanął żołnierz, który właśnie zastrzelił kilku zainfekowanych. Niestety mundurowy dostał rozkaz nieprzepuszczania nikogo i zaczął strzelać do Joela i Sarah. Joel próbował odwrócić się i uciekać, aby chronić siebie i córkę, którą trzymał na rękach. Pomimo tego oboje zostali postrzeleni. Po chwili przybiegł Tommy i zastrzelił żołnierza. Niestety córka Joela zmarła.

Akcja gry przenosi się 20 lat później do strefy kwarantanny w Bostonie. Jest lato 2033 roku. Joel stał się przemytnikiem broni, który tworząc duet ze swoją przyjaciółką Tess, próbuje przetrwać w postapokaliptycznym świecie. Kobieta przyszła do niego i oznajmiła mu, że zostali oszukani przez lokalnego przestępcę Roberta. Gdy go odnajdują, kryminalista próbuje ich przekonać, że wynagrodzi im wszystko. Mimo to Tess nie wierzy mu i strzela mu prosto w twarz. Po chwili Joel i jego partnerka spotykają czarnoskórą Marlene należącą do organizacji Świetlików. Spotkana kobieta mówi im, że jeżeli dostarczą przesyłkę do wyznaczonego miejsca, to otrzymają dwukrotną ilość skradzionej im broni. Joel i Tess przystają na tę propozycję i wyruszają za Marlene po przesyłkę. Gdy docierają, okazuje się, że mają dostarczyć do pewnej grupy Świetlików 14-letnią dziewczynkę o imieniu Ellie. Joel, Tess i Ellie wyruszają w podróż przez Stany Zjednoczone. W trakcie podróży napotykają patrol żołnierzy, który ich obezwładnia. Jeden z mundurowych odkrywa ranę od ugryzienia na ręce Ellie. Po bójce bohaterowie uciekają, a Joel i Tess oczekują wyjaśnień w sprawie rany. Ellie twierdzi, że ugryzienie przez zainfekowanego nastąpiło trzy tygodnie temu, a mimo to choroba się u niej nie rozwinęła. W przypadku znacznej większości osób mutacja następuje najdalej po dwóch dniach od zarażenia się grzybem. Tym samym przemytnicy poznają, dlaczego dziecko jest tak ważne dla Świetlików. Trójka podróżników ponownie spotyka patrol wojskowych. Wtedy Tess oznajmia przyjaciołom, że też jest ugryziona. Niestety ona nie jest odporna na infekcję i krzyczy do nich, aby uciekali, a ona sama zajmie się ścigającymi ich żołnierzami. Joelowi i Ellie udaje się uciec. Docierają do Billa, który po stracie bliskiego towarzysza wiedzie samotne życie w miasteczku pełnym pułapek. Joel wymusza na nim rewanż za przysługę sprzed wielu lat. Billi prowadzi ich do samochodu, którym Joel i Ellie jadą na zachód. W trakcie podróży nastolatka zaciekawiona jest życiem jej rówieśników w przeszłości – znajduje komiks i kasetę z muzyką. W pewnym momencie bohaterowie napotykają grupę ocalałych. Joel przeczuwa zasadzkę i przyspiesza. Mimo to uderza w nich autobus, który powoduje wypadek. Gdy wydostają się z wraku samochodu, napadają ich rabusie. Po pokonaniu ich Joel i Ellie udają się w dalszą wędrówkę pieszo. Spotykają Henry’ego i jego brata Sama. Niestety młodszy z rodzeństwa zostaje ugryziony, a Henry popełnia samobójstwo.

Jesienią docierają do hydroelektrowni na rzece Snake w stanie Wyoming. Tam spotykają brata Joela – Tommy’ego oraz jego żonę Marię. Okazuje się, że małżeństwo żyje tam wraz z kilkunastoma innymi rodzinami – wspólnie próbują przetrwać. Gdy Tommy oprowadza Joela po ich obiekcie, okazuje się, że po wielu próbach w końcu udaje się uruchomić elektrownię wodną. Niestety na grupę Tommy’ego napadają bandyci, których udaje się odeprzeć. Tommy pokazuje bratu zdjęcie, na którym znajduje się Joel wraz ze swoją córką. Ten jednak nie chce fotografii i pragnie zapomnieć o przeszłości. Joel pragnie wymusić na bratu, aby ten dostarczył dziewczynkę do Świetlików, gdyż Tommy przez wiele lat był mocno związany z tą organizacją. Ellie podsłuchuje rozmowę i ucieka konno. Joel i Tommy wyruszają, aby ją odszukać. Gdy ją odnajdują po kilku starciach z bandytami, Joel decyduje samemu podjąć się eskorty nastolatki do Uniwersytetu Wschodniego Kolorado, gdzie prawdopodobnie przebywają Świetliki. Po dotarciu do uczelni w Kolorado okazuje się, że grupa ludzi, której poszukują, ponownie zmieniła miejsce pobytu. Tym razem udali się do szpitala w Salt Lake City. Niestety bohaterowie zostają ponownie napadnięci przez grupę bandytów. W trakcie bójki Joel spada z dużej wysokości na wystający z ziemi pręt, który przebija go na wylot. Ellie wyprowadza go na zewnątrz budynku i razem wsiadają na konia. Oboje uciekają w bezpieczne miejsce poza teren kampusu.

Zimą Ellie opiekuje się Joelem i próbuje zdobywać dla nich pokarm. Poluje na zwierzynę leśną. W trakcie jednej z takich wypraw podąża za jeleniem. Okazuje się, że na ten okaz polują także inni ludzie. Nastolatka spotyka Davida i jego kompana Jamesa. Po krótkiej rozmowie żąda od nich antybiotyków, a w zamian oferuje mięso upolowanego jelenia. David rozkazuje Jamesowi, aby ten udał się po lekarstwa. W trakcie, gdy James udał się do kryjówki swojej grupy, Davida i Ellie atakują zainfekowani. Obojgu udaje się odeprzeć grupy mutantów. W końcu przybywa James z antybiotykami, a David wspomina o człowieku, który zamordował część jego ludzi i podróżował z nastoletnią towarzyszką. Ellie orientuje się, że chodzi o nią i Joela, po czym szybko ucieka. Następnego dnia okazuje się, że została wytropiona przez Jamesa i ludzi Davida. Dziewczynka próbuje ich odciągnąć od kryjówki. Niestety w trakcie ucieczki jej koń zostaje postrzelony, a ona upada. Po pewnym czasie zostaje schwytana i uwięziona. Jednak David nie chce jej zabić, a przeciągnąć na własną stronę. Nastolatka nie godzi się na to, gdyż widziała, że mężczyzna jest kanibalem. W pewnym momencie rani mężczyznę, a ten w ramach zemsty próbuje ją zabić. Przed popełnieniem zbrodni powstrzymuje go jednak krzyk dziewczynki, w którym twierdzi, że zarówno ona, jak i on są zarażeni. David waha się i sprawdza ranę nastolatki. Wtedy Ellie udaje się uciec z rąk oprawców. W tym samym czasie stan Joela znacznie się poprawił. Mężczyzna zabrał swój ekwipunek i wyruszył na poszukiwanie małoletniej towarzyszki. Gdy ją znajduje w płonącej restauracji, ta właśnie w rozpaczy zabija swojego prześladowcę – Davida.

Wiosną bohaterowie przybywają do Salt Lake City. W trakcie podróży Joel ratuje tonącą Ellie. Gdy wypływają na powierzchnię wody, odnajdują ich Świetliki wraz z Marlene. Joel po uderzeniu kolbą karabinu traci przytomność, a gdy ją odzyskuje, od razu zadaje pytanie o Ellie. Marlene mówi mu, że dziewczynka jest przygotowywana do operacji i odchodzi od niego, zostawiając przy przemytniku żołnierza, który ma go pilnować. Joel uzmysławia sobie, że operacja jest tożsama ze śmiercią Ellie, ponieważ Świetliki chcą wyciąć i zbadać jej mózg, aby w przyszłości stworzyć szczepionkę przeciw zakażeniu grzybem. Mężczyzna zabija pozostałego z nim strażnika i innych, którzy stanęli mu na drodze. Ratuje dziewczynkę leżącą już na stole operacyjnym i udaje się z nią do windy. Na parterze szpitala spotyka Marlene, która próbuje przekonać Joela, aby zwrócił Ellie Świetlikom. Ten jednak zabija ją, aby nigdy więcej nie ścigała Ellie. Joel kładzie dziewczynkę w samochodzie i wyrusza z nią w dalszą podróż. Gdy dziewczynka budzi się z narkozy, zaczyna pytać o operację i Świetliki. Joel okłamuje ją, że jest więcej odpornych na zarażenie grzybem i to nie ona musi poddawać się operacji. Opowieść kończy się w momencie, gdy bohaterowie docierają na wzgórze, z którego widoczna jest osada, w której mieszka Tommie wraz ze swoją żoną. Tam dziewczynka wymusza na Joelu, aby przysiągł jej, że to, co powiedział jej o wydarzeniach w szpitalu jest prawdą. Joel przyrzeka.

Left Behind

Gra przedstawia dwa wątki historii Ellie. Pierwszy rozgrywa się w trakcie zimy na przełomie 2033 i 2034 roku w stanie Kolorado. Rozpoczyna się w momencie znanym z podstawowej wersji gry – upadku Joela z dużej wysokości na pręt. Ellie zostawia Joela w bezpiecznym miejscu, a sama wyrusza na poszukiwanie antybiotyków i opatrunków do opuszczonego, pełnego zainfekowanych centrum handlowego. Ellie jest zmuszona do omijania zarażonych, gdyż jako nastolatka nie ma szans w bezpośrednim starciu z mutantami. Ponadto musi pokonywać różnego rodzaju przeszkody i radzić sobie z problemami. W pewnym momencie napotyka na ludzi Davida, którzy chcą ją zabić. Udaje jej się uciec, powrócić cało do Joela i podać mu lekarstwa. Potem oboje kontynuują podróż znaną z podstawowej wersji gry.

Drugi wątek gry opowiada o ucieczce Ellie i jej przyjaciółki Riley ze szkoły wojskowej. Dziewczyny podróżują razem po opuszczonym Bostonie. Nastolatki spędzają ten czas na zabawie i wygłupach oraz poznawaniu świata sprzed apokalipsy. Ellie pierwszy raz próbuje mocniejszego trunku, dziewczyny zachodzą do sklepu grozy, rzucają cegłami w samochody, odwiedzają wesołe miasteczko, grają w gry na automatach, strzelają do siebie z pistoletów na wodę, a w sklepie muzycznym włączają muzykę i tańczą. Wtedy to atakują ich zainfekowani, a w trakcie szalonej ucieczki Riley zostaje dopadnięta przez mutanta. Ellie próbując ratować towarzyszkę zostaje ugryziona w rękę. Po zakończonej walce dziewczyny rozmawiają o tym i nie wiedzą co dalej mają uczynić.

Obsada głosowa

  • Źródła: dubscore.pl[17] i Internet Movie Database[18]
PostaćAngielska wersja językowaPolska wersja językowa
JoelTroy BakerKrzysztof Banaszyk
EllieAshley JohnsonAnna Cieślak
TessAnnie WerschingKarolina Kalina
BillW. Earl BrownJacek Jarzyna
MarleneMerle DandridgeJoanna Domańska
TommyJeffrey PierceRobert Jarociński
MariaAshley ScottIzabela Bukowska
SarahHana HayesWeronika Łukaszewska
DavidNolan NorthDariusz Toczek
HenryBrandon ScottOtar Saralidze
SamNadji JeterJakub Mróz
JamesReuben Langdon
RobertRobin Atkin DownesWaldemar Barwiński

Rozgrywka

The Last of Us to trzecioosobowa przygodowa gra akcji z elementami survival horroru. Gracz kontroluje przeważnie Joela, w kilku rozdziałach – Ellie, a w jednym – Sarah. Główny bohater posiada umiejętność pływania, nurkowania i jazdy konno. Potrafi także walczyć wręcz oraz przy pomocy tępych (kij baseballowy, rura i deska) oraz ostrych (maczeta, siekiera, nóż sprężynowy, ostrze) przedmiotów. Może używać także broni palnej, łuku i miotacza ognia, do których musi uzupełniać amunicję, lub gaz pełniący funkcję mieszanki zapalającej. Aby odwrócić uwagę lub ogłuszyć przeciwników może użyć obiektów takich jak pusta butelka, czy cegła. Bohater potrafi skradać się do przeciwników i udusić ich lub zabić ostrzem. Posiada także umiejętność nasłuchiwania, która pozwala mu poruszać się bezszelestnie i zlokalizować pobliskich wrogów. W trakcie rozgrywki musi wspinać się, podsadzać Ellie, lub otwierać drzwi. Bohater wykorzystuje system osłon do ochrony przed ostrzeliwującymi go przeciwnikami[19][20].

W grze zawarty jest system tworzenia przedmiotów ze znalezionych materiałów. Przedmioty tworzone są w czasie rzeczywistym gry; gdy Joel tworzy przedmiot, musi zdjąć plecak i wyjąć potrzebne mu materiały. Gdy to zrobi, może wytworzyć apteczkę, ostrze, koktajl Mołotowa, bombę dymną, z gwoździami, lub ulepszyć bądź naprawić broń długą do walki wręcz. Przy pomocy znalezionych suplementów gracz może podwyższyć zdrowie głównego bohatera, nauczyć go szybszego tworzenia przedmiotów, szybszego leczenia, większej celności przy strzelaniu oraz zwiększyć wielkość obszaru nasłuchiwania. W warsztatach, które można znaleźć podczas podróży, Joel może ulepszać broń palną, lub łuk. Jednak aby to zrobić, musi zużyć znalezione w trakcie wędrówki części[19][20].

W produkcji występuje kilka rodzajów przeciwników. Dzielą się oni na ludzi, którzy działają głównie w grupach oraz zainfekowanych grzybem, którzy występują w różnych stadiach zaawansowania choroby (m.in. biegacze, klikacze oraz purchlaki)[21].

Po ukończeniu kampanii dla pojedynczego gracza na poziomie trudności łatwym, normalnym, lub trudnym istnieje możliwość rozpoczęcia kampanii w trybie New Game Plus w, którym zostają zachowane wszelki ulepszenia gracza i broni oraz zdobyte przedmioty. Zostaje odblokowany także tryb Survivor, który cechuje się m.in. dwukrotnym zwiększeniem życia przeciwników i obrażeń, które zadają postaci gracza, brakiem trybu nasłuchiwania, zmniejszeniem liczby amunicji, przedmiotów, suplementów i części możliwych do znalezienia w trakcie gry oraz wyłączeniem wskazówek w trakcie skradania i walki wręcz[5][19][22]. Wraz z ostatnim rozszerzeniem wprowadzono jeszcze trudniejszy tryb nazwany Grounded[23].

Gra wieloosobowa

Tryb rozgrywki wieloosobowej w The Last of Us został nazwany Frakcje; początkowo były w nim obecne trzy tryby oraz siedem map, jednak wraz z darmową aktualizacją dodano nowy tryb[24] oraz wraz z płatnymi rozszerzeniami dodano osiem nowych map. Gracz wybiera przynależność do jednej z dwóch frakcji: Łowców lub Świetlików na 12 wirtualnych tygodni, które trwają 84 mecze. Gracz jest przywódcą klanu, który w celu przetrwania i ekspansji musi zdobywać części. Części można znaleźć lub zdobyć za obalenie przeciwnika, egzekucję, leczenie towarzysza, wytworzenie przedmiotu oraz wykonanie zadania. W przypadku, gdy gracz nie zdobędzie odpowiedniej ilości części, to członkowie jego klanu zaczynają głodować, lub chorować i po pewnym czasie umierają. Przed meczem gracz wybiera klasę bohatera lub tworzy własny zestaw uzbrojenia. W trakcie meczu gracze dzieleni są na dwie czteroosobowe grupy należące do różnych frakcji i ich zadaniem jest wyeliminowanie wrogiej drużyny. W rozgrywkach wieloosobowych podobnie jak w trybie dla pojedynczego gracza obecne są tryb nasłuchiwania, system osłon, brak autoregeneracji zdrowia i system wytwarzania przedmiotów[19][25].

Produkcja

Ta historia ma swoje specyficzne momenty, ale między nimi naprawdę chcemy otworzyć środowisko i pozwolić wam na eksplorację. Dzięki temu sami zdecydujecie, na ile oddalić się od wyznaczonej ścieżki i odnaleźć te narracyjne momenty, które powiedzą wam nieco więcej o tym, kim są Joel i Ellie, a także ukażą ich odmienne punkty widzenia świata. Będziecie nawiązywać sojusze z innymi bohaterami. W tej chwili po prostu skupiamy się na Joelu i Ellie, ale mamy przygotowaną szeroką paletę postaci, o których do tej pory nie wspominaliśmy.

Neil Druckmann (szef działu kreacji) w rozmowie z dziennikarzami GTTV[26]

Prace nad The Last of Us trwały trzy i pół roku. Rozpoczęły się w 2009 roku po ukończeniu prac związanych z Uncharted 2: Pośród złodziei. Wtedy to studio podzieliło się na dwa zespoły – pierwszy rozpoczął prace nad Uncharted 3: Oszustwo Drake’a, a drugi rozpoczął opracowywanie koncepcji nowej marki. Tworząc The Last of Us, Naughty Dog inspirowało się takimi dziełami jak powieść Cormaca McCarthy’ego Droga oraz filmowa adaptacja innego dzieła tego samego pisarza – To nie jest kraj dla starych ludzi, czy powieść Davida Benioffa Miasto złodziei. Natomiast serial dokumentalny Planeta Ziemia wyprodukowanych przez BBC Natural History Unit miał znaczący wpływ na stworzenie motywu epidemii grzyba z rodziny maczużnikowatych, który pasożytuje na ludziach[27]. W ukształtowaniu produkcji Naughty Dog pomogły także gry komputerowe: Ico oraz Resident Evil 4. Pierwszy tytuł był inspiracją do budowania więzi i głębokich relacji pomiędzy głównymi bohaterami, natomiast druga produkcja stanowiła archetyp tworzenia napięcia połączonego z akcją[28].

29 listopada 2011 roku firma Sony wypuściła do internetu krótki film prezentujący tłumy ludzi w maskach, którzy uciekają w panice, lub prowadzą starcia z policją i innymi służbami. Wideo ukazało także ogromne zniszczenia na ulicach miast, m.in. zniszczone samochody. Film nie ujawniał, kto jest odpowiedzialny za jego produkcję i jakie studio zajmie się tworzeniem gry. Natomiast na jego końcu twórcy zamieścili napis The Last of Us, który okazał się tytułem wtedy jeszcze oficjalnie niezapowiedzianej gry[29]. 10 grudnia 2011 roku na gali Spike TV Video Game Awards The Last of Us zostało oficjalnie zapowiedziane. Naughty Dog, czyli studio odpowiedzialne za tworzenie gry, pokazało także pierwszy zwiastun prezentujący opuszczony dom, w którym jedna z bohaterek gry – Ellie – zabiera amunicję z ciała zabitego człowieka i biegnie do swojego opiekuna – Joela. Nagle do budynku wbiegają zmutowane stworzenia, które rozbiegają się po różnych pomieszczeniach. Jedno z nich odnajduje bohaterów i atakuje Joela. W pewnym momencie pada strzał, a dalszy fragment filmu ukazuje zniszczone miasto, które częściowo zarosło już roślinnością[30]. 16 maja 2012 roku został opublikowany drugi zwiastun o nazwie The Last of Us – The Truck Ambush Trailer, który prezentował głównych bohaterów jadących samochodem. W pewnym momencie na ulicę wychodzi człowiek, który woła o pomoc. Joel przeczuwa podstęp i przyspiesza. W tym momencie w ich kierunku pada strzał i na ulicę wybiegają inni ludzie. Joel gwałtownie skręca i prawie zderza się z autobusem. Po chwili jednak samochód wpada w ścianę budynku i zostaje wyświetlone logo The Last of Us. W tle zwiastunu usłyszeć można było piosenkę Hanka Williamsa zatytułowaną Alone and Forsaken[31]. 5 czerwca 2012 roku na targach E3 zaprezentowano pierwszy film prezentujący rozgrywkę w The Last of Us. Film ten przedstawia dwójkę głównych bohaterów, którzy podróżując po mieście, walczą z napotkanymi wrogami przy użyciu broni, koktajli Mołotowa oraz przypadkowcyh elementów otoczenia[32]. 14 lipca 2012 roku na imprezie Comic-Con 2012 w San Diego zaprezentowano kolejny zwiastun gry. Tym razem przedstawiał bohaterów uciekających do schronienia Billa, znajomego Joela[33]. 7 grudnia 2012 roku podczas gali Video Game Awards 2012 ukazał się następny zwiastun gry, tym razem ukazujący m.in. nową bohaterkę – Tess. Ponadto ujawniono datę premiery gry, którą ustalono na 7 maja 2013 roku. 14 lutego 2013 roku przesunięto datę premiery gry na 14 czerwca 2013 roku. Powodem opóźnienia była chęć maksymalnego dopracowania gry przez producenta[34]. 16 maja 2013 roku twórcy ogłosili, że gra osiągnęła status Gold i trafiła do tłoczni[35]. 1 czerwca 2013 roku wersja demonstracyjna The Last of Us została udostępniona posiadaczom gry God of War: Wstąpienie[36].

The Last of Us działa na zmodyfikowanym silniku użytym w grze Uncharted 3: Oszustwo Drake’a. Jest on odpowiednio ulepszony, aby w grze występowało więcej otwartych przestrzeni porośniętych roślinami[37].

Ścieżka dźwiękowa

The Last of Us Soundtrack
Ścieżka dźwiękowa Gustavo Santaolalli
Wydany

10 czerwca 2013

Gatunek

soundtrack

Długość

55:20

Wydawnictwo

Sony Computer Entertainment America LLC

Producent

Naughty Dog

Ścieżkę dźwiękową do The Last of Us skomponował argentyński kompozytor Gustavo Santaolalla[38].

Wydanie

Premiera gry The Last of Us odbyła się 14 czerwca 2013 roku w Stanach Zjednoczonych i Europie oraz 20 czerwca 2013 roku w Japonii[8]. Europejskie wydanie gry jest ocenzurowane – zmniejszono w nim poziom brutalności produkcji poprzez usunięcie animacji odrąbywania kończyn i głowy w trybie rozrywki wieloosobowej oraz zmniejszenie ilości krwi pojawiającej się przy denatach[39].

Edycje

W Europie zostały wydane dwie edycje kolekcjonerskie gry The Last of Us.

  • Edycja Joel zawiera: miniartbook The Last of Us, pierwszy komiks z serii The Last of Us: American Dream przedstawiający historię Ellie, plakat gry przedstawiający postać Joela, naklejkę na kontroler PlayStation 3 z postacią Joela, pakiet Przetrwanie, premie oraz skórki Joela i Ellie do trybu wieloosobowego, oficjalną ścieżkę dźwiękową z gry skomponowaną przez Gustavo Santaolallę, dynamiczny motyw dla PlayStation 3 oraz awatary Joela i Ellie, kupon z kodem umożliwiającym pobranie skórki Joela dla Sackboya z LittleBigPlanet.
  • Edycja Ellie zawiera: miniartbook The Last of Us, pierwszy komiks z serii The Last of Us: American Dream przedstawiający historię Ellie, plakat gry przedstawiający postać Ellie, naklejkę na kontroler PlayStation 3 z postacią Ellie, pakiet Przetrwanie, premie oraz skórki Ellie i Joela do trybu wieloosobowego, oficjalną ścieżkę dźwiękową z gry skomponowaną przez Gustavo Santaolallę, dynamiczny motyw dla PlayStation 3 oraz awatary Ellie i Joela, kupon z kodem umożliwiającym pobranie skórki Ellie dla Sackboya z LittleBigPlanet.

Obie edycje zostały zapakowane w płócienne okrycia.

Natomiast w Stanach Zjednoczonych zostały wydane dwie inne edcyje kolekcjonerskie.

  • The Last of Us Survival Edition zawiera duży artbook (170 stron) w twardej oprawie autorstwa Dark Horse, przedstawiający historię artystycznego rozwoju produkcji, steelbook, czyli metalowe pudełko na grę z podobizną Ellie z jednej, a Joela z drugiej strony, pakiet Przetrwanie, premie oraz skórki Joela i Ellie do trybu wieloosobowego, oficjalną ścieżkę dźwiękową, pierwszy komiks z serii The Last of Us: American Dream, specjalne pudełko na cały zestaw.
  • Post-Pandemic Edition limitowana, dostępna tylko w sieci sklepów GameStop, zawiera steelbook The Last of Us oraz komiks American Dream, 12-calową figurkę Joela I Ellie, przygotowaną przez Project Triforce, premie oraz skórki Ellie i Joela do trybu wieloosobowego, oficjalną ścieżkę dźwiękową i duże pudełko na zestaw.

Przepustka sezonowa

Przepustka sezonowa The Last of Us umożliwia dostęp do trzech rozszerzeń, z których jedno dotyczy trybu dla pojedynczego gracza, a pozostałe dwa rozgrywek wieloosobowych. Ponadto pakiet zawiera także pomniejsze dodatki: szybsze wytwarzanie przedmiotów, szybsza regeneracja zdrowia, szybsze przeładowanie broni o kalibrze 9 mm, większa pojemność magazynka karabinów, Grounded, czyli 90-minutowy film dokumentalny z cyklu Making of The Last of Us[41]. Pierwszy dodatek zatytułowany Abandoned Territories Map Pack zadebiutował 16 października 2013 roku i zawierał cztery mapy do trybów rozgrywki wieloosobowej[42]. Drugie rozszerzenie o nazwie Left Behind miało swoją premierę 14 lutego 2014 roku i wprowadziło nową kampanię dla pojedynczego gracza zawierającą dwa wątki związane z życiem Ellie[43]. Ostatnie DLC – Grounded Bundle – zadebiutowało 6 maja 2014 roku i wprowadziło nowy poziom trudności „Grounded”, zestawy nowych broni i umiejętności oraz cztery mapy do rozgrywki wieloosobowej[44][45][a].

The Last of Us: American Dreams

The Last of Us: American Dreams – seria komiksów autorstwa Faith Erin Hicksa i Neila Druckmanna opowiadająca historię Ellie przed wydarzeniami rozgrywającymi się w grze The Last of Us. Składa się ona z czterech numerów wydanych przez Dark Horse w okresie pomiędzy 24 kwietnia a 31 lipca 2013 roku[46][47][48][49].

Odbiór

Przed premierą

Członkowie organizacji Game Critics Awards przyznali The Last of Us nagrodę główną we wszystkich czterech kategoriach, w których gra była nominowana (Nagroda główna, Najlepszy nowy projekt gry, Najlepsza gra na konsole stacjonarne i Najlepsza przygodowa gra akcji). Nominacje zostały przyznane tylko produkcjom, w które uczestnicy targów E3 2012 w Los Angeles mogli samodzielnie zagrać (produkcje tylko zaprezentowane, np. Watch Dogs nie mogły być nominowane)[50][51].

Nagrody po Electronic Entertainment Expo 2012

Po targach Electronic Entertainment Expo 2012 w Los Angeles The Last of Us zdobyło wiele nagród dla gier będących w trakcie produkcji.

KategoriaNagrodaPrzyznający nagrodęData
Najlepsza gra na PlayStation 3IGN's Best of E3[52]IGN6 czerwca 2012
Najlepszy pokazBest of E3 2012[53]Playstation Universe11 czerwca 2012
Najbardziej oczekiwana gra
Najlepszy pokazDestructoid: Best of E3 2012[54]Destructoid6 czerwca 2012
Najlepsza gra na PlayStation 3
Najlepszy pokazMachinima:Best of E3 2012[55]Machinima.com12 czerwca 2012
Najlepsza gra na E3Gamespot: Best of E3 2012-Editor's Choice Awards[56]Gamespot6 czerwca 2012
Najlepsza gra na PlayStation 3G4TV: Best of E3 2012[57]G4TV6 czerwca 2012
Najlepsza gra wyłącznie na jedną konsolę od SonyDigitalTrends: Best of E3 Awards[58]DigitalTrends6 czerwca 2012
Najlepsza gra wyłącznie na PlayStation 3Game Informer: Best of E3 Awards[59]Game Informer13 czerwca 2012
Najlepsza gra na E3The Electric Playground: Best of E3 winners Awards[60]The Electric Playground12 czerwca 2012
Najlepszy pokazThe Telegraph UK: Best of E3 winners Awards[61]The Telegraph12 czerwca 2012
Najbardziej wartościowa graGamesradar: Most Valuable Game of E3 2012[62]Gamesradar12 czerwca 2012
Najlepszy pokazBest of E3 2012[63]Electronic Gaming Monthly11 czerwca 2012
Najlepsza gra na PlayStation 3
Wybór redakcji: E3 2012Polygon: Editors Choice Awards: E3 2012[64]The Verge12 czerwca 2012
Yahoo!Games: Najlepsza gra na E3 2012Yahoo!Games:Best of E3 2012[65]Yahoo!Games12 czerwca 2012
GameRevolution: Najlepsza gra na E3 2012GameRevolution:Best of E3 2012[66]GameRevolution12 czerwca 2012
Najlepsza graBest of E3 2012[67]CheatCodeCenteral11 czerwca 2012
Najbardziej oczekiwana gra
Najlepszy pokazBest of E3 2012[68]Game Critics Awards26 czerwca 2012
Najlepsza gra konsolowa
Najlepsza oryginalna gra
Najlepsza przygodowa gra akcji
Specjalne wyróżnienie za dźwięk

Nagrody po premierze

RokNagrodaKategoriaNominowanyWynikŹródło
2013Games AwardGry komputerowe - Najlepsza nowa gra akcjiThe Last of UsWygrana[69]
Golden Joystick AwardGra rokuThe Last of UsNominacja[70]
[71]
Najlepsza nowa markaThe Last of UsWygrana
Najlepsza fabułaThe Last of UsWygrana
Studio rokuNaughty DogWygrana
Najlepszy projekt graficznyThe Last of UsNominacja
Najlepszy moment ww grzeThe Last of Us - Joel's lossNominacja
PlayStation AwardNagroda czytelnikówThe Last of UsWygrana[72]
Annual Inside Gaming AwardGra rokuThe Last of UsNominacja[73]
[74]
Najlepszy dźwiękThe Last of UsWygrana
Najbardziej wciągająca graThe Last of UsNominacja
Najlepsza fabułaThe Last of UsNominacja
Najlepszy voice actingThe Last of UsWygrana
Gamers' ChoiceThe Last of UsNominacja
VGXGra rokuThe Last of UsNominacja[75]
Studio rokuNaughty DogWygrana
Najlepsza przygodowa gra akcjiThe Last of UsNominacja
Najlepsza gra na PlayStationThe Last of UsWygrana
Najlepszy aktor głosowyTroy Baker jako JoelWygrana
Najlepsza aktorka głosowaAshley Johnson jako EllieWygrana
Najlepsza ścieżka dźwiękowaThe Last of UsNominacja

Krytyka

The Last of Us zyskało spore uznanie krytyków stron internetowych i magazynów o tematyce gier komputerowych. Dzięki temu tytuł otrzymał bardzo wysokie oceny w agregatorach GameRankings i Metacritic, uzyskując średnie ocen odpowiednio 95% na podstawie 67 recenzji oraz 95/100 na podstawie 95 recenzji. Gra jest także najlepiej ocenianą produkcją w 2013 roku oraz znajduje się w ścisłej czołówce najlepiej ocenianych tytułów nie tylko na PlayStation 3, ale także w rankingu wszech czasów uwzględniając wszystkie platformy[2][107][87].

Dwa tygodnie przed premierą The Last of Us serwis Empire opublikował pierwszą recenzję gry, wystawiając produkcji ocenę 5/5. Tekst został opublikowany przez przypadek przedwcześnie i szybko go usunięto ze strony. Recenzent stwierdził, że dzieło Naughty Dog jest nie tylko najlepszą grą w dorobku studia, lecz także murowanym kandydatem do miana najlepszej gry obecnej generacji konsol, oraz że może okazać się Obywatelem Kane'em dla gier wideo, arcydziełem, które gracz będzie wspominać przez kolejne dekady[94]. Kilka dni później ujawniono noty, jakie przyznały „Edge” oraz brytyjski „Official PlayStation Magazine”. Oba magazyny przyznały produkcji maksymalną notę 10/10[128]. 5 czerwca 2013 roku skończyło się embargo na recenzje The Last of Us i strony internetowe zajmujące się tematyką gier komputerowych zaczęły publikować recenzje. Krytycy zachwalali fabułę, bohaterów, długi czas gry oraz rozgrywkę wieloosobową[81][88][95]. Docenili oprawę graficzną, animacje postaci, muzykę oraz zarówno oryginalny angielski dubbing, jak i polską lokalizację[76][91][98]. Ocenili pozytywnie także rozgrywkę w tym możliwość rozegrania starć z wrogami na wiele sposobów, strzelanie i walkę wręcz, brutalność, poczucie nieustannego zagrożenia, elementy przetrwania, system wytwarzania przedmiotów i ulepszeń broni[5][77][85][92]. Pojedynczy krytycy doszukali się wad w produkcji. Dostrzegli oni drobne błędy techniczne[103][90], czy problemy z polską wersją językową[20][84]. Niektórzy krytykowali także za małe zróżnicowanie przeciwników, sztuczną inteligencję[88][100][101] lub przewidywalną fabułę[76]. Recenzent IGN stwierdzili, że The Last of Us jest najlepszą grą na wyłączność na PlayStation 3[19].

Sprzedaż

Do końca tygodnia, w którym zadebiutowało The Last of Us, sprzedano 1 300 000 egzemplarzy gry na całym świecie. W Stanach Zjednoczonych sprzedano 500 000 sztuk, z czego 338 000 egzemplarzy było zamówieniami przedpremierowymi. Natomiast w Wielkiej Brytanii sprzedano 120 000 sztuk gry[129].

The Last of Us jest najszybciej sprzedającym się tytułem nowej marki w dziejach konsoli PlayStation 3 i najszybciej sprzedającą produkcją na tę platformę w 2013 roku. W ciągu niecałych 3 tygodni od premiery sprzedano ponad 3 400 000 egzemplarzy na całym świecie[130]. Ponadto The Last of Us przez sześć tygodni z rzędu od momentu premiery było najlepiej sprzedającą się grą w handlu detalicznym w Wielkiej Brytanii[131] oraz najchętniej pobieraną produkcją na PlayStation Network w czerwcu 2013 roku[132]. W ciągu ośmiu miesięcy od premiery sprzedano 6 milionów egzemplarzy gry[133]. Po nieco ponad roku od premiery ogłoszono, że sprzedano 7 milionów egzemplarzy The Last of Us[134]. Po około 5 latach od premiery sprzedaż gry przekroczyła 17 milionów egzemplarzy[135]. W październiku 2019 roku ogłoszono, że gra sprzedała się w ponad 20 milionach egzemplarzy[136].

Serial

Początkowo w produkcji znajdował się film The Last of Us. Miał zostać wyprodukowany przez wytwórnię Screen Gems oraz studio Ghost House Pictures. Za reżyserię odpowiadać miał Sam Raimi, a za scenariusz Neil Druckmann oraz Bruce Straley[137]. W 2016 roku Neil Druckmann ujawnił w rozmowie z serwisem IGN, że prace nad filmem stanęły w miejscu[138]. W marcu 2020 ogłoszono, że przy współpracy firm HBO, Sony Pictures Television oraz PlayStation Productions powstaje serial The Last of Us, który ma bazować na historii z gry. Za scenariusz odpowiada Craig Mazin i Neil Druckmann, za produkcję Carolyn Strauss oraz Evanowi Wellsowi[139], a za muzykę Gustavo Santaolalla. Produkcja serialu ruszyła po premierze gry The Last of Us Part II[140].

Uwagi

  1. Premiery dodatków w Europie odbyły się dzień później. Spowodowane jest to późniejszym uaktualnieniem PlayStation Store.

Przypisy

  1. a b c d The Last of Us (pol.). Gry-Online. [dostęp 2011-12-27].
  2. a b c d e f g The Last of Us (ang.). Metacritic. [dostęp 2013-06-05].
  3. The Last of Us (ang.). maciejkuciara.com. [dostęp 2013-06-27].
  4. Maciej Kuciara (ang.). IMDb. [dostęp 2013-06-27].
  5. a b c d Oil Welsh: The Last of Us review (ang.). Eurogamer, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  6. The Last of Us (ang.). havok.com. [dostęp 2013-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)].
  7. Eric Monacelli: The Last of Us Patch 1.11 and 1.06 - New MP Add-Ons. Naughty Dog, 2014-12-9. [dostęp 2015-02-17].
  8. a b c The Last of Us (ang.). VGChartz. [dostęp 2013-06-27].
  9. nariko: Wyjątkowy kontroler na premierę The Last of Us (pol.). PS3Site, 2013-04-03. [dostęp 2013-04-03].
  10. a b Colin Moriarty: The Last of Us Remastered: First Details, Pre-Order Info (ang.). IGN, 2014-04-09. [dostęp 2014-04-09].
  11. Jordan Sirani: THE LAST OF US REMASTERED GOES GOLD (ang.). IGN, 2014-07-16. [dostęp 2014-07-16].
  12. TThe Last of Us: Remastered (PS4) (pol.). Gry-Online. [dostęp 2015-06-08].
  13. The Last of Us: Part I (pol.). Gry-Online. [dostęp 2022-09-03].
  14. The Last of Us (ang.). ESRB. [dostęp 2013-06-24].
  15. The Last of Us (pol.). PEGI. [dostęp 2013-06-24].
  16. The Last of Us Limited Edition Strategy Guide. Brady Games, 2013-06-14. ISBN 978-0744014938. (ang.)
  17. Tomasz Wikliński: The Last of Us – Lokalizacja 3.0? (pol.). dubscore.pl, 2013-06-21. [dostęp 2013-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-24)].
  18. The Last of Us (2013). Internet Movie Database język = en. [dostęp 2013-06-23].
  19. a b c d e f Colin Moriarity: SURVIVAL OF THE FITTEST. (ang.). IGN, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  20. a b c d Marcin Kosman: The Last of Us – recenzja (pol.). Polygamia, 2013-06-06. [dostęp 2013-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-09)].
  21. Matt Cabral: The Last Of Us' Infected Enemies Are Fast, Fungal and Damn Frightening to Look at (ang.). Kotaku, 2013-04-02. [dostęp 2013-06-24].
  22. JPS Staff: The Last of Us – Survivor Mode Detailed (ang.). Jush Push Start, 2013-06-17. [dostęp 2013-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-02)].
  23. a b Brad Shoemaker: The Last of Us Review (ang.). Giant Bomb, 2014-02-18. [dostęp 2014-05-03].
  24. Szymon Liebert: The Last of Us ma nowy tryb rozgrywki multiplayer (pol.). Gry-Online, 2013-08-29. [dostęp 2014-05-02].
  25. Ron Burke: The Last of Us Review (ang.). Gaming Trend, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  26. E3 2012: The Last of Us to nie tylko Joel i Ellie. gram.pl, 2012-06-07. [dostęp 2012-06-07].
  27. Daniel Anderson: Uncut Interview – Ricky Cambier (The Last of Us) (ang.). Click, 2013-06-28. [dostęp 2013-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  28. Gaetano Prestia: The Last Of Us inspired by Ico, RE4 (ang.). PS3.MMGN.com, 2013-06-06. [dostęp 2013-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-09)].
  29. The Last of Us to nowy exclusive na PS3 (pol.). Gry-Online. [dostęp 2012-05-16].
  30. The Last of Us nowym projektem twórców serii Uncharted (pol.). Gry-Online. [dostęp 2012-05-16].
  31. Wieści ze świata (Mass Effect 3, Grand Theft Auto V, The Last of Us) 16/5/12 (pol.). Gry-Online. [dostęp 2012-05-16].
  32. The Last of Us na pierwszym gameplayu! (pol.). ps3-site.pl. [dostęp 2012-06-05].
  33. Schronienie u Billa nie jest bezpiecznym miejscem (pol.). ps3-site.pl. [dostęp 2012-05-16].
  34. Greg Miller: The Last of Us Delayed (ang.). IGN, 2013-12-14. [dostęp 2013-03-02].
  35. qjin: The Last of Us ozłocone (pol.). gry-Online, 2013-06-27. [dostęp 2013-06-27].
  36. Ender: Demo The Last of Us już dostępne (pol.). gry-Online, 2013-06-01. [dostęp 2013-06-27].
  37. Naughty Dog chwali się postępem graficznym (pol.). ps3site.pl. [dostęp 2012-05-21].
  38. The Last of Us (Original Video Game Soundtrack) (ang.). allmusic.com. [dostęp 2013-06-25].
  39. Mateusz Greloch: Naughty Dog przyznaje – europejskie The Last of Us jest ocenzurowane (pol.). PS3Site, 2013-09-03. [dostęp 2013-09-10].
  40. Andrew Goldfarb: The Last of Us Special Editions Revealed (ang.). IGN, 2013-01-22. [dostęp 2013-03-02].
  41. Mitch Dyer: The Last of Us Season Pass Contains Campaign and Multiplayer DLC (ang.). IGN, 2013-05-28. [dostęp 2013-06-27].
  42. The Last of Us – ujawniono plany związane z DLC (pol.). Gry-Online, 2013-09-27. [dostęp 2014-05-02].
  43. Kamil Zwijacz: The Last of Us: Left Behind zadebiutowało w PlayStation Store (pol.). Gry-Online, 2014-05-02. [dostęp 2014-05-02].
  44. Kamil Zwijacz: The Last of Us - dodatek Grounded Bundle ukaże się na początku maja (pol.). Gry-Online, 2014-04-27. [dostęp 2014-05-02].
  45. The Last of Us – szczegóły dotyczące ostatniego zestawu DLC (pol.). Gry-Online, 2014-04-16. [dostęp 2014-05-02].
  46. THE LAST OF US: AMERICAN DREAMS #1 (ang.). Dark Horse. [dostęp 2013-06-25].
  47. THE LAST OF US: AMERICAN DREAMS #2 (ang.). Dark Horse. [dostęp 2013-06-25].
  48. THE LAST OF US: AMERICAN DREAMS #3 (ang.). Dark Horse. [dostęp 2013-06-25].
  49. THE LAST OF US: AMERICAN DREAMS #4 (ang.). Dark Horse. [dostęp 2013-06-25].
  50. Dishonored, Halo 4 oraz The Last of Us w czołówce. Poznaliśmy nominowanych do tegorocznych Game Critics Awards (pol.). Gry-Online. [dostęp 2012-06-21].
  51. Game Critics Awards: Best of E3 2012 – wyłoniono zwycięzców plebiscytu (pol.). Gry-Online. [dostęp 2012-06-28].
  52. The Best of E3. IGN.com. [dostęp 2012-05-07].
  53. PSU Best Of E3. Playstation Universe. [dostęp 2012-05-10].
  54. Destructoid: Best of E3 2012 revealed List. Destructoid.com. [dostęp 2012-05-06].
  55. Inside Gaming Awards E3 2012. Machinima.com. [dostęp 2012-05-12].
  56. Gamespot:Best of E3 Editors choice awards. Gamespot. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-03)].
  57. G4TV:Best of E3. G4TV. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-10)].
  58. DigitalTrends:Best of E3. DigitalTrends. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-11)].
  59. Gameinformer:Best of E3. DigitalTrends. [dostęp 2012-05-06].
  60. The Electric Playground:Best of E3. The Electric Playground. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-15)].
  61. The Telegraph UK:Best of E3. The Telegraph.co.uk. [dostęp 2012-05-12].
  62. Gamesradar: Most Valuable Games. Gamesradar. [dostęp 2012-05-12].
  63. EGM Best Of E3. Electronic Gaming Monthly. [dostęp 2012-05-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-29)].
  64. Polygon:E3 Editors Choice Award. The Verge. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)].
  65. Yahoo!Games: Best of E3 2012. Yahoo!Games. [dostęp 2012-05-12].
  66. GameRevolution: Best of E3 2012. GameRevolution. [dostęp 2012-05-12].
  67. CheatCodeCenteral Best Of E3. CheatCodeCenteral. [dostęp 2012-05-10].
  68. Game Critics Awards: Best of E3 2012. Game Critics Awards. [dostęp 2012-05-10].
  69. 2014 Games of the Year and Other Awards. Games, 2013-10-15. [dostęp 2013-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)].
  70. Tamoor Hussain: Golden Joysticks 2013: Full list of winners. ComputerandVideoGames.com, 2013-10-26. [dostęp 2013-12-09].
  71. Andy Robinson: Golden Joysticks 2013 voting begins. ComputerandVideoGames.com, 2013-08-29. [dostęp 2013-12-09].
  72. Alexa Ray Corriea: Grand Theft Auto 5 goes pnazwiskoinum at Sony PlayStation Awards. Polygon, 2013-12-09. [dostęp 2013-12-09].
  73. Brian P Rubin: Winners of the 5th Annual Inside Gaming Awards Announced. Machinima.com, 2013-12-04. [dostęp 2013-12-09].
  74. Rob Smith: Inside Gaming Awards 2013 Nominees Announced. Machinima.com, 2013-11-29. [dostęp 2013-12-09].
  75. Patrick Dane: ‘Grand Theft Auto V’ Tops Spike VGX 2013 Award Winners List. Game Rant, 2013-12-07. [dostęp 2013-12-09].
  76. a b c Szoki: The Last of Us – recenzja cdaction.pl (pol.). CD-Action, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  77. a b Andy Kelly: The Last of Us review: Apocalypse wow. Computer and Video Games, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  78. Edge Staff: The Last Of Us review (ang.). Edge, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-25].
  79. Eric L. Patterson: [https://web.archive.org/web/20131201193023/http://www.egmnow.com/articles/reviews/egm-review-the-last-of-us/ EGM Review: The Last of Us] (ang.). EGM NOW, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-01)].
  80. Krystian Pieniążek: Famitsu ocenia: The Last of Us ociera się o perfekcję, Toukiden i Sniper: Ghost Warrior 2 bardzo wysoko (pol.). PS3Site, 2013-06-19. [dostęp 2013-06-19].
  81. a b Matt Helgeson: The Last of Us (ang.). Game Informer, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  82. André Peschke: The Last of Us – PlayStation 3. GamePro język = de, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  83. danielrbischoff: The Last of Us Review (ang.). Game Revolution, 2013-06-06. [dostęp 2013-06-07].
  84. a b g40st: Recenzja gry The Last of Us – niemal doskonały exclusive na PS3 (pol.). Gry-Online, 2013-06-07. [dostęp 2013-06-07].
  85. a b Tom Mc Shea: The Last of Us Review (ang.). GameSpot, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  86. The Last Of Us review (ang.). gamesTM, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  87. a b David Houghton: David Houghton (ang.). GamesRadar, 2013-06-05. [dostęp 2013-05-06].
  88. a b c Ron Burke: [http://gamingtrend.com/game_reviews/the-last-of-us/ The Last of Us → Review] (ang.). Gaming Trend, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  89. David Meikleham: The Last Of Us review SPOILER FREE – Naughty Dog’s latest masterpiece is apocalypse wow (ang.). Official PlayStation Magazine UK, 2013-6-05. [dostęp 2013-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-30)].
  90. a b Ben Dutka: The Last Of Us Review (ang.). PSX Extreme, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-08)].
  91. a b Simon Miller: The Last of Us Review (ang.). Video Gamer, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  92. a b Matt Walker: Cheat Code Central (ang.). Cheat Code Central, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  93. Jim Sterling: The Last of Us (ang.). Destructoid, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  94. a b Krystian Pieniążek: Jest pierwsza ocena The Last of Us! Mamy najlepszą grę obecnej generacji? (pol.). PS3Site, 2013-05-31.
  95. a b Jim Cordeira: The Last of Us Review for PS3 (ang.). Gaming Age, 2013-06-14. [dostęp 2013-06-16].
  96. Rashid Sayed: The Last of Us Review (ang.). Gaming Bolt, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  97. Patrick Klepek: The Last of Us Review (ang.). Giant Bomb, 2013-05-06. [dostęp 2013-06-05].
  98. a b Par Arnaud De Keyser: The Last of Us (fr.). jeuxvideomagazine.com, 2013-06-05. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-08)].
  99. Richard Mitchell: The Last of Us review: Humans, conditioned (ang.). joystiq, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-07].
  100. a b Kirk Hamilton: The Last of Us: The Kotaku Review (ang.). Kotaku, 2013-06-07. [dostęp 2013-06-05].
  101. a b Sascha Lohmüller: The Last of Us im Test für PS3: Tolle Story, Top-Atmosphäre, durchdachtes Gameplay (niem.). PC Games, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  102. Anthony Severino: The Last of Us Review (PS3). PlayStation Life Style, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05].
  103. a b Paweł Musiolik: Recenzja: The Last of Us (PS3) (pol.). PS3Site, 2013-06-19. [dostęp 2013-06-19].
  104. Josh Langford: Review The Last of Us (ang.). PSNation, 2013-06-05. [dostęp 2013-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-16)].
  105. The Last of Us (ang.). GameRankings. [dostęp 2013-06-07].
  106. The Last of Us Remastered (ang.). GameRankings. [dostęp 2014-09-12].
  107. a b The Last of Us Remastered (ang.). Metacritic. [dostęp 2014-09-12].
  108. Eric L. Patterson: EGM Review: The Last of Us: Left Behind (ang.). EGM NOW, 2014-02-13. [dostęp 2014-05-03].
  109. Stace Harman: The Last of Us: Left Behind review (ang.). Eurogamer, 2014-02-05. [dostęp 2014-05-03].
  110. Matt Helgeson: The Last of Us: Left Behind (ang.). Game Informer, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)].
  111. Daniel Rbischoff: The Last of Us: Left Behind Review (ang.). Game Revolution, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03].
  112. Recenzja dodatku Left Behind do gry The Last of Us - niemal wzorowe rozszerzenie (pol.). Gry-Online, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03].
  113. Tom Mc Shea: The Last of Us:Left Behind Review (ang.). GameSpot, 2014-02-13. [dostęp 2014-05-02].
  114. The Last Of Us: Left Behind review (ang.). gamesTM, 2014-02-18. [dostęp 2014-05-02].
  115. Mike Huber: The Last of Us:Left Behind – Review (ang.). Gaming Trend, 2014-02-18. [dostęp 2014-05-03].
  116. Colin Moriarity: PAST IS PROLOGUE. (ang.). IGN, 2014-02-13. [dostęp 2014-05-03].
  117. Leon Hurley: The Last Of Us Left Behind review – an excellent but all too short exploration of friendship (ang.). 2014-02-14 opublikowany = Official PlayStation Magazine UK. [dostęp 2014-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-04)].
  118. Ben Dutka: The Last Of Us: Left Behind Review (ang.). PSX Extreme, 2014-02-17. [dostęp 2014-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-03)].
  119. Simon Miller: The Last of Us: Left Behind Review (ang.). Video Gamer, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)].
  120. Joshua Bruce: The Last of Us: Left Behind (ang.). Cheat Code Central, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03].
  121. Dale North: The Last of Us: Left Behind (ang.). Destructoid, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-02].
  122. Kirk Hamilton: The Last of Us: Left Behind: The Kotaku Review (ang.). Kotaku, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03].
  123. Anthony Severino: The Last of Us: Left Behind Review (PS3) (ang.). PlayStation Life Style, 2014-05-03. [dostęp 2014-05-03].
  124. Marcin Kosman: The Last of Us: Left Behind – recenzja (pol.). Polygamia, 2014-02-14. [dostęp 2014-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-03)].
  125. Mateusz Greloch: Recenzja: The Last of Us (PS3) (pol.). PS3Site, 2014-02-15. [dostęp 2013-06-19].
  126. The Last of Us: Left Behind (ang.). GameRankings. [dostęp 2014-05-03].
  127. The Last Of Us: Left Behind, metacritic.com (ang.). Metacritic. [dostęp 2014-05-03].
  128. Krystian Pieniążek,: Kolejne, perfekcyjne oceny The Last of Us! (pol.). PS3Site, 2013-06-04. [dostęp 2013-06--5].zły zapis daty dostępu
  129. William D'Angelo: The Last of Us – Opening Week Sales Estimates (ang.). VGChartz, 2013-06-18. [dostęp 2013-06-21].
  130. Draug: The Last of Us najszybciej sprzedającym się nowym tytułem w historii PlayStation 3 (pol.). Gry-Online, 2013-07-09. [dostęp 2013-07-23].
  131. g40st: Kolejny tydzień dla The Last of Us. Top 10 UK (14 – 20 lipca) (pol.). Gry-Online, 2013-07-22. [dostęp 2013-07-23].
  132. Paweł Musiolik: Najchętniej pobierane gry czerwca w PlayStation Store – The Last of Us deklasuje konkurencję (pol.). PS3Site, 2013-07-09. [dostęp 2013-07-27].
  133. The Last of Us osiągnęło sprzedaż przekraczającą 6 milionów sztuk (pol.). Gry-Online, 2014-03-15. [dostęp 2014-03-29].
  134. Luke Karmali: [http://uk.ign.com/articles/2014/07/16/the-last-of-us-sales-pass-7-million-with-new-dlc-coming THE LAST OF US / 16 JUL 2014 THE LAST OF US SALES PASS 7 MILLION WITH NEW DLC COMING] (ang.). IGN, 2014-07-16. [dostęp 2013-07-16].
  135. Adrian Werner: The Last of Us - sprzedaż przekroczyła 17 mln egzemplarzy (pol.). Gry-Online, 2018-06-15. [dostęp 2018-06-19].
  136. Vergil: Imponujące wyniki sprzedaży The Last of Us i Uncharted 4 (pol.). Gry-Online, 2019-10-14. [dostęp 2020-04-08].
  137. Jim Vejvoda: Screen Gems to Distribute Sam Raimi-Produced The Last of Us Movie (ang.). IGN, 2014-03-06. [dostęp 2014-03-07].
  138. Arantasar: Problemy z ekranizacjami Uncharted i The Last of Us (pol.). Gry-Online, 2016-04-06. [dostęp 2020-04-08].
  139. Vergil: Serial The Last of Us zmierza na HBO; scenarzysta Czarnobyla na pokładzie (pol.). Gry-Online, 2016-04-06. [dostęp 2020-03-05].
  140. Adrian Werner: The Last of Us – produkcja serialu ruszy po ukończeniu TLoU2 (pol.). Gry-Online, 2020-03-12. [dostęp 2020-04-08].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

5 stars.svg
Autor: User:Estoy Aquí, Behnam N, Licencja: CC BY 2.5
5/5 stars used for ratings on en.wikipedia
3.5 stars.svg
Autor: User:Estoy Aquí, Licencja: CC BY 2.5
5.0 stars used for ratings on en.wikipedia
4.5 stars.svg
Autor: User:Estoy Aquí, Licencja: CC BY 2.5
4.5/5 stars used for ratings on en.wikipedia